OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT

OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT

2

Opgedragen aan hen die WO II niet overleefden en voor diegenen die nog steeds kampen met de gevolgen.

3

Nieuwe druk Appril 2016 waarin de dood van Jules Schlevis is meegenomen. Velen ben ik dank verschuldigd. Ik dank allen die mij bijstaan geen sinecure en al degenen die mij toestemming hebben gegeven voor het gebruik van materiaal van derden. Helaas heb ik niet iedereen kunnen bereiken. In die gevallen ben ik opportunistisch te werk gegaan: “geen nieuws, goed nieuws”.

De documentaire MANJA, een leven achter onzichtbare tralies, die Willy Lindwer samen met mij maakte en dit boek vertonen overeenkomsten - niet vreemd aangezien beide mijn verhaal vertellen. Achteraf blijkt dat het filmen en ook het terugzien ervan een therapeutisch proces op gang heeft gebracht. Daardoor werden zaken mij duidelijk, zoals:

Opeens sta ik op de appèlplaats de stilte te doorschreeuwen.

Ook de oorzaak van het dichtklappen bij rechtstreeks aan mij gestelde vragen werd mij duidelijk. Verhoor. Het zijn angsten die ik met name van mijn vader heb overgenomen. Van de invloed van mijn moeders angsten op mij was ik me al eerder bewust.

De tekst

Dit boek bevat een compilatie van teksten uit mijn eerder verschenen boeken, aangevuld met nieuwe. Hierdoor is de lay-out wisselend, daar waar ik overgenomen heb van derden laat ik het originele bestand intact.

Vele jaren heb ik aan dit manuscript gewerkt. Het speelde zich grotendeels in het verleden af, nu en passant inhakend op de contemporaine geschiedenis. Er waren reeds verschillende verhaallijnen, het zijn er in deze nieuwe druk nog meer geworden.

Wanneer ik me her en der niet tot het onderwerp van dit boek beperk, doe ik dat in *(politieke) statements die handelen over rechtvaardigheid, vrijheid en respect, elkaar het licht in de ogen gunnen. Meegemaakte Europese geschiedenis, Hongarije, de Praagse lente. Alexander Dubcek, Jan Palach die zichzelf in brand stak en zoveel meer. Ik heb er geen compleet WO II boek van gemaakt. Er is al zoveel verschenen over WO II en ik zou er de kennis niet voor hebben. Ik schrijf geschiedenis vanuit mijn invalshoek, mijn perceptie. BENADRUKKEN VERSLAGGEVING GEEN BESCHULDIGING.

Met een speciaal dankwoord aan de cineast Willy Lindwer, zoals uit bovenstaande blijkt. De dood van mijn ouders heeft zeker een rol gespeeld, beide facetten hebben er toe geleid dat dit document tot stand kon komen. De lezer zij gewaarschuwd, het boek is gelardeerd met macabere woordspelingen gaskamerhumor. Zie blz. 197 over VLIJMSCHERP cabaret.

HUILENDE HUMOR welt op.

4

het is beter jong te sterven onverwerkt verleden tijd dan lang te lijden

manja croiset manja croiset

Kijk niet te vaak achterom

Wat achter ons ligt werd te licht soms te zwaar gewogen

is in en buiten ons om voorbij gegaan

Hannie Rouweler

een sterke vrije geest die tegelijkertijd huist

in gevangenschap van het eigen zijn

verworden tot bedelares voor eeuwig

Ter leering ende vermaeck. De spreuk in tact gelaten, geen afbreuk willen doen aan dit bekende gezegde. Voor sommigen wel ter leering, van vermaak lijkt me geen sprake. Twee bronnen de een Brederode, een andere veel ouder. Quintus Horatius Flaccus (65-8 v. Chr.) Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci.

Onverwerkt verleden tijd een nieuwe grammaticale vorm. Het boek is geschreven in mijn EIGEN IDIOOM vele associaties en componenten, de chaos van een perfectionist door mijn drang tot volmaaktheid . In deze nieuwe druk is het bijna zeker verwarrend door alle jaartallen die door elkaar heen lopen.

Wijs denken en wijs handelen gaan niet per definitie samen. Manj-aforisme. Een antwoord dat een geschil niet bijlegt, doet 1000 nieuwe ontstaan. Chinees gezegde

5

OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT (familie)geschiedenis

er zijn vele oorlogen en rampen nadien geweest

niet alleen SHOAH ook andere KZ ervaringen

Mijn leven getekend door Hitler, ook al ben ik in 1946 geboren.

voorwaarts en niet vergeten

uit socialistisch strijdlied

Ik was en ben een bange / dappere rode joodse Amsterdammer.

Manja Croiset

6

Glücklich ist wer vergisst was nicht mehr zu ändern ist. Johan Strauss II Fledermaus. Libretto von C. Haffner und R. Genée. Operette vind ik vreselijk, maar de zin is goed en bronvermelding een vereiste. Operette brengt me bij Tirol, fouter kan het niet, ja Beieren natuurlijk. In het LEDERHOSEN gebied zit het fout. Jörg Haider (Bad Goisern, 26 januari 1950 – Lambichl, 11 oktober 2008) was een Oostenrijks rechts-populistisch politicus van de FPÖ en later van de door hem in 2005 opgerichte BZÖ. Zijn moeder was onderwijzeres en werd uit haar ambt gezet vanwege haar rol in WO II. In het Italiaanse deel van Karinthië waan je je in Oostenrijk. Overblijfsel van Mussolini? Hitler werd in Oostenrijk geboren uit…Paula! Dat heb ik me nooit eerder gerealiseerd en wist mijn moeder dat? Ik denk en hoop van niet. Waar ze jodelen, kunnen joden beter niet komen. MC

7

In memoriam mijn voorouders en miljoenen anderen

VICTORIA, SED NON LIBERTAS

Ik ben bang en ziek in 1946 geboren uit een door het leed van de oorlog vergiftigde moeder. De angst was latent aanwezig tot mijn puberteit, in die periode werd hij manifest en knalde contourloos naar buiten. Het zou op mijn 16e tot mijn eerste psychiatrische opname leiden. Het CHRISTELIJK SANATORIUM met een verschrikkelijk regime. Ik haatte mijn moeder die me geen veiligheid bood. Bovendien was de opname haar beslissing. Ook nam ik het haar zeer kwalijk dat ze niet koos voor het moderne, pas geopende SINAÏ CENTRUM. Maar alles wat joods was, was taboe, dat begreep ik toen nog niet.

Zonder fundamenten kun je niet bouwen. Ik heb nooit een kans gehad. Mijn leven had beter kunnen verlopen, wanneer alles eerder was onderkend. Pas boven de 40 kreeg ik de juiste diagnose en werd ik beter behandeld. Zelfs toen wist men nog niet wat aan mijn stoornis ten grondslag lag…

Omdat ik ons gezin ontwrichtte - woorden van mijn moeder - moest ik weg. Heel veel jaren later vertelde ze mij dat ze depressief was toen ze zwanger was van mij. Mijn theorie werd bevestigd. Zou ze dit ook aan anderen verteld hebben? Ze wilde zich voor de tram gooien, zo heftig was het. Dat had het gezin zeker ontwricht, dan waren er twee dochtertjes zonder moeder en een man zonder vrouw geweest. Er was haar een abortus toegezegd door dokter Storm die dat zorgvuldig had kunnen doen, zij het illegaal. De pers kreeg er lucht van, waardoor het geen doorgang kon vinden. De arts zou in de gevangenis terecht zijn gekomen en dat risico kon hij niet nemen.

Na mij werd ze weer zwanger en een zeer late abortus provocatus, een jongetje. Ik had heel graag een broer gehad.

Inleiding

het begon niet in het jaar 1940 niet na de inval in Polen ’39 waardoor Groot Brittannië door het pact met Polen erbij betrokken werd het begon niet in de Kristallnacht de nacht van 9 op 10 november 1938 het begon niet in 1933 toen Hitler aan de macht kwam “Gaat u rustig slapen, de regering waakt over u”... Colijn sprak deze geruststellende woorden al op 11 maart 1936. De 18e verjaardag van mijn moeder. Nu is de houding van Rutte hetzelfde. Ziende blind en horende doof.

Hoeveel pogroms waren er door de eeuwen heen? Nu kom je die luchtig in de musical Anatevka tegen. Niet van elk theater, maar hier kwamen neem ik aan mensen ontspannen vandaan. Een voorstelling zien is iets anders dan het in de realiteit mee maken, alhoewel ik aan den lijve ondervonden heb hoe sommige toneelstukken oude wonden open kunnen rijten. Waar komt de joodse woekeraar vandaan? Zo ken ik het o.a. uit een vertaling van een verhaal van Guy de Maupassant. Door de discriminatie waren joden uitgesloten van de meeste gilden. De schurk in b.v. het 16e eeuwse toneelstuk van William Shakespeare The Merchant of Venice is de joodse woekeraar Shylock. Wir haben es nicht gewußt wordt daarmee nog onwaarschijnlijker.

Een document begonnen vanuit extrinsieke motivatie, al schrijvende groeide het helaas naar meer en meer intrinsiek. En is het hoofdzakelijk een egodocument geworden.

8

Israël

Ik heb niets met Israël. Ja, ik heb er familie en oorlog is vreselijk, maar daar houdt het mee op. Ik deel volledig het standpunt van wijlen mijn moeder: dat zonder Shoah zij geen jodin was geweest. En ik ook niet. Trouwens het land van ‘melk en honing’, beide lust ik niet. Maar contradicties zijn mij niet vreemd. Over de ellende daar, is het hemd nader dan de rok. Manj-aforisme: het hemd is nader dan de rok, zelfs als het vuil is is hierop van toepassing. Omtrent het oprichten van de staat Israël bestaan enige misverstanden. Israël is niet ontstaan uit de idealen van het handjevol zionisten dat leefde in het Britse mandaatgebied. Die zionisten hadden vaak voor veel geld een stuk onvruchtbare grond gekocht en ontgonnen. De mensen, die wel terug kwamen uit de kampen bleken ONTHEEMD. Ze dachten naar huis te gaan, maar dat was er niet meer. Bij thuiskomst hoorden ze: “Dit huis is nu van ons”. Zo is dat gegroeid. De massale emigratie en het uiteindelijk door de Verenigde Naties uitroepen van de Staat Israël in 1948, kwam voort uit het feit dat de joden die de concentratiekampen hadden overleefd niet welkom waren in hun geboorteland. Nog velen zijn gedood op weg erheen, de binnenkomst was illegaal. Dan heb je een onvoorstelbaar INFERNO overleefd, word je alsnog vermoord. Mijn ouders zaten in 1948 aan de radio gekluisterd te hopen op die ene doorslaggevende stem in de vergadering van de Verenigde Naties. En die kwam er. Veel later waren ze tegen de politiek van Israël. Daar zullen ongetwijfeld oorlogen en discriminatie aan ten grondslag hebben gelegen. Immers: “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet”. Geen oudtestamentisch “oog om oog, tand om tand”, maar de andere wang toekeren, gaat me te ver. Een ander aspect Het is bekend, maar wordt voor het gemak nu wereldwijd vergeten. Misschien weet een deel van de jongeren of niet betrokkenen het inmiddels niet meer. En hoe is het gesteld met de hedendaagse politicus? De pleuris brak onmiddellijk uit. Het land was groot genoeg, Palestijnen en Joden hadden er allen naast elkaar kunnen wonen alsof de Britten geen bezetters waren. De Palestijnen in Israël hebben het lang veel beter gehad dan in de Arabische wereld. Alleen al in Libanon 12 overbevolkte kampen met 400.000 ménsen. Israël een vlekje op de landkaart, de arabische wereld nagenoeg een continent. Na de vele oorlogen met de omringende landen die niet ontstonden om op te komen voor de Palestijnen, puur anti joods is de situatie beduidend verslechterd. De protesten over hun lot komen uit de Westerse Wereld, niet uit de Arabische. Geen mening, een gegeven. De Palestijnen Statistieken wijzen uit dat er in de naoorlogse periode meer palestijnse kinderen gedood zijn dan joodse. Dat is erg, daar ben ik verontwaardigd over. Helaas zijn de beelden van wat daar echt gebeurt zeer schaars. Niet lang geleden zag ik palestijnen op de televisie die tijdens gevechten hun kinderen voor zich hielden, terwijl de joodse ouders letterlijk voor hun kinderen gingen staan. Verschrikkelijk, kinderen als levend schild. Bewuste politiek om te bewijzen, dat de jood slecht is? Maar ook wie kiest de beelden uit? Nuances zijn zo ongelooflijk belangrijk. Is het waar, dat bij arabieren een mensenleven niet telt? Internet/kranten. Geschiedvervalsing ligt op de loer van beide kanten. Weer wordt mijn streven naar dat principe stevig op de proef gesteld. Zojuist hoor ik op het nieuws dat een groot aantal Palestijnen geruild is tegen twee of drie Israëliërs, waaronder één dode. Graag zou ik onpartijdig zijn, maar die vrijgelaten Palestijnen waren mijns inziens massamoordenaars. ONVERTEERBAAR.

