Verhaal

Verhaal van een vals persoonsbewijs.

Retiefstraat 47 huis.

Door: Frits Slicht

Voor onderstaand verhaal heb ik gebruik gemaakt van de meldingsrapporten van de Gemeentepolitie Amsterdam en de processen-verbaal van het Bureau Joodsche Zaken (inventarisnummers 5225 – 7306 t/m 7329).

Inleiding
Op 8 december 1942 liepen Philip Werkendam en zijn vrouw in de Tweede Jan Steenstraat toen zij om 14.15 uur staande werden gehouden door twee agenten. Philip en Ennie moesten hun persoonsbewijs laten zien.
Philip en Ennie waren 17 juli 1942 getrouwd en woonden in de Retiefstraat 47 huis (het ouderlijk huis van Ennie Werkendam-Konijn). Uit het eerste onderzoek maakten de agenten op dat de papieren vals waren. Philip en Ennie waren joods en droegen ook nog eens geen Jodenster. Philip en Ennie werden gefouilleerd.
Philip had ƒ 104,13 bij zich, Ennie ƒ 26,13.

Retiefstraat. Prentbriefkaart van de Retiefstraat uit ongeveer 1920, uit de collectie Jaap van Velzen (Joods Historisch Museum).



Het verhoor van Philip
Philip was werkzaam als diamantbewerker. In zijn verklaring vertelde Philip dat een onbekende man hem een persoonsbewijs had aangeboden. Hij had het bewijs gekocht voor f. 12,50. Korte tijd later vertelde zijn vrouw hem dat zij iemand kende die vervalste persoonsbewijzen kon vervaardigen. Philip vertelde dat hij het persoonsbewijs met de naam Aron Koe naar een man, genaamd Van Gogh, bracht. Met behulp van een pasfoto van Philip werd het persoonsbewijs vervalst. Vanaf dat moment leefde hij onder de valse naam Aron Koe en droeg hij geen Jodenster meer.
Philip hoefde niets te betalen voor de vervalsing.

Het vervalsen van persoonsbewijzen.         

Leden van een groep bevriende kunstenaars, die samen de illegale 'Persoonsbewijzen Centrale' (PBC) hebben gevormd, maken vervalste identiteitspapieren, Amsterdam (1942-1945). Bron: Geheugen van Nederland.)



Het verhoor van Ennie
Ennie vertelde dat zij op het kantoor waar zij werkte als kantoorbediende (Eerste of Tweede? Boerhaavestraat 4) het persoonsbewijs van een collega uit haar handtas had weggenomen (van Margaretha Faber). Ennie vertelde dat zij gehoord had over een zeker persoon die persoonsbewijzen vervalste. Ik ben naar hem toe gegaan met het ontvreemde persoonsbewijs en een pasfoto. Hij vertelde haar dat zij een paar dagen later terug kon komen om het vervalste persoonsbewijs op te halen. Vanaf dat moment leefde zij met het vervalste persoonsbewijs en droeg zij geen Jodenster.
Ennie hoefde niets te betalen voor de vervalsing.

De papieren van Philip en Ennie werden vervalst door Henri van Gogh. Henri gaf aan als repetitor werkzaam te zijn.

Voorbeeld van een vervalst persoonsbewijs, privé archief van M. Ferares.



De verklaring van Henri
Henri verklaarde geboren te zijn in Haarlem op 13 februari 1919 (volgens de archiefkaart op 1909). Hij was Nederlander en ariër en getrouwd met een ‘halfjodin’
De vrouw van Werkendam, zo vertelde hij, was een nichtje van zijn vrouw. Hij bevestigde het verhaal van Philip en Ennie. Hij gaf aan dat zij meenden dat hij wel een persoonsbewijs zou kunnen vervalsen omdat hij als hobby amateurfotografie had en schilder was.
Henri verklaarde: ‘Ik heb de persoonsbewijzen en de pasfoto’s aangenomen. Ik geloof, dat ik in tegenwoordigheid van beiden de vervalsingen op de persoonsbewijzen heb aangebracht. Ik heb daarvoor geen kosten gerekend. Ik vervalste de persoonsbewijzen met Oost-Indische inkt en een passer, alsmede waterverf, door de foto’s van hen op de persoonsbewijzen aan te brengen en op die foto’s de vereiste gedeelten van het stempel van de gemeente Amsterdam.
Ik verwijderde de oorspronkelijke vingerafdrukken op de persoonsbewijzen en ik liet Werkendam en zijn vrouw vingerafdrukken op deze bewijzen en op hun foto’s plaatsen. Hierna plakte ik de foto’s in en ik bracht de stempels op de foto’s aan.’
Tot slot verklaarde Henri dat dit de enige persoonsbewijzen waren die hij zou hebben vervalst.
Nadat zijn verklaring was afgenomen besloot het Bureau van Joodse Zaken dat zijn woning doorzocht moest worden (Stadhouderskade 70 II).
Lees hoe het verder met Henri afliep via: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/383988/het-leven-van-jetta-juliana-van-gogh-konijn Jetta Juliana van Gogh - Konijn
Dit is de levensgeschiedenis van Jetta Konijn die getrouwd was met Henri van Gogh.

Schuilkelder: Stadhouderskade (dec. 1939). Bij de Rijksacademie van Beeldende Kunst, Stadhouderskade 86. Bron: Beeldbank, SAA.



Het doorzoeken van de woning
Tijdens het doorzoeken werden verschillende brieven gevonden die nader onderzocht moesten worden. Verder werden er een aantal voorwerpen aangetroffen, bestemd voor: ‘retouchewerk, waterverf, Oost-Indische inkt, trekpennen en dergelijke’. Tijdens dit onderzoek kwam er toevallig een vrouw langs. Zij gaf aan dat haar naam Gerarda Dirksen was. Zij zou geboren zijn in Bussum op 18 augustus 1925. Zij zou werkzaam zijn als naaister en woonachtig zijn in Bussum, in de K(orte) Godelindestraat 32. Maar ook haar getoonde persoonsbewijs bleek vals te zijn.

De verklaring van ‘Gerarda Dirksen’
Gerarda gaf aan dat haar echte naam Marij (Mary) Lizzij Konijn te zijn, geboren op 29 december 1923 en van beroep naaister. Zij woonde in de Retiefstraat 47 huis. Zij vertelde: ‘Ik heb voor ongeveer 14 dagen geleden een persoonsbewijs ten name van Dirksen van Van Gogh gekregen. Voordien moest ik een foto laten maken.’ Daarna werd het persoonsbewijs vervalst en verwijderde zij de Jodensterren van haar kleding en ging zij door het leven onder de naam van Dirksen. Hoewel zij voor de vervalsing niet hoefde te belaren, gaf zij aan dat zij Van Gogh f. 25,- had willen geven.

De reactie van Henri van Gogh
Henri werd op de hoogte gesteld van de verklaring van Mary Lizzij Konijn. Hij moest toegeven dat hij ook het persoonsbewijs ten name van Dirksen had vervalst.

 

Henri van Gogh was getrouwd met Jetta Juliana Konijn. Beiden hebben een rol gespeeld in het verzet. Henri overleeft de oorlog, hoe het met zijn vrouw is afgelopen, lees je in: Het leven van Jetta Juliana van Gogh-Konijn .