9

Niet de eerste genocide

Er zijn in WO II meer Russen omgekomen dan joden, toch zal WO II voor mij altijd in het teken van de SHOAH staan: de massamoord op Europese joden door de Nazi’s. Deze genocide was niet de eerste in de geschiedenis van de mensheid. Zoals de Indianen nagenoeg zijn uitgemoord in het zogenaamde land van de vrijheid: Amerika. Eigenlijk de Verenigde Staten van Noord Amerika, Amerika is het continent. De immigranten vanuit Europa waren bezetters, gewelddadige bezetters, die naast de reguliere moordwapens, met pokken besmette kussens en dekens inzetten om de Indianen uit te moorden. Chemische oorlogvoering, toen al. Slechts een kleine groep overleefde. De Indiaanse cultuur is in elk geval compleet om zeep gebracht. De Indianen leven nu grotendeels in reservaten, je zou het een vorm van KZ. kunnen noemen. De zwarte mensen treft geen blaam: zij zijn geïmporteerd om als slaven te dienen. Ik zeg het Anne Frank niet na: “Ondanks alles blijf ik geloven in de GOEDHEID van de mens.” Door alle lagen van de bevolking heen, treft men vreemde sujetten aan. Dat zal blijken uit dit boek. Officiëe criminelen tracht de politie op te sporen en worden zo mogelijk gestraft, maar hoeveel kwalijke zaken komen helemaal niet aan het licht? Hoe weinig was er tot voor kort bekend over de zedendelinquenten binnen de kerk? “En nog steeds wordt veel met de mantel der liefde bedekt” ten koste van anderen, er zijn beroepscodes die onder ethiek ressorteren, maar die veel schade berokkenen en kwaad bloed zetten. Mijn oordeel over mensen die uit radeloosheid tot gevaarlijke wanhoopsdaden komen, heb ik te laat drastisch herzien. Zelf zal ik nooit zo kunnen handelen, maar ik ben het wel gaan begrijpen. Er bestaan ongetwijfeld mensen die deugen, maar het zoogdier mens is van nature niet goed, een overlever ten koste van alles. De scheiding tussen arm en rijk is eveneens vorm van discriminatie. *Het standpunt van de regering recentelijk gebleken ten opzichte van asielzoekers, vluchtelingen en het onderscheid tussen dak en thuislozen was en is groot ook in de autochtonenbevolkingsgroep. Er zullen altijd subversieve elementen zitten binnen alle gelederen van de populatie. *Ik zou dat barbaars willen noemen.

Een vorm van Xenofobie? Een soms terechte angst, triest om te zeggen.

De waanzin van de Wannsee

De titel van het boek behouden, maar snel bleek het verleden van mijn vader als verzetsman een zeer grote rol te spelen. Relevant voor ons leven, de politieke statements.

*blz.3 vloeien daaruit voort. Dit boek gaat niet over de wapenfeiten van WO II. Rotterdam, de Grebbelinie, dichtbij huis:

de actie Barbarossa, Normandië, de aanval op Pearl Harbour toen werd het pas echt een wereldoorlog, de oorlog in Indië en de Birmaroad, dolle dinsdag, Zuid Nederland eerder bevrijd dan Noord en de slag om Arnhem.

Passend in dit boek is wel de foto van de enige tank met een davidsster, want aan dit boek ligt de waanzin aan de Wannsee, zoals ik het noem, ten grondslag.

Op 20 januari 1942 vond aan de Wannsee de conferentie van nazikopstukken plaats met als doel te komen tot de Endlösung der Judenfrage. Dit boek gaat over de slachtoffers van die Endlösung en de slachtoffers die geboren zijn na de ineenstorting van het Derde Rijk in 1945.

Berthold Brecht schreef zijn toneelstuk Furcht und Elend des Dritten Reiches al in de jaren 1935-‘38. Hoe kon men weten dat het nog zo lang zou duren en de impact zo groot zou zijn? Impact in de betekenis van traumatisering van de oorlogsgeneratie en de generatie(s) daarna. Het meest indrukwekkende dat over de SHOAH verschenen is, blijft de negen uur durende documentaire van Claude Lanzmann. Ook hier is sprake van subjectiviteit.

10

Psychiatrie

Ik ben geboren in 1946, toch is mijn leven bepaald door Hitler. In dit boek voer ik, naast de geschiedenis van mijn vader en moeder, ook het stuk van mijn persoonlijke geschiedenis op, dat zich afspeelde binnen het psychiatrisch circuit in de jaren 1961-1999. Nog steeds psychische ondersteuning, maar het mishandelen is voorbij. Uiteindelijk de juiste diagnose, maar nog niet wat er aan ten grondslag ligt. In die tijd was in Nederland de zorg in de psychotherapeutische centra veel beter dan in de psychiatrische inrichtingen. Dit was ook in het joodse Sinaï Centrum het geval. Als neusje van de zalm golden Stichting Veluweland en Centrum ’45, ook hier zijn vreemde en wrede dingen gebeurd.Helaas worden nog steeds mensen die zwaar getraumatiseerd zijn door een oorlog gewoon opnieuw gemarteld in de hulpverlening. Een zaak om aan te kaarten bij Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te Straatsburg. Het STIGMA van de psychiatrische patiënt een brandmerk, onuitwisbaar net als de getatoeëerde KAMPNUMMERS. Na de oorlog zijn er meer vreemde dingen gebeurd, waar ook boeken over geschreven zijn. Een voorbeeld: zeer gelovige mensen lieten soms joodse kinderen bij hun onderduiken. Na de oorlog kwam het voor dat men weigerde de kinderen terug te geven aan de enkele overlevende. Het altruïsme is ook hier ver te zoeken. Om het gewonnen zieltje.

Mundus vult decipi. Het standpunt van Gretta Duisenberg – Nieuwenhuizen aangaande Israël en de Palestijnen is bekend. Dat niet alles koosjer is wat de joodse Israëliërs doen, heb ik al eerder gedebiteerd, maar soms zijn haar reportages zo gemonteerd dat wreedheden in scène lijken te zijn gezet. Dat vind ik weerzinwekkend. Alweer even geleden op tv. een verslag van een bezoek van Gretta aan de bezette Westbank Wim Duisenberg leefde nog en ’s avonds zie je haar telefonisch met hem bijpraten, ze had zo een leuke dag gehad. Ze was er met een cameraploeg. Zij reisde op haar diplomatieke paspoort, wat eigenlijk niet mocht. In de reportage wekt ze de indruk, dat ze even de wantoestanden gaat verslaan. Nadat ze de kijkers heeft getracteerd op opnamen van hoe de Palestijnen leven en behandeld worden, krijgen we plotseling een shot van het doodschieten van een kind te zien, waarna Gretta aankondigt met de ouders van het doodgeschoten kind te gaan praten. En dit alles onder schande geroep en het geween van krokodillentranen. In een volgend shot zien we haar twee meter verderop gezellig met de cameraman kouten… Geschiedschrijving vanuit mijn invalshoek en deels dingen overgenomen van anderen. Mijn nieuwjaarswens vorig jaar: “Laat de stilte wereldwijd LUID ‘klinken’!” In de betekenis van vrede in alle landen en met jezelf. Die vorm van RUST.

Dan ook geen sirenes voor oorlogen en andere rampen, het zoogdier de mens mag zonder meer wel minder lawaai maken. Laat die stilte je als muziek in de oren klinken. SCHIETgebedjes overbodig geworden. Legers alleen als hazenlegers.

EEN UTOPIE.

11

En toch…

Heel laat ben ik in gaan zien, hoe onvoorstelbaar dapper mijn moeder is geweest.Trouwens het ene moment ben ik een untermensch en op het andere word ik ervan beticht een Nazi te zijn, wanneer ik mijn standpunt op het gebied van euthanasie en abortus verkondig. Evenzeer vind ik het een vreemde vraag die vele mensen stellen: waarom ben je niet trots op je joods zijn? Ik wil een mens zijn en een met principes, alhoewel ik nagenoeg dagelijks fouten maak. Er is behoorlijk wat taalverloedering en toen ik iemand corrigeerde, was ik een TAALNAZIST. Purist heet dat in ABN. Ernstig op mijn ziel getrapt, hetgeen dom is. Zelf verre van volmaakt, geen Europese gevoelens, geen BERLINER en al helemaal geen wereldburger. Wat ik dan wel ben? Ach, Amsterdammer van geboorte, een soort van thuis, alhoewel ik gek zou worden van de herrie. Nihilist nagenoeg, ik gun iedereen vrijheid en liefde, maar die acceptatie moet wel wederkerig zijn. Een misantroop met een groot hart. Kortom: niets menselijks is mij vreemd. Ook geen humanist à la mijn vader. Dit boek is historie, alhoewel het zoals bij iedereen een subjectief beeld blijft, vanuit mijn perceptie. Neutraal zijn is onmogelijk. Vele interpretaties over een en dezelfde zin of een getuige bij een gebeurtenis. Zelden is het eensluidend. Ik debiteer opnieuw dat objectiviteit niet bestaat. Niemand heeft à priori gelijk. Een paar regels van

William Norman Ewer (1885–1976) How odd of God To choose the Jews Not odd of God. Goyim annoy 'im Eli eli lama sabàchtani? אלי אלי למה סבכתני ? In mijn opvatting als atheïst/nihilist kan dat niet, hij is er nooit geweest! Non scholae, sed vitae en dat is gebleken. Ik ben dankbaar voor die overtuiging. In mijn optiek valt er nu niemand iets te verwijten. (Een) god zou ik haten. Een god die almacht heet te zijn, is verantwoordelijk en is dan ook de duivel de baas. Alhoewel ik waarneem dat gelovigen steun vinden in hun geloof, het zij hen van harte gegund, maar het gaat mijn verstand te boven. “God is liefde” zou een connotatie moeten zijn. Ik kan het niet ontdekken. Ja, wie men lief heeft kastijdt men. Dan klopt het, maar niet mijn idee van geborgenheid. Mijn God, er is geen God. Multatuli betekenis: ik heb veel geleden en hij, Eduard Douwes Dekker, niet alleen helaas. De mens een vergissing van god, god een vergissing van de mens. N.N. In een televisieprogramma van ruim 20 jaar geleden hoorde ik een uitspraak van Marlène Dietrich: natuurlijk bestaat er geen god of die zou mesjogge moeten zijn. Een geestverwante…

12

MIJN VOOROUDERS van vaderszijde. Die van mijn moederszijde zijn vermoord. Mijn grootvader HYMAN CROISET niet monogaam. Vele vrouwen. NEELTJE MEYNERS zou de man op het rechte pad brengen althans zo vertelde mijn vader de geschiedenis. Nooit tegen hem gezegd: Hoezo rechte pad? Hij was toen toch met Judith Boekbinder, met wie hij diverse kinderen had. Neeltje Meyners mijn oma, ze heeft nooit zo voor mij gevoeld, werd bezwangerd in Parijs. Ik weet niet wie, Hijman Croiset was ergens en hem werd gevraagd: “wat heb je met Nellie gedaan?” “O, naar het leger des heils gebracht.” Nee, niet chic. Maar was zij dan brandschoon? Mijn grootvader de meest linkse op de foto. Annotatie: Onwettig met Judith Boekbinder (Rotterdam, 10-5-1877 - 10-7-1937, Amsterdam) tussen 1902 en 1913. Onwettig met Neeltje Meijners (Rotterdam, 10-1-1893 vóór 1915. Mijn vader Odo Croiset uit die relatie.) Gehuwd met Anna Gerarda Betsy Visser (Uitgeest, 2-1889) op 10-11-1915 te Amsterdam. Gescheiden van Anna Gerarda Betsy Visser op 26-1-1922 te Amsterdam. Gehuwd met Carolina Elisabeth Miller (Amsterdam, 25-7-1901 - 28-1-1944, Auschwitz) op 22-2-1922 te Amsterdam. Ouders van Hijman: Salomon Hijman Croiset en Sara (Saartje) de Jong. Vader van Max Croiset. Hijman Croiset was na zijn tweejarige opleiding aan de toneelschool (1899/01) jarenlang actief als declamator. Zo bracht hij o.m. een duizendtal Multatuli-avonden. Hij vertoefde enige tijd in het buitenland, waar hij in de journalistiek zat, en begon pas in 1915 met het spelen bij een gezelschap. Hij was de vader van acteur Max Croiset en paragnost Gerard Croiset. (Bron Acteurs- en Kleinkunstenaars-Lexicon van Piet Hein Honig, 1984). http://www.tijdschrift-deas.nl/documenten /de_AS_159-160.pdf Tevens lid van de SP van toen. Connectie Hijman Croiset Domela Nieuwenhuis. Een fragment. Vroolijke propaganda of revolutionaire retoriek? Op vrijdag 21 februari 1913 vergaderden de Amsterdamse aanhangers van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de zogeheten ‘vrije socialisten’, in lokaal De Jong aan de Oudezijds Voorburgwal 47. Die avond stond er een opmerkelijk punt op de agenda: ‘Het oprichten van een Bioskoop-Theater, in het belang van de arbeidende klasse en voor de beweging in het bijzonder’. Het voorstel trok de aandacht van verschillende arbeidersbladen. In De Arbeid, het orgaan van het Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS), werd nogal denigrerend gesproken van ‘vroolijke propaganda’ COMPLOT. In de ‘Roode Bioscoop’ was de explicateur meer dan een entertainer; hij was de man die de vertoonde films een socialistische inhoud aanpraatte. Geen wonder dat Rijnders juist Hijman Croiset voor deze taak had willen strikken. Croiset – een man van twaalf ambachten en dertien ongelukken –was, zeker niet van declamatorische gaven gespeend, maar punctualiteit was niet bepaald zijn grootste deugd. Het lijdt geen twijfel dat een goede explicateur goud waard was. In dit verband zou het bijzonder interessant zijn te weten hoe de explicatie bij de kindervoorstellingen van de ‘Roode Bioscoop’ geschiedde, gegeven het feit dat men in kringen der ‘vrije socialisten’ zeer uitgesproken opvattingen over kinderopvoeding had. In 1919 komen acteurs voor het eerst in verzet tegen de sociale onderwaardering van het acteursberoep. Ze eisen van de Directeurenbond een beter salaris en een pensioenfonds. De vraag wie het pensioenfonds gaat beheren mondt uit in een conflict en leidt tot de eerste en – voor zover bekend – enige

13

staking van acteurs voor betere arbeidsvoorwaarden in januari 1920. Hijman Croiset, secretaris

van de Nederlandsche Tooneelkunstenaars

Vereeniging, beschreef de staking later als een unicum

in de geschiedenis: “Zoo iets was in Holland

ongekend. Tooneelspelers staken! Tooneelspelers

manifesteren. Tooneelspelers demonstreren, agiteren.

Tooneelspelers posten, houden auto’s aan. Maar

vooral: Tooneelspelers staan schouder aan schouder.

Odo

Mijn vader heeft het zijn verwekker kwalijk genomen wat hij zijn moeder heeft aangedaan.

Mijn vader heette Odo, uit het boek Quia Absurdum van Nicolaas van Suchtelen. Ja, absurd is

het hele boek. Zeg maar het leven. Mijn grootmoeder bracht haar kind ter wereld. In het bedrijf

waar zij werkte als machinezetster en dat in 1915, viel de technisch directeur voor haar of was

het de bedrijfsleider? Maakt niet uit, dat verandert niets aan de geschiedenis. Ja, maar ze had een

kind: een gevallen vrouw. Dat heette geen probleem te vormen. Ze waren nog maar pas getrouwd

toen mijn vader weg moest van mijn stiefopa zo werd over hem gesproken. Mijn vader werd

ondergebracht bij een vriendin van mijn oma. In 1918 was Neeltje opnieuw zwanger, maar nu

van haar wettige echtgenoot. Ada werd geboren. De moeder van mijn vader was heel depressief.

De huisarts zei: “Mijnheer, indien dat jongetje niet terug komt, gaan uw vrouw en dochtertje

eraan.” Hierdoor is mijn vader daar weer in huis gekomen. Niet alleen ik heb slechte

fundamenten, ook hij. Ondanks alles is mijn vader een sterk mens geweest. Nu recentelijk denk

ik ik kan het niet meer tegen hem zeggen: “wat deed je moeder jou aan?”Ze had ook kunnen

zeggen: “ajuus, Jan Hendriks, mijn zoontje laat ik niet in de steek”! Ja, toch?

En wat was de belofte van J.C. Hendriks waard?

Maar hij was ook de drukker van De achttien dooden.

Zo betrekkelijk is wel of niet deugen.

14

Augment We wisten dat mijn oma met mijn biologische grootvader in Parijs was geweest. Dat moet ze toch aan mijn vader verteld hebben, daar was hij, als gezegd, geconcipieerd. Met mijn vader zoek ik haar op in een bejaardenhuis. “Behalve met Hendriks een Rijnreisje, ben ik nooit in het buitenland geweest”, zegt ze. Mensen die over hun man met de achternaam spreken, vreselijkvoor mij klinkt dat liefdeloos. Oei, ik flapte er zomaar uit: “Jawel, oma, u bent in Parijs geweest.” Een aangetrouwde tante zei eens tegen me: “Je was haar lievelingskleinkind.” Nooit iets van gemerkt. De kleinkinderen via Johannes Casparus Hendriks waren haar kleinkinderen, wij echt niet. Ik ben ook nog nooit zo emotieloos op een begrafenis geweest. Mijn vader evenmin, toen hij hoorde van haar dood heeft hij alleen wat lopen ijsberen.

Zoals gebruikelijk speechte hij wel.

Begrafenis van Hijman Croiset

Nog een vraag rijst. Mijn vaders oudere halfbroers Gerard en Max en halfzuster Nora waren op de begrafenis van hun vader. Ook zijn jongere halfzusje Eva - van weer een andere moeder. Was het stiefopa die er voor zorgde dat Odo daar niet bij was? Het valt nergens meer na te vragen. Mijn vader heeft zijn echte vader twee keer gezien. Eén keer toen hij op straat speelde, kwam er een man voorbij met een kindje op zijn schouder. De man vroeg aan mijn vader: “Ben jij dat jongetje van Hendriks?” “Nee”, zegt Odo, “ik heet Croiset.” De tweede keer liep hij met zijn moeder door Amsterdam en oma zei: “Die mijnheer daar, dat is je vader.” Ik trek dus nu de conclusie dat het contact door zijn stiefvader werd geblokkeerd.

Eva

Van zijn halfbroer Max, een hele clan, die familie: Max kende mijn grootouders van mijn moederszijde en heeft bij hen gelogeerd, wist mijn vader dat hun jongste halfzusje Eva met Eli Asser getrouwd was. Op een dag kwamen die samen de drukkerij binnen voor visitekaartjes. Mijn vader zei: “Dag Eva” en zij reageerde verontwaardigd met: “Eva, hoezo Eva?” Pappa: “Tegen mijn eigen zusje mag ik toch wel Eva zeggen?” Die avond hebben Eli en Eva met hun dochtertjes, Joosje en Hella, beschuit met muisjes gegeten, want Eva had die dag een broer(tje) gekregen. Zij moet dat kindje op mijn grootvaders schouders geweest zijn. Hella schrijft in Los van de wereld dat onze grootvader zo voor háár grootmoeder viel dat hij met haar als enige getrouwd was. Bij ons luidde de geschiedenis aldus: haar grootmoeder was nog minderjarig toen ze zwanger werd en bon vivant Hijman zou anders de gevangenis zijn ingedraaid. Uit bovenstaande gegevens blijkt dat hij wel degelijk eerder getrouwd is geweest, namelijk: een half jaar na de geboorte van mijn vader. Hij is een maand voor het huwelijk met Carolina Elisabeth Miller die moet al zwanger zijn geweest van Eva gescheiden. Elisabeth is de tweede naam van mijn nicht Hella, dat moet beladen zijn. De naam meedragen van iemand die vermoord is. Dat brengt me bij het boekje kinderen die alles moeten goed maken, zowel zij als ik komen daarin voor.

Nog drie namen die in dit boek passeren: Job Cohen, Willy Lindwer en Rob Oudkerk.

15

Bastaard

Toen pappa uit huis werd geplaatst, kwam hij terecht bij de grootouders van mamma. Hij heeft er tot hij 3 ½ was gewoond. Zo kwam het dat hij zijn latere vrouw voor het eerst zag, toen ze pas drie dagen oud was. Geen (over)grootouders voor mij en Marjolijn. Ingrid heeft ze als enige van ons drietjes wel gehad. Nu loop ik vooruit op later in dit boek: mijn vader was een onecht kind. Nee, buitenechtelijk, maar wel erkend. Hij droeg officieel de naam Croiset. Hijman was kennelijk trots op zijn fertiliteit. Later zou Eva denigrerend over mijn vader zeggen: “die bastaard”. Wat mij ontlokte: “dan beschuit met bastaard suiker”! Ik vertelde het mijn tante Ida de tweede vrouw van Max, zij moest hartelijk lachen. Bastaard gold, behalve voor Eva, voor al Hijmans’ kinderen. Mijn vader, opgegroeid in het gezin van zijn moeder. Eenmaal volwassen trok hij meer naar de Croisettentak. Een heel ander milieu. Leren mocht hij niet van zijn stiefvader; na een 7e leerjaar werken tegen een hongerloon en dat haast letterlijk. Soms at hij een week alleen brood om een kaartje voor een concert te kopen of voor toneel vanaf het schellinkje. Later zou mijn vader meer van zijn schoonouders gaan houden dan van zijn eigen ouders. Hij sprak over de man van oma wel als over zijn vader, een andere kende hij niet. Desalniettemin weet ik niet beter dan STIEFopa. En niet op latere leeftijd, ik was pas zeven toen hij overleed. Uit het ouderlijk huis van mijn moeder en van haar voorouders hadden we fraaie toneelkijkers.

Meer stiefvaders

Nora, Gerard en Max hadden ook een stiefvader Max van Gelder weduwnaar van Judith Boekbinder. Hij liep met ster en al rustig het Juden Viertel in en uit. Hij zou na de oorlog opa over ons spelen. Hij woonde in bij de familie Morriën. Toen ik Alissa Morriën op het Barlaeus leerde kennen, vertelde ze dat hij echt gezegd had dat hij onze grootvader was. Ik was bang voor hem als hij de trap op kwam, roepend: “ik ben de grote kindervriend”. Dan kroop ik onder de tafel. Hij bracht ook speelgoed mee van de vuilnisbelt; nagenoeg gooide mijn moeder alles weg. Na de oorlog, toen alles nog op de bon was ik kan ze voor me zien hoe jong ik ook was, ze zaten in een trommeltje zei mamma tegen hem: “je mag wel eens komen eten, dan logisch de bonnen geven”. Het werd een drama, hij kwam elke dag en was niet meer weg te slaan.

Eva en Eli

Wat nu volgt is een gegeven, geen oordeel. Nu zou ik er voor staan, maar op de leeftijd van mijn tante en haar latere man? Eva en Eli werkten als een soort van leerling-verplegers in de joodse psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch. Begin 1943 lekte uit dat iedereen die daar was op transport zou gaan. Toen zijn ze gevlucht. Was dat laf of wijs? Ik zou het niet weten. Ze lieten dan wel mensen in de steek, maar wat had het geholpen als ze gebleven waren? Niets. Ze zouden mee zijn uitgemoord. Op de Wikipediapagina van hun dochter stond dat zij een kind was van overlevenden uit concentratiekampen in plaats van kind van onderduikers. De realiteit is erg genoeg. Het is aangepast. Onderduiken is niet fijn, understatement, maar KZ. echt wel wat anders. Schokkender vind ik dat Eli Asser deel heeft uitgemaakt van de Joodsche Raad. Dat staat voor mij gelijk aan collaboratie. Leden van de Joodsche Raad verlinkten anderen om hun eigen hachje te redden. Iets anders kan ik er niet van maken. Ze zijn lang door de duitsers beschermd. Plus: hij had zo kunnen vertellen dat mijn vader helemaal geen volbloed Ariër was. Dat had de dood van mijn ouders betekend. Het is niet alleen mijn standpunt. Na de oorlog zijn sommige overlevende leden van de Joodsche Raad wel degelijk veroordeeld. Ze werden als laatsten afgevoerd en hebben daardoor meer kans gehad.

HOMO HOMINE LUPUS

16

Eten of gegeten worden. Simpel grondbeginsel. En geldt ook voor de leden van de Joodsche Raad. Antisemitisme heb ik niet aan den lijve ondervonden, toch raak ik volkomen overstuur wanneer iemand abusievelijk zegt: “ik begrijp er geen jood van in plaats van iota”. Misschien is het niet echt verkeerd, slechts een verbastering van die Hebreeuwse letter.

HET GEHEIM EN DE ACHTERGROND VAN MIJN MOEDER

Later ben ik me af gaan vragen, waarom zoveel tweede generatieslachtoffers problemen hebben, maar wel een soort van leven hebben opgebouwd. Ze wisten wat er aan de hand was en ik niet. Je vijand kennen, hoe erg ook is toch anders dan een totaal niet bevatten. Mijn moeder dacht als we niet wisten van ons joods zijn, dan konden we ons bij een nieuwe oorlog niet verspreken. Toen pas begreep ik ook, waarom mijn moeder altijd lang voor we thuis moesten zijn in de erker op de uitkijk stond nu is elke ouder ongerust maar dit van andere aard. Ik heb haar angsten gevoeld en overgenomen. Van mijn vader en zijn illegaal drukwerk wisten we en de gevangenis waarvan we uit ons huis op konden kijken en de Kampen, we waren alleen maar trots op hem. Pas na zijn dood drong tot me door, hoeveel beter hij in staat was zijn problemen te verbergen, ook bij hem uitte het zich zogenaamd alleen maar fysiek. Maar een vraag en hij reageerde fel: “discussie gesloten”. Nu duid ik dat “op slot” zoals bij VERHOOR. Ik ben een gigantisch kletskous geworden, maar éé rechtstreekse vraag en ik schrik me kapot soms gaat het om een futiliteit, ik klap(te) volledig dicht. Als er logica zit in therapie, dat moet het allemaal met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zo gegaan zijn. Uiteindelijk was ik op de hoogte, maar spreken deed ze pas ontremd in haar stervensfase. Wel een keer in Leiden over haar broer, die het bijna overleefd had heeft ze daarmee het langst bewust geworsteld : “hoe had hij verder gemoeten als hij was teruggekomen?” Daarna pas ben ik in staat gebleken om dit boek OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT te schrijven, met heel veel meer facetten dan de SHOAH en WO II. tweede generatieslachtoffers die bestonden toch niet

dodelijk vermoeid en verzwakt zit ik achter de computer

trillend click ik iets onbedoeld aan en alles selecteren verschijnt welja joh allemaal niet de ene helft hard labour en de andere helft de gaskamers in hupsakee allemaal tegelijk

gisteren belde ik met de SVB om één van mijn verzorgenden ziek te melden mevrouw: “wat is uw registratienummer” steevast antwoord ik mijn kenmerk is 12777 maar nog steeds een nummer komt het door het werken aan OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT terwijl ik in gesprek met een van mijn verzorgsters automatisch vraag naar haar persoonsbewijs in plaats van haar identiteitskaart Nu heeft alles een plek, maar toen ik “gek” werd, wist ik van geen joods zijn. De sfeer thuis maar zelfs dat onbewust. De angst en de zorgen hadden zich compleet in me genesteld. De mogelijkheid bestaat dat de lezer vindt, dat mijn moeders verleden onderbelicht is, maar van haar is weinig materiaal. Vergelijkbaar met mijn You Tube over de Shoah die nooit voorbij gaat met alleen aan het begin een foto van mijn moeder als jonge vrouw en aan het eind op 94 jarige leeftijd vlak voor haar dood. De rest ertussenin is zwart. De jaren van zwijgen; vele pagina’s zouden op deze wijze haar verleden kunnen verhalen. De bundel de alleszeggende stilte opende ik met:

Het liefst zou ik een boek uitgeven met alleen maar lege pagina’s .

17

Deze cartoon morbide en subtiel tegelijk. Waar een ander een heel boek voor nodig heeft, doet deze kunstenaar het met één tekening.

Voor de cartoons, verwijs ik naar de annotaties.

zoveel mensen verloren aan de dood zoveel mensen verloren aan het leven ik weet niet wat pijnlijker is ingeslikte tranen maakt vals

mijn tong is scherp geworden door het likken aan mijn wonden

Niet alles was grauw, dit zoals in de subtitel.

VOORWAARTS EN NIET VERGETEN. 1850-1920 bij de Vara 1979 EEN SCHITTEREND ONGELUK bij de VPRO 1993 en VAN DE SCHOONHEID EN DE TROOST bij de VPRO 2000. Alledrie Wim Kayzer.

Vrolijk nee, maar zeer boeiend/interessant, leren toch al een genot en op zo’n wijze al helemaal! Ontroering is een vorm van warmte. Hoeveel mensen huilen er bij muziek?

18

Alexander Pola schreef, toen er sprake was van koninginnedag, dodenherdenking en bevrijdingsdag op één dag

van je HELA HOLA HOLOCAUST!

ik houd mijn eigen spelling aan

het is toch niet te geloven

koninginnedag en bevrijdingsdag met een hoofdletter maar dodenherdenking niet

Een heel oud knipseltje uit de VARA gids, het jaartal kan ik helaas niet lezen. *Joden hebben/hadden de gewoonte niet dociel alles van God te accepteren ze gaan met ‘Hem’ in discussie denk maar aan Anatevka dat moeten dan toch ‘verlichte’ geesten zijn geweest want bij mijn weten mogen ze zijn naam niet eens uit spreken G-d is het zot * Overgenomen uit een knipoog in de duisternis. * Blondje en *D ook in die VARAgids. Waar je kennis al niet vandaan kan halen, wat een rotzooi was het: en op krantenpapier en later IN KLEUR! Maar ja: de lof der zotheid. **Desiderius Erasmus

19

ma(nja)lade Mijn boek Croisade van een Croiset opende ik met: Elke droom een nachtmerrie. Lijdend aan een chronische vorm van slapeloosheid, maar als ik slaap elke droom een nachtmerrie: altijd over de SHOAH vreemd nooit over het verzet en de zeldzame keren, dat het ergens anders over gaat, faal ik zo immens. Nooit meer slapen. W.F Hermans. Blz. 196 Niet 100%, soms gaan ze over de mishandelingen die ik als puber onderging in het Christelijk Sanatorium te Zeist. Dat was met name tijdens het filmen het geval. Nachtmerrie-synDROOM Juli 2014 Hier in ons eigen land demonstraties, spandoeken met hakenkruisen plus de Hitlergroet leuzen scanderend en er wordt NIET INGEGREPEN gesluierde vrouwen opeens geëmancipeerd. Ondanks dit alles, maken velen zich in Israël zorgen en bieden hulp aan de mensen voor het drama in Syrië. Opnieuw ligt het generaliseren op de loer maar het is meer dan ontzettend.

20

GASKAMERHUMOR galgenhumor

Manja Croiset

die achternaam valt niet

te dragen

en Magén David zou

meer op zijn plaats geweest zijn

dan moet er ook een ander

kopje boven GASKAMERHUMOR dat is bij deze gedaan

Raszia. Crematoria KZ’s - Kampvuren. Dach͡ AU͡ schwitz. Ajskenazisch. Waanzin aan de Wannsee. Discriminazi. Euthanazi. Hitlers leger des heils. Himmler * hochjauchend zum toden betrübt. Fascistische duitsers houden van Naz/si Göring. *Hermann Göring pleegde zelfmoord op 15 oktober 1946 tijdens de Neurenberg processen. Hij had cyaankali weten te smokkelen. Een niet vlees etende edelgermaan- vegetAriër. SpiNAZIe. Aan die vegetAriër stel je de hamvraag niet, net zomin als aan een vrome jood. Shoah - davidsster͡ ven. Israël - jodenstreek. Degenen die de Shoah ontkennen AuschWITZ of genocide - geennotievan. De in Israël wonende SHOAH overlevenden krijgen een jodenfooi. Schietgebedjes: aan de ene kant zegent de pastoor, aan de andere de dominee, rabbi’s en imams. Ook morbide humor. Toen we eindelijk geen kachels meer stookten, werd de kast met de cv-ketel de gaskamer genoemd.Socialisme en National-socialisme een wereld van verschil. De internationale zal nooit heersen op Aard’! Ik ben geen Anne Frank en geloof niet in manKIND! Hier zitten weliswaar geen plaatjes bij, maar een ieder kan er zijn eigen cartoon invullen.

Associatie met gas. De benedenbuurvrouw, doodongelukkig, diverse zelfmoordpogingen. Op een dag, de hond buiten en een gaslucht. Een van de kolenboeren springt via ons achterbalkon op haar binnenplaats en zoekt een weg het huis in. Hij vindt haar in de keuken met de gaskraan open. Dood. Mamma belt pappa en hij zegt: “Ik wist het al, ik had het geroken toen ik naar mijn werk ging.” Mamma woedend; “we hadden wel met ons allen de lucht in kunnen vliegen”. Ze had gelijk, maar mijn vader ook, hij respecteerde haar wens. We hadden toen nog muntjes of zilveren daalders, die we om de beurt in de elektriciteitsmeters mochten gooien. En Marjolijn, ouder dan drie zal ze niet geweest zijn ook al gold dat niet voor de gasvoorziening: “Mamma, mevrouw Schild was zeker heel rijk dat ze zoveel muntjes had om dat te doen.” Armoede en een scheiding lagen ten grondslag aan haar dood.

Maar gas, wat ging er door Paula heen?

21

MONUMENT WESTERBORK

dit verafschuwde mijn moeder en terecht

het had zonder dit symbool gekund, het brandmerk door Hitler opgeplakt

wordt hier gebruikt om mensen te herdenken dan gebruik je juist geen JODENsterren

zo werden ze toen genoemd

een schokkende foto

De Israëlische kleinkinderen begrepen niets van hun savta. Als het weer oorlog werd, konden we toch bij hen komen? Dat moet een andere keer zijn geweest, want Paula was er niet bij. Na bezoek aan het kampterrein, dringen Marjolijns kinderen hevig aan om terug te gaan naar het museumgebouw en de bibliotheek. Odo verzet zich mijn invulling: bang voor wat hij te zien zal krijgen, maar bezwijkt onder de druk. We spreken een medewerker aan. We zitten met elkaar en een vrouw vraagt om welke namen het gaat. Ze worden tevoorschijn gehaald, we krijgen kopieën. Raviv had net zijn rijbewijs en reed belabberd, maar ik was opgelucht dat hij ons naar huis bracht. Odo was niet in staat geweest. *Nooit heb ik hem zo gezien. En dat was niet om zijn achternaam, maar om de familie van mamma. Zo rolt dat woord er nu spontaan uit...

De Roma hebben vlammetjes als herdenkingssymbool,

in de kampen eerst zwarte, daarna bruine driehoekjes. Over brandmerken. Roze driehoekjes. Ik snap weer eens iets niet. Punt een: dat je met je sexuele geaardheid te koop loopt, ik heb ook niet op mijn borst staan ik ben hetero. Punt twee: dat homosexuelen heden ten dage met het brandmerk uit het KZ pronken. Ik debiteer regelmatig waren we maar allemaal homofiel, oftewel: menslievend dan was er nooit oorlog! Dat is wel degelijk het geval, 24 jaar eerder. Hij had maar incidenteel contact met Harm Veling, een verzetsman met wie hij in het Sachsenhausen heeft gezeten. We logeerden in Groningen, mijn vader en ik gingen hem samen op de bonnefooi opzoeken. Er wordt opengedaan; een zoon. Odo“Is Harm thuis”? Hij bleek een paar dagen ervoor te zijn overleden, we zijn maar heel even binnen geweest. Odo reed terug als een zombie dwars door alle rode lichten heen. Het was totaal niet beangstigend, samen zwijgend terug. Ik weet niet of hij zich nog van mijn aanwezigheid bewust was. Met mijn vader was zwijgen in de auto vaak een grote vorm van intimiteit heel anders dan thuis, kop dicht, ik luister… Harm P. Veling. 3 maart 1917- 12 oktober 1968.

22

HOLLANDSCHE SCHOUWBURG een nachtmerrie

met mijn ogen wijd open

hopelijk heb ik niet de gave

van mijn oom Gerard

een gedachte 4 mei 8 uur ’s avonds

de dodenherdenking

en bij de Hollandsche Schouwburg in

Amsterdam vindt een aanslag

plaats DE LIJST MET NAMEN VAN AFGEVOERDE JODEN IN DE HOLLANDSCHE SCHOUWBURG.

De familienamen Bamberg, Croiset, Da Costa Senior, Groenstad en Kool. Spittend in de stamboom, kom ik een zusje van mijn moeders vader tegen: Nel Kool, een overlevende. Met een ruggenmergaandoening, waardoor ze krankzinnig was geworden. Ze zat in Santpoort. Een herinnering sijpelt naar boven. Paula heeft haar een keer met Ingrid opgezocht. Deze Nel wou Ingrid uit het raam gooien. Mamma is er niet meer terug geweest. Nel Kool blijkt in 1947 te zijn overleden. Altijd het gevoel gehad dat Paula’s vader net als haar moeder enig kind was. Maar nee, drie zusters. Twee zijn overleden in 1918 geboortejaar van mijn moeder aan de Spaanse griep. Wanneer Nel Kool in Het Apeldoornsche Bosch was opgenomen, had ook haar de deportatie gewacht. De grootouders Kool van mijn moeder hadden voor de oorlog al een geschiedenis achter zich.Twee keer heb ik met een buddy een bezoek gebracht aan de H.S. De eerste keer liep ik, de tweede met rolstoel. Beide malen geparkeerd op de Plantage Muidergracht en wees ik op nr. 3, waar mijn vriendin Alissa gewoond had en ik veel gelogeerd heb. De eerste keer was Adriaan nog in leven, de laatste keer zat er naast de deur een plaquette. Mijn alle eerste bezoek met PGB betrof het JHM, vanwege een Chagall-tentoonstelling. Ik liep, maar schrok hoe slecht, op elk bankje moest ik gaan zitten. Anderzijds zeiden ze, “in Amsterdam loop je totaal anders”! Ons woongebied een foto van ons huis genomen en de gedenksteen blz. 130 waar het huis van bewaring was. De hulp wou me loodsen en ik struinde dwars door het verkeer over de

23

Weteringschans. Van tevoren had ik gezegd, niet op de rem gaan staan bij oranje, doorrijden ze knallen achter op je. Naar een crematie in Driehuis Westerveld Teijes moeder en ik kon het heuveltje nauwelijks op komen. De hulp een arm om mijn middel geslagen en op die wijze…. Zo lang dus al!

Herinneringsmonument vermoorde geesteszieken uit Het Apeldoornsche Bos-voorheen bij de ingang van het Sinaï Centrum, onthuld 3 Mei 2013, Kamp Amersfoort Door intensief speurwerk van Tom Fürstenberg jr. is de identiteit van de tot voor kort anoniem gebleven joodse slachtoffers, de uit Het Apeldoornsche Bosch gedeporteerde geesteszieken, 68 jaar na de beëindiging van de Shoah boven water gekomen.

wat is verleden en wat is heden? Geschokt was mijn vader, toen hij mij in februari 1977 wegbracht voor een opname in het Sinaï Centrum, *nu was ík het hoe dicht dat bij Kamp Amersfoort lag en ook nog eens een politieschool. *Hoe is het mogelijk dat er geen naam onder het monument stond, het hing aan de muur bij de hoofdingang en dat niemand wist of vertelde wat de betekenis ervan was. Wel zeer bizarre situaties: vele in Amsterdam wonende joden die in psychose raakten, werden per ambulance naar het toen nog in Amersfoort gevestigde Sinaï Centrum vervoerd. De meesten hadden door de constitutie waarin zij verkeerden, geen idee waar ze terecht gekomen waren. Een vrouw, die na enkele weken door medicatie bij haar positieven was gekomen en toestemming kreeg om alleen te gaan wandelen, kwam totaal overrompeld bij het fusillademonument terecht, alwaar haar vader was doodgeschoten. Hoe heeft ze het gered om terug te lopen? Ze was weliswaar totaal overstuur, maar tot mijn stomme verbazing raakte ze niet opnieuw in een psychose.

Amersfoort Laan 1914 DE DRIE EENHEID

Sinaï Centrum dierenasiel concentratiekamp Amsterdam Weteringschans DE DRIE EENHEID Lex Horn de Vrije Gemeente de onvrije gemeente en de vrijende gemeente

AMSTERDAM Simon Bamberg 65 jaar Barend Bora Kool 14 jaar Levie Kool 19 jaar Sara Kool 17 jaar Toch familie? Een gedenksteen, voor mij een kunstwerk. De lijst met namen was gepubliceerd in de Stentor, een regionaal Dagblad. Met de journalist Marco Loef heb ik erover gecorrespondeerd en natuurlijk in overleg de complete lijst doorgestuurd naar Yad VaShem. Schandaal Ik had een invitatie, helaas niet in staat om te gaan. Als connectie van de familie Fürstenberg, hoorde ik van Tom Fürstenberg sr. dat zijn zoon niet was uitgenodigd.

24

Dit is een lijst van werkkampen en concentratiekampen van nazi-Duitsland (met het huidige land). Een redelijk volledige lijst werd opgesteld door het Bundesministerium der Justiz en telt meer dan 1600 kampen.[1] ██ Vernietigingskampen zijn in roze aangegeven ██ Grote concentratiekampen zijn in blauw aangegeven ██ Kampen in Nederland en België zijn in geel aangegeven.

Naam van het kamp

Land (huidig)

Soort kamp

Periode

Geschat aantal gevangenen

Geschat aantal doden

Vallend onder Amersfoort Nederland doorstuur- en werkkamp 1941 - 19 april 1945 > 35.000 Arbeitsdorf Duitsland Werkkamp 8 april 1942 - 11 oktober 1942 > 600 Arnheim (Arnhem) Nederland Werkkamp vanaf 1 juli 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Auschwitz-Birkenau Polen werk- en vernietigingskamp april 1940 - januari 1945 400.000 1.100.000 Bełżec Polen Vernietigingskamp maart 1942 - juni 1943 > 434.000 Bergen-Belsen Duitsland Verzamelkamp april 1943 - april 1945 70.000 Breendonk België gevangenen- en werkkamp 20 september 1940 - september 1944 > 3.532 > 391 Breitenau Duitsland Werkkamp juni 1933 - maart 1934; 1940 - 1945 8.500 Huize de Biezen (Barneveld) Nederland reserveringskamp december 1942 - september 1943 < 350 0 - Buchenwald Duitsland Werkkamp juli 1937 - april 1945 250.000 56.000 Chelmno Polen vernietigingskamp december 1941 - april 1943; april 1944 - januari 1945 340.000 Dachau Duitsland Werkkamp maart 200.000 > 30.000

25

1933 - april 1945 Eindhoven Nederland Werkkamp - Herzogenbusch (Vught) Gilze-Rijen Nederland Werkkamp vanaf 30 augustus 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Emslandlager Duitsland concentratie-, en later strafkamp 1933 - 1945 < 180.000 ca. 30.000 Falstad Noorwegen gevangenenkamp december 1941 - 1945 > 205 Flossenbürg Duitsland Werkkamp mei 1938 - april 1945 > 100.000 30.000 's-Gravenhage Nederland Werkkamp vanaf 1 september 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Groß-Rosen Polen Werkkamp augustus 1940 - februari 1945 125.000 40.000 Haaren bij Tilburg Nederland Werkkamp vanaf 1 januari 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Herzogenbusch (Vught) Nederland gevangenen- en doorstuurkamp 1942 - september 1944 > 31.000 > 749 Hinzert Duitsland verzamel- en werkkamp juli 1940 - maart 1945 14.000 > 302 Kaiserwald Letland Werkkamp maart 1943 - september 1944 Kauen (Kaunas) Litouwen getto en interneringskamp Langenstein Zwieberge Duitsland werkkampFrosen april 1944 - april 1945 5.000 2.000 Leeuwarden Nederland Werkkamp ? ? Herzogenbusch (Vught) Le Vernet Frankrijk interneringskamp 1939 - 1944 Janovska Oekraïne werk- en concentratiekamp september 1941 - november 1943 Majdanek Polen vernietigingskamp juli 1941 - juli 300.000 > 200.000

26

1944 Maly Trostenets Wit-Rusland Vernietigingskamp juli 1941 - juni 1944 65.000,[3] 200.000 in het gebied rondom Maly Trostenets[3] Mauthausen-Gusen Oostenrijk Werkkamp augustus 1938 - mei 1945 195.000 > 95.000 Mechelen (Dossinkazerne) België verzamel- en doorgangskamp juli 1942 - september 1944 > 25.000 Mittelbau-Dora Duitsland Werkkamp september 1943 - april 1945 60.000 > 20.000 Moerdijk Nederland Werkkamp vanaf 26 februari 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Natzweiler-Struthof Frankrijk Werkkamp mei 1941 - september 1944 40.000 25.000 Neuengamme Duitsland Werkkamp 1938 - 4 mei 1945 106.000 55.000 Niederhagen Duitsland gevangenen- en werkkamp september 1942 - medio 1943 3.900 1.285 Ommen Nederland Strafkamp 1942 - 11 april 1945 > 3.500 > 170 Oranienburg Duitsland Verzamelkamp maart 1933 - juli 1934 3.000 > 16 Osthofen Duitsland Verzamelkamp maart 1933 - juli 1934 Płaszów Polen Werkkamp december 1942 - januari 1945 > 150.000 > 9.000 Ravensbrück Duitsland Werkkamp mei 1939 - april 1945 150.000 > 90.000 Riga-Kaiserwald Letland Werkkamp 1942 - 6 augustus 1944 20.000 ? Risiera di San Saba Italië doorvoer- en concentratiekamp oktober 1943 - april 1945 25.000 4.000-5.000

27

Roosendaal Nederland Werkkamp ? ? Herzogenbusch (Vught) Sachsenhausen Duitsland Werkkamp juli 1936 - april 1945 200.000 100.000 Schaarshoek Nederland werk- en strafkamp begin 1942 - oktober 1942 ? ? De Schaffelaar Nederland reserveringskamp december 1942 - september 1943 < 500 0 Schoorl Nederland internerings- en concentratiekamp 1 februari 1941 tot 30 september 1941 > 2.100 Sint-Michielsgestel Nederland interneringskamp ? ? Herzogenbusch (Vught) Sobibór Polen vernietigingskamp mei 1942 - oktober 1943 170.165[4][5] Stutthof Polen Werkkamp september 1939 - mei 1945 110.000 65.000 Theresienstadt (Terezin) Tsjechië doorvoerkamp en getto november 1941 - mei 1945 140.000 35.000 Treblinka Polen Vernietigingskamp juli 1942 - november 1943 900.000[6] Vaivara Estland 15 september 1943 - 29 februari 1944 Venlo Nederland Werkkamp vanaf 1 september 1943 ? Herzogenbusch (Vught) Villa Bouchina Nederland reserveringskamp 27 februari - 21 april 1943 9 0 - Warschau Polen werk- en concentratiekamp 1942 - 1944 < 40.000 < 200.000 Westerbork Nederland Verzamelkamp juli 1940 - april 1945 107

Ik zie her en der getallen, die volgens mij niet kloppen, maar gekopieerd, daarom laat ik het zo staan, maar met de kanttekening dat hij niet correct kan zijn.

28

Bron: Wikipedia.

In het hele boek komen de krijsgevangenen niet voor, ik denk aan Colditz. Vreemd ook in de oorlog mensenrechten nl. die voor krijgsgevangen, toch durf ik er zonder officieel te weten een eed op te doen, dat de westerse beter behandeld zijn dan de Russen. Oorlog en mensenrechten, het klinkt als een contradictie. Ik zeg dat over de Russen, maar ben er van overtuigd dat zwarte krijgsgevangenen het slechter hadden dan de anderen. Officieren weer beter dan lager in de pikorde. OORLOGSRECHT het is complete waanzin. Je verzet je particulier en je bent illegaal. Een terrorist. Je vecht in een leger en je hebt RECHTEN! De wereld gaat aan vlijt ten onder. Max Dendermonde. Niet aan vlijt, maar aan de waanzin van de mens. Woorden en hun betekenis. HUMAAN is zelden menselijk, maar beestachtig en dieren krijgen wel een spuitje bij lijden en dan wordt het woord humaan gebruikt. Op een camping vraag ik aan mijn vader over ganzen daar: “wat is het doel van die dieren”. Zijn antwoord luidde: “het in stand houden van de soort”. Goed, dat IK dààaan niet heb bij gedragen. Ongelukkige mensen maken zieke kinderen en er zijn meer dan genoeg mensen. Ik had het kind dood geknuffeld /over beschermd. Maar wat was MIJN leven een stuk fijner geweest. Het is me aangeraden! Je hebt geen recht op een kind, maar een kind heeft wel RECHT OP OUDERS. In wezen is een kind krijgen egoïstisch, je doet het voor jezelf. Ganzenlever paté, Pathé theaters. Voor mij zal het in Amsterdam TUSCHINSKI blijven…. Onbereikbaar.

29

EEN TANK MET EEN DAVIDSSTER

Bij de bevrijding was één tank met een davidsster betrokken deze kennis put ik uit mijn geheugen, gelezen in een boek waarvan ik de oorsprong niet achterhalen kan. Een vrouw, uit een door duitsers op de vlucht geslagen KZ dwaalt door een bos en ziet een tank met een Magèn David en denkt dat ze hallucineert, maar het was waar. Auschwitz Muzeum. Overgenomen van Facebook. Eerste transport uit Nederland komt aan op 10 december 1942. Dat kan niet kloppen, realiseer ik me. Niet zoals ik me het herinner en nu geverifieerd heb. Ik heb naar het Auschwitz Muzeum gemaild en op facebook gereageerd onder het item. Ze werden dezelfde dag nog ingezet om de gasbunker uit te ruimen. Onder de slachtoffers van de gaskamer herkenden zij hun familieleden, vrienden en kennissen met wie ze waren gearriveerd. Eliezer Eisenschmidt, een overlevende van Auschwitz, zei: “Ze namen ons mee naar de plaats bij de gaskamer en openden de deur van het gebouw. En toen werd alles zwart voor ons. We waren totaal geschokt. Iets als dit hadden we ons zelfs in onze ergste nachtmerries niet kunnen voorstellen. We konden niet bewegen en niets doen. We wisten niet wat er gebeurde. We zagen een lijk van een naakte vrouw doormidden gebroken. We zagen lijken in de gaskamer”.Eén van de mensen uit dit transport was Zalmen Lewental, die later geselecteerd werd voor het Sonderkommando, een ploeg van gevangenen die werden gedwongen om de doden uit de gaskamers te halen en hen te verbranden in de crematoria. Hij was één van de leden van het verzet binnen het Sonderkommando en één van de leiders van de opstand die plaatsvond op 7 oktober 1944. Hij liet een manuscript achter dat in oktober 1962 in de grond werd gevonden, vlakbij de ruïnes van één van de crematoria. In dat transport moeten Henriëtte Kool-Bamberg en haar dochter Hanny Kool gezeten hebben, type ik verstikt. Dat kan niet correct zijn. De inval 3 oktober 1942. De 25e trouwdag van mijn grootouders.

Verbrandingsoven

30

Geachte mevrouw Croiset, Het eerste transport uit Westerbork vertrok in juli 1942. 5 oktober 1942 vertrekt vanuit Westerbork en komt op 7 oktober in Auschwitz aan. “Met een transport van de RSHA uit Holland zijn 2012 joodse mannen, vrouwen en kinderen aangekomen. Een eerste selectie, waarbij ongeveer 500 mannen voor verschillende werkkampen vastgehouden zijn, heeft in Cosel plaatsgevonden. Na de selectie bij de ‘auslanderampe’ in Auschwitz zijn 40 mannen, die de nummers 67074 tot 67113 krijgen en 58 vrouwen, die de nummers 22098 tot 22155 krijgen, als gevangene in het kamp opgenomen. Ongeveer 1414 gedeporteerde mannen, vrouwen en kinderen met een aantal uit het kamp geselecteerde vrouwelijke gevangenen worden in de gaskamers gedood”. Mozes Kool is daar niet bij: hij is één van de mannen die in Cosel al uit de trein is gehaald. Zoon José bezwijkt ergens in de chaos rond de bevrijding door de Russen in het kamp Grosz Rosen – zijn overlijdensdatum is vastgesteld op 7 februari 1945. In haar gegevens kom ik de opmerking tegen, dat hij op 3 oktober 1942 was gearresteerd in Hardenberg. Van de kinderen en hun vader heb ik een aantal jaren geleden een foto mogen ontvangen van de dochter van een vroegere huurder van Mozes. Hanny is daarop nog een baby, ik vermoed dat de foto ergens midden jaren twintig gemaakt is. De schenkster van de foto was toen al aardig op leeftijd, ik weet niet of ze nog leeft. Maar als u dat zou willen, kan ik wel proberen met haar te bellen om te vragen of ze contact met u zou willen. Met vriendelijke groet, José Martin Medewerkster Collectie – Een Naam en een Gezicht Kamp Westerbork. Ze schrijft doorlopend over José/Joop als over een meisje, ik heb het veranderd in hij en zoon/jongen. Ik denk dat Joop, José genoemd is, omdat een van de tantes gestorven aan de Spaanse griep, Joséphine heette.

Door deze correspondentie met haar heb ik foto’s gemaild van mijn voorouders en is hun dossier completer. Wat er op gang kan komen door het schrijven van een boek. Het is nooit bij me opgekomen, terwijl ik weet van andere familie die zelf foto’s en gegevens naar Westerbork hebben gebracht. Geachte mevrouw Croiset

Ik heb even gebeld met de schenkster van de jeugdfoto van Jopie en haar zijn zussen. Haar vader was politieagent in Amsterdam en huurde sinds april 1921 bij het gezin Kool een kamer. In september 1921 is hij getrouwd, waarna hij tot 1 januari 1922 met zijn kersverse echtgenote op zolder daar moet mijn moeder met mijn zusje heen zijn gevlucht bij de familie Kool ging wonen. Dat was tot 1 januari 1922, toen ze een eigen woning kregen. Ik begreep dat de kinderen Kool na de verhuizing nog regelmatig even langskwamen en soms een dagje logeerden – kregen ze in ieder geval een warme maaltijd. Ik voeg de foto bij. Heel erg dank voor de foto’s: ik zal ze toevoegen aan de namen in ons bestand! Veel succes bij de laatste loodjes, zo’n publicatie brengt altijd veel werk met zich mee. Maar wel belangrijk om te doen. Met vriendelijke groet, José Martin Een mij onbekende foto, JOPIE. Mijn moeder heeft deze foto niet gekend. Misschien noemde de politieagent hem zo, overtuigd binnen de familie geen sprake van, niet passend bij het milieu. Gegevens van mijn vader horen inderdaad in het verzetsmuseum, maar ware ik op de hoogte geweest dan had ik zeker kopieën gemaakt.

31

De Amerikanen en Canadezen troffen geschokt understatement of the 20 th century de uitgemergelde gevangenen aan *Auschwitz werd bevrijd door de Russen; het was niet daadwerkelijk een bevrijding, de duitsers hadden de benen genomen, de gevangenen te verzwakt voor wat dan ook en er was ook niets.Zonder artsen te raadplegen, puur op hun emoties hebben ze gehandeld, zoals beschreven in mijn rijm. Inmiddels kan ik nauwelijks verstaanbaar meer spreken. http://www.youtube.com/watch?v=flqAhHqm4-o HET VERSCHIL TUSSEN TREK EN HONGER ik heb trek ik heb trek

in een boterham met katenspek Hanny Kool 2e van rechts voor de oorlog.

als je honger hebt geleden

ben je met minder wel tevreden al die lege magen

zouden spek ook niet verdragen

je ingewanden zijn vergeten

wat het is om echt te eten

hoe velen zijn er doodgegaan door de bevrijders kwaad gedaan

een klein droog toastje is genoeg en als je maag dat wel verdroeg moest je rustig aan opbouwen niet teveel ineens verstouwen

men wist dat toen nog niet en zag alleen al het verdriet wilde dat toen stelpen maar in plaats van te helpen zijn de overlevenden alsnog vermoord gruwelijk zoals hier wordt verwoord het verleden blijft voor mij altijd heden * Auschwitz 8 oktober 1942 al zal er tevens op mijn netvlies staan wat de mensheid nú wordt aangedaan Sterven van honger en dorst is vreselijk. Niet meer in het stadium van de muzelman.

Het woord high is hier niet op zijn plaats, je bent er niet of nauwelijks meer bij. Soms zelfs euforisch, wat niet spreekt uit deze foto. Soms kregen mensen visioenen b.v. zoals in de woestijn een oase zien, niet totaal vergelijkbaar, dat heeft met luchtspiegeling te maken, ook daar wordt naar water gesnakt waardoor mensen religieus werden en eenmaal weer gezond, dat ook bleven in plaats van GOD WAAR WAS JE? Het stadium eraan voorafgaand is ontzettend, ze vraten niet voor niets bedorven voedsel.

32

Toch wordt er heden ten dage beweerd dat een wel zeer vreemd woord versterven mild zou zijn. Niet te lessen dorst. Het behoeft geen betoog. Zou het gelukt zijn nu ik dit onder de aandacht heb gebracht ook in de praktijk tegen twee artsen heb gezegd, dat er een discussie over in gang is gezet? Het is me niet gelukt dit misverstand de wereld uit te helpen. Artsen, wel eens gevast om godsdienstige reden of voor een operatie niet mogen drinken?

Ik denk aan een van de boeken van Ka-tseknik 135633, een jongen volgesmeerd met jam, hij werd levend op gevreten.

Joh.19, 28 ‘mij hongert’ ‘mij dorst’. Blasfemie? Niet zo bedoeld. Dan hoeven we ons ook niet druk te maken over de erbarmelijk uitziende kinderen in Afrika. Hun blik al leeg, mager en oedeem, te ver heen. Wat geeft het dan nog. JA, HET ZIJN SCHOKKENDE BEELDEN En er moet iets aan gedaan worden, maar voor deze kinderen komt het sowieso te laat. Als ze nog gered worden, zijn ook zij voor hun leven beschadigd, deze kinderen helpen is volgens mij, hen uit hun lijden verlossen.

Heel veel emoties bij het schrijven van dit boek en dat is niet professioneel. Vroeger was dat niet zo, noch bij het typen noch bij voorlezen er van. Ik was aan het werk.

Die emoties brengen me bij een uitspraak van een zoon van vrienden.

ik voel meer dan ik denk ik denk meer dan ik praat en ik praat al zoveel Hans de Munnik Augustus 2014, het is noodweer in de Verenigde Staten en het woord cycloon brengt me bij ZYKLON B. Het zal nooit ophouden, alhoewel mijn oog en niet uit een orkaan nu vooral gericht is op alle politieke /racistische / discriminatoire facetten wereldwijd. Op facebook was iemand met een arachnofobie, een jonge vrouw gaf advies ZYKLON B en ik stortte in en was geschokt en woedend, niet haar schuld gebrek aan voorlichting. Kon daar het geld van de kinderpostzegels niet naar toe, voorlichting over WO II? Ik ben niet in staat dat stokje van mijn vader over te nemen fysiek qua kennis en als speecher zeker wel.

8 november 2014. Wordt het toch ‘ver’sterven? PGB kwijt. Dood mag je niet, maar leven evenmin. 9 januari 2015. Ook vandaag stormt het niet symbolisch of de heidense god Donar is vertornd! Heel simpel, ik word GEWOON VERMOORD! Via de huisarts kwam “PARIJS” binnen!

Geschokt realiseer ik me opeens, dat ik mijn moeder zwaar tekort heb gedaan, behalve joods en de leugen over gemengd gehuwd zijn en af en toe zonder ster lopen. Heeft ze ook in het verzet gezeten, ze had joodse kindertjes een nacht in huis op weg naar een beter onderduikadres. Ik heb dit geweten, maat zoals rond mijn moeder in de oorlog “stilte” was, heb ik er tot mijn schande niet aan gedacht. Mijn zusje een poosje elders ondergebracht i.v.m. verraad, in welke periode zich dit afspeelde, ik weet het niet. Hoe kon dit gebeuren? Haar karakter of ook mijn vader, die het wel etaleerde en haar ondersneeuwde? Hij heeft van alles geboekstaafd, maar dit niet. Ze noemt het wel in de brief aan de C.R.v.B. die ze schreef ten faveure van mij.

33

Van mijn moederszijde. Paula Kool # 31558 (alsnog een nummer overleden) 11 mei 2012. Abigael da Costa Senior Sobibor 9 april 1943, haar man Mozes Bamberg is van verdriet gestorven op 9 oktober 1942 6 dagen na de deportatie van zijn dochter en kleinkinderen. zie bladzijde 45

34

Slachtoffers met onze achternaam. Er zit familie tussen. Eduard, Eddy een halfbroer van mijn vader, kunstschilder. Aäron een neef. Welke van de twee? Geen idee. Eén van de twee Louis is een oudoom, zou mijn vaders tweede naam daaraan ontleend zijn? Het is een illusie dat antisemitisme voorbij is. Er bestaan, god betere het, heden ten dage SCHUILSYNAGOGES! Overigens niets nieuws onder de zon wat godsdienstvrijheid in ons land betreft: Ons' Lieve Heer op Solder, aan de Oudezijds Voorburgwal in Amsterdam, was ooit een van de vele schuilkerkjes uit de tijd na de Reformatie, toen katholieke gelovigen geen openbare kerkdiensten mochten houden. Het schuilkerkje beslaat de zolderverdieping van een drielagig 17e-eeuws grachtenhuis. Het is nu een museum. Nieuwsbericht 11 oktober 2013. De VVD wil dat de joodse gemeenschap in Amsterdam 200.000 euro per jaar krijgt voor de beveiliging van joodse gebouwen. Stadsdeel Zuid draagt elk jaar al 135.000 euro bij aan de beveiliging van onder andere scholen en synagogen. Over begrip en verdraagzaamheid. Een huwelijk tussen Sefardim en Ashkenazim is een mesalliance. Naar het leven staan ze elkaar niet, maar ze maken wel onderscheid. Iets langer geleden: Wilders en Pechtold op één lijn, hetgeen een wonder mag heten. Ook Els Borst beaamt het. Er is een boek verschenen van Manfred Gerstenfeld over het feit dat de regering in ballingschap in Londen, inclusief Wilhelmina, gedurende WO II totaal geen interesse had in de JODENVERVOLGING. Onderbouwing: als het katholieken of protestanten waren geweest, ja, dan had de regering wel actie ondernomen. Ze wisten het dus wèl. Hiervoor wordt nu excuses gevraagd, niet van de duitse maar van de Nederlandse regering. Nooit zijn die gekomen! Nog een walgelijk/weerzinwekkend detail, de joden die na de kristallnacht naar Nederland vluchtten werden opgevangen in…Westerbork en de onkosten werden verhaald op de Nederlandese joden, de regering eiste een miljoen. Na de oorlog kwamen de Molukkers daar terecht. En de gastarbeiders zijn decennia gepamperd. En nu is dat uit de hand gelopen. Is Westerbork nu een optie? Nee, helaas. Inmiddels is het een memorial center.

10 februari 2014. Else Borst-Eilers. Meer dan geschokt verneem ik zojuist, dat Els Borst dood gevonden is. Een democraat in hart en nieren, met dat hart op de juiste plaats en verrichtte baanbrekend werk o.a. betreffende euthanasie. Altijd beschaafd en rustig in debatten en niet van haar à propos te brengen. Bij het ter perse gaan van dit boek, voeg ik dit bericht op de valreep toe. Het is nu nog niet bekend wat er gebeurd is, maar ze is géén natuurlijke dood gestorven. Moge haar na(be)staanden een rouwplechtigheid zonder persmuskieten gegund zijn. Vast een illusie en wanneer wordt haar lichaam vrij gegeven?

35

GESCHIEDENIS

mamma kreeg bericht dat

ze zich moest laten steriliseren

er kwamen twee duitsers bij haar thuis

mamma huilt

één van de twee neemt haar op

schoot en zegt je hebt toch al een kind

waarom is het niet doorgegaan

na de oorlog kreeg mamma een oproep

om tegen deze mensen te getuigen

ze kon niet anders dan zeggen

dat ze goed door hen behandeld was

ze hoorde de doodstraf eisen

en ondanks het besef van

die oorlog vond ze het ontzettend

was het zo dat als je gesteriliseerd

was dat dan je ster af mocht

mamma droeg hem niet trouw

ze zet de vuilnisbak buiten zonder

er komt weer een aardige foute

en waarschuwt dat ze een groot risico loopt

toch krijgt ze controle en

ze draagt hem dan wel

opeens zie ik denkbeeldig een plaatje

zoals ik veel foto’s en filmbeelden van andere mensen ken

van mijn moeder met een ster op

geschokt nooit eerder heb ik dit gehad

er is zoveel meer historie

mamma die naar de Euterpestraat gaat

na de oorlog omgedoopt tot de Gerrit v.d. Veenstraat

naar de bekende verzetsheld

om te proberen pappa vrij te krijgen ook daar zwijnt ze

Croiset zegt iemand achter de balie

dat is toch ook een jood

de man naast hem zegt

wat kan het je schelen

het is een wonder dat ze overleefd heeft

dus ook dat ik hier zit

Nu pleit ik op een veel humanere wijze voor sterilisatie bij verslaafden e.d. ter beschérming van het ongeboren kind. Totaal anders dan het fundamentalistische christelijke VBOK. Ik ben natuurlijk meteen een Nazi, maar ooit een baby horen huilen uit een verslaafde moeder?

Ik verzeker u, de ergste tegenstander vindt abortus dan wel gerechtvaardigd.

36

aanzwellend gegrom van overkomende vliegtuigen en weer wegsterven en ik denk aan ons afscheid vliegtuigen ik denk aan alle mensen die met vacantie gaan en ik die achterblijf vliegtuigen en ik denk aan oorlogen

over de oorlog die nooit voorbijgaat

en toch schreef ik ook

Shoah niet de eerste genocid

de zin l'histoire se répète is niet voor niets ontstaan en wel heel bizar

een **** hotel in Westerbork zouden het davidssterren zijn K.Z. syndroom een levenslange nachtmerrie niet erfelijk wel overdraagbaar dodenherdenking

4 mei thuiskomen

5 mei bevrijdingsdag

wie

koninginnedag

wat is dat

feestvieren

en waren niet

alle mensen

gelijkwaardig Er bestaat maar een groep mensen die minder zijn dan anderen, zij die zich hoger achten.

Curieus: twee minuten stilte dodenherdenking, een hele dag bevrijdingsfeesten. Er overkomt me toch iets vreemds. Een opwelling, slechts een fractie van een seconde. Hoor ik dan toch in Israël? Het beloofde land. Mij is trouwens niets beloofd. Een andere groep voor wie de bevrijding niet kwam. De Canadezen bezwangerden zowel in Brabant als in Zeeland jonge vrouwen. Een enkeling bleef, maar de meesten gingen terug naar vrouw en kinderen. Het vreemde is - terwijl de ouders in het calvinistische Zeeland ook niet blij waren - er daar minder/niet gedwongen werd het kind af te staan. In het katholieke Brabant bleek meer schaamte; de meisjes werden gedwongen in een klooster geblinddoekt te bevallen en de kinderen ter adoptie af te staan. Soms wisten de meisjes dat, maar regelmatig werden ze belogen dat het kind was overleden. Nog meer verruïneerde levens. Opnieuw mijn vraagtekens bij die liefde namens god.Geen vast patroon neem ik aan, mensen zijn individuen, de een docieler aan de Clerus dan de ander. Volgens de statistieken zoals hier vermeld. I’ve never had a vacation, because I never felt.

37

4 mei 2003 Vrijheid

Vrijheid is ?

Als vrijheid een woord is, is het dan gelogen ?

Als vrijheid te koop is, kost het dan een vermogen ?

Als vrijheid een weg is, zijn we dan halverwege ?

Als vrijheid een cadeau was, zou jij het dan geven ?

Als vrijheid een mens was, is hij dan nog in leven ? Of is vrijheid een plaats zonder zorgen om thuis te komen ?

JELLE HARPENAU 13 jaar mei 2003

Een van de winnaars van Dichter bij 4 mei in 2003 Hij droeg het in elk geval voor op de Dam.

Op 4 mei een lezing altijd in de Nieuwe Kerk, voorafgaand aan de kranslegging; Jaartal herinner ik me niet door Hans van Mierlo 1931-2010, waarin deze zin verwerkt was: “Geen zes miljoen mensen, maar zes miljoen maal één mens”.

Op 4 mei 2001 overweldigde Jessica Durlacher me met “van horen zwijgen”.Het kan niet beter weergegeven worden, laat ik het er dan nu bij laten. Mevrouw Durlacher vind ik terug op het internet, H.A.F.M.O. van Mierlo niet. Gezegd heeft hij het zeker, dan bij een andere gelegenheid die ik niet kan achterhalen. Plagiaat? Mijn vader zei indertijd al dat is eerder gezegd. Van Mierlo bracht het niet als een citaat. Abel Jacob Herzberg Amsterdam, 17 september 1893 – Amsterdam, 19 mei 1989 was hem voor. Er zijn geen zes miljoen Joden vermoord, er is één Jood vermoord en dat is zes miljoen keer gebeurd. Zodat je, als je werkelijk zou willen weten wat de jodenvervolging betekent heeft, zes miljoen biografieën zou moeten schrijven van deze zes miljoen enkelingen. Abel Herzberg, Dagboek uit Bergen-Belsen, 1950. Amor Fati 1946 in de betekenis van die woorden, kan ik me niet vinden.

Terug naar “ Of is vrijheid een plaats zonder zorgen om thuis te komen ?” Niet ieder huis is een thuis en een tehuis al helemaal niet. Een eigen huis een plek onder de zon… geen fan van René Froger, maar die veilige plek, ik heb hem niet gekend. Misschien begin ik nu een beetje thuis te komen bij mezelf. Het recht op te zijn wie ik ben en als dat betekent ALLEEN ZIJN, dan moet dat maar. Ik geloof in puur natuur. Wat is een contact waard waarin je moet doen alsof of je dankbaar bènt? Ja, die mensen die me blijvend vergezellen. Dat is liefde. En ik ben er dankbaar voor, maar afdwingen. Neen. Goed nieuws klinkt vreemd, maar 4 mei blijft of wordt weer sec de dodenherdenking van WO II. Andere oorlogsslachtoffers kunnen op andere data, maar voor mij en vast voor mij niet alleen is het mooi dat dit separaat blijft. In augustus is er per slot van rekening de herdenking van de Indië-slachtoffers. O heden 4 mei valt in 2014 op zondag, in sommige plaatsen te vroom om die dag daar bij stil te staan. Hoe goed kan dat in een kerk. Een usance een staakt het vuren met kerstmis.

De Griekse mythologie: voor mij als in Oidipous en niet als Odysseus, die uiteindelijk thuis kwam. Ik geloof niet in helderziendheid, maar zij die dat wel doen, net zoals bij het orakel b.v. Delphi. OnderMIJNEN daarmee hun eigen overtuiging. Eenmaal gezien, gaat het onherroepelijk gebeuren! Logica. Mijnen, de militaire kant.

38

De volledige tekst die Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet uitsprak tijdens de dodenherdenking op de Dam 4 mei 2011 ‘Het is 4 mei. Op de avond voor Pasen vragen Joodse kinderen aan hun vader: waarom is deze dag anders dan alle andere dagen?

Vandaag stel ik die vraag ook. Waarom is 4 mei anders dan alle andere dagen?

Op 4 mei herdenken we onze doden. We doen dat ieder voor zich.

Het is 4 mei voor de oude man die zijn vrouw herdenkt. Ze mocht net twintig worden, ouder niet. Een gele ster was het begin. Hoe het eindigde weet hij niet.

Het is 4 mei voor de vrouw die haar vader herdenkt. Zijn graf ligt in de duinen, vlakbij Waalsdorp. Hij verzette zich, hij was een held. Maar zij had nooit een vader.

Het is 4 mei voor de man die zijn ouders herdenkt. De moeder gestorven aan honger en ziekte, in een Indisch kamp; de vader verdronken in de Java zee. Een graf om bij te rouwen is er niet.

En het is 4 mei voor de ouders die hun zoon herdenken. Hij was van náde oorlog. Maar na de oorlog bestaat niet. Hij vocht in Afghanistan en kwam niet levend terug.

Oorlog geeft een lange schaduw. Wij zijn nabestaanden, ook als we niet zelf getroffen zijn. Zo is het 4 mei voor iedere Nederlander.

Maar het is ook 4 mei voor alle Nederlanders samen. We gedenken onze doden ieder voor zich, maar ook samen. In een vrijheid die voor altijd verbonden is met hen die hun leven daar voor gaven. Door hen is Nederland een vrij land.

In een onvrij land is ook herdenken niet vrij. Mensen die anders dachten, moesten niet alleen verdwijnen, maar ook hun sporen moesten uitgewist. Niemand mag meer over hen spreken. Niemand mag meer aan hen denken. Niemand mag hen herdenken. Maar in een vrij land staat herdenken vrij. De sporen van hen die ons dierbaar zijn worden niet uitgewist. Hun namen worden niet vergeten. Wij mogen aan hen denken. Wij mogen over hen spreken.

Sommige wonden kan de tijd niet helen. Die horen bij ons, zijn deel van onze geschiedenis. Dat is wat ons op 4 mei samenbindt.

We zijn verbonden in het verdriet over de doden. Maar we zijn ook verbonden in de vrijheid om aan hen te mogen denken.

En we zijn verbonden in de verantwoordelijkheid die we samen voor die vrijheid dragen.

Vrijheid spreekt niet vanzelf. Recht spreekt niet vanzelf. Democratie spreekt niet vanzelf.

Wij zijn er samen verantwoordelijk voor. Het zijn de fundamenten van ons bestaan. Het zijn de waarden die we overdragen aan onze kinderen.

Daarom staan we ieder jaar op deze dag niet alleen stil bij de doden van de oorlog. We staan ook stil bij de rechteloosheid van oorlog. De onderdrukking. Het verraad. De angst. De schaamte. De onvrijheid.

Dat gedenken we op 4 mei. Daarom is deze dag anders dan alle andere dagen.’ Een schitterende speech, maar geen plek voor ons/mij veel te militair.

39

Maart 1968 DE TREIN *

opgesloten zijn wij in de trein

en niemand weet waarheen wij reizen

ik stik

ik wil eruit

vriendelijk lach ik

naar het kind tegenover mij

en wij reizen verder

Augustus 2013. Het was natuurlijk pikdonker in die wagons, dit was niet mogelijk.

*Westerbork, restant rails vanwaar de treinen naar de vernietigingskampen vertrokken. De laatste op 13 september 1944 naar Bergen Belsen, de duitsers waren nog niet UITGERANGEERD. Zie blz. 163

*Het SPOORMONUMENT stopt hier nu. Een doodlopende weg, zou het voor velen letterlijk betekenen. Een enkele reis, geen retourtje. Voor de doden was “de reis” bij aankomst afgelopen, voor de overlevenden nog niet. Een boek ** van Wil den Hollander. Over de vrijheidsoorlog van Algerije tot 1962 een kolonie van Frankrijk, een Nederlandse boerin wonend in Frankrijk wiens zoon daarheen moest, gebaseerd op correspondentie met hem. **De trein, die nooit meer stopt

40

De tekst niet geschreven, de tekening niet gemaakt. Het was reeds in mij en zal daar altijd blijven. Tekening in kleur gifgroen op het Barlaeus gymnasium 1959. Even was er sprake van dat dit glazen kunstwerk in Kamp Amersfoort zou komen aan het Westerborkpad, lopend van de Hollandsche Schouwburg via Durchgansglager Amersfoort naar Kamp Westerbork. Dat is jammer genoeg niet doorgegaan. Het zou prachtig en op zijn plek zijn geweest bij het spoormonument op de vorige pagina. In Westerbork doen ze helaas niet aan naoorlogse kunst. De directeur van het Kamp vertelde me dat er ook ruimte zou komen voor de groep Sneevliet, hij wou uitleggen, voor mij echt niet nodig met een vader als de mijne. Gevochten in Spanje. Sneevliet brengt me bij een communist van andere aard Piet Nak een simpele man, in het verzet. Maar koos in de Vietnamoorlog de verkeerde zijde.

41

dat is weer eens wat anders

dan lampenkapjes en zeep

je kan uit as van overleden

familieleden een diamant laten persen

moord op man/vrouw kinderen…

en dan draag je ze om je nek

arm of vingers

wie weten dat het woord sabon

Ivriet voor zeep gebruikt wordt

voor Shoah overlevenden niet geheel kloppend en bijna een

scheldwoord leuk hoe de Israëli's

met hun getraumatiseerde oorlogsslachtoffers

omgaan ze een soort van watje noemen

sabon ook een schreefletter serif voor de monotype

ik besef me dat diegenen waar lampenkappen

van zijn gemaakt niet verbrand werden

weer iets gruwelijks borrelt op stel dat hun huid gestroopt is terwijl ze nog leefden

onzin trouwens niet gecremeerd de restanten alsnog of is er een soepje van gemaakt voor niets vermoedende medegevangenen niets is onmogelijk

De Israëliërs gingen ook echt leuk om met hun SHOAH overlevenden, mensen die het niet trokken watjes. In het Ivriet sabon. Bet. zeep. Bij het eerste bezoek van mijn ouders daar, nam mijn zus ze mee naar wat voorheen een ouderwetse gevangenis was pure horrror en toen een psychiatrische inrichting. Haar kennissen geschokt: “dat doe je toch niet”! Maar mijn zus vond dat de realiteit getoond moest worden. Ik denk aan de film de zomer van Aviva, De moeder La Partisania regelmatig opgenomen. De bevolking niet vol mededogen. De moeder in de film werd gespeeld door de dochter. In de meest verschrikkele periode van het Sovjet- Regime werden tegenstanders zeg maar verzetshelden in psychiatrische inrichtingen opgesloten en zwaar gemarteld.

LEVENSBESCHOUWINGEN Idolen/ideologieën. Voor mij STIJGT MANDELA VER BOVEN DE MONNIK DE DAILA LAMA uit. De adoratie voor de Daila Lama is groot. Geniet ervan, het schijnt rust te brengen, een veredelde missionaris. Bij Gandhi ging ook zijn filosofie boven zijn eigen mens zijn, trok zich celibatair levend terug en liet zijn vrouw in de steek. Ik had Nelson Mandela hoger zitten en de verzetsvrouw in Myanmar. Aung San Suu Kyi. Kwetsbaar ogend, maar zeer taai en dapper. Jaren huisarrrest, ze bleef overeind en wil president worden. Om een paar dwarsstraten te noemen. Martin Luther King had zijn droom en betaalde zijn prijs en de mensen dromen door. Mijn woorden, elke droom een nachtmerrie en dat zal nooit veranderen. We komen echt met ons allen niet door een wonder in een paradijs. Ik word voor gek versleten versleten ben ik, maar dan zou ik zelf echt denken, dat ik zeer zwaar aan het hallucineren was.

De mens heeft zijn ideologie hard nodig. Ik heb hem helaas niet en idolen heb ik nooit gehad. Sommige mensen dwingen respect af en het moge gek klinken ondanks alles, ik heb dat inmiddels voor mezelf.

42

DE MAN IN DE KLINIEK

ze stelt zich voor

aan de al jaren in Nederland

wonende Poolse jood

lijkbleek wordt hij

kan geen woord uitbrengen

uren later zal hij in tranen vertellen

dat hij de naam nooit meer heeft

gehoord sinds zijn vrouw

in Auschwitz was omgekomen

Diens naam zal ik nooit vergeten. Ab Herzberger. De voornaam korter, de achternaam langer. Abel Herzberg. Er was nog een joodse man zijn naam schiet me niet te binnen vreemd ik was met hem in Zeist, geen idee van zijn jood zijn in die tijd. Ik zie hem voor me, hij was Sefardisch en zijn vrouw Asjenazisch: “foei Harry”, zei ik als grapje “een mésalliance”. Voor het eerst dat ik het woord gebruikte en toch van mijn moeder geleerd. Maar die achternaam, niemand van de anderen leeft nog. Harry een van de vijf kinderen uit “Manja”. Ik heb wat gefantaseerd met wie “Manja” een verbintenis aan had moeten gaan, met pijn in mijn hart naar de anderen, maar HEINI. De voornaam ging vanzelf, niet gezocht in mijn brein, maar opeens is hij daar NABARRO! Vreemd van velen mensen daar weet ik de achtergronden van henzelf, maar aan doelgerichte therapie was er niets!

De W van Cassiopeia, MIJN STER IS AL VEREEUWIGD AAN HET FIRMAMENT zoals in het boek: MANJA Ein Roman um fünf kinder, Anna Reiner Schuilnaam van Anna Gmeyner. Een pseudoniem is voor mij iets anders. Per slot van rekening in Exilverlag verschenen. Hier hoort de tekst van blz. 138.

Na een droom, een boek over mij met vele opdrachten,

ontstond:

het regent gestaag

als teken van rouw om haar

de wind in de bomen lispelt haar naam

manja croiset manja croiset manja croiset

leeft zij nog is ze al dood

vele anderen zijn haar voorgegaan

in concentratiekampen

Manja Tuschinski

Manja Herzberger

Manja ………………

er ligt in een vitrine van de Hollandsche Schouwburg

een brief van een ook gedeporteerde Manja

en daarvoor het meisje in het boek

voorbestemd noodlot

Ik neem nu aan dat het Manja Tuschinski was, die is van daaruit op transport gegaan. In mijn jeugd waren het nog de originele documenten, tegenwoordig gescand. Er zijn tegenwoordig veel teveel Manja’s en oei wat een discriminatie en ook nog niet joden. De contradicties zijn ontelbaar en onfatsoenlijk….. Anderzijds die naam heeft een lading, die mensen met een andere achtergrond niet kennen.

43

HOE HEEFT PAULA KUNNEN DENKEN DAT ZE HET JOODS ZIJN VERBORGEN KON HOUDEN?

Alleen Marjolijn heette een joods uiterlijk te hebben, dat is het Asjkenazische deel ook een woord waarvan ik niet wist dat het bestond. Ik ben net als Ingrid. Sefardisch. Foto links: Ik 11 jaar oud schnitt 6e klas lagere school.

Foto nr. 2: Ingrid op voorgrond. Een schnitt uit een klassenfoto Barlaeus ca zelfde tijd. Ze ziet er duidelijk beter uit dan in Blaricum. Blz.83. We leken en lijken op elkaar. School foto nr 2, Ingrid de leukste van de klas door mijn ogen. Barlaeus. En Marjolijn 1961/62 Foto nr.3 Schnittklassenfoto 5e klas Barlaeus spreekt voor zich. Zelfde schooljaar als de klassenfoto van mijn 4e klas waar ik niet op sta. Blz.110. Foto nr 4 Een schnitt uit de 6e klas. Dat tussenliggende jaar is ook niet aan haar voorbij gegaan, zie ik nu. Kijkend naar het verschil van haar blik. De eerste een scholier. De tweede triest ogend. Wat ik omfloerst noem. Naam en uiterlijk duidelijk Asjkenazisch. De meningen blijken uit een te lopen, zowel binnen als buiten de familie. We zijn allemaal mengelmoesjes. Het blijkt momenteel een hot item in Israël. Ze kijkt en ook niet. Zoals ik me kon voelen, voor anderen zichtbaar – me zelfs dat niet bewust. *Correctie verdrietig doch naar binnen gekeerd/introvert. Mengel(e)smousjes.

kort geleden stond ik met een schoolfoto eerste klas van de Elisabeth Wolff in mijn handen ik zie een heel ziek meisje en broodmager met pikzwart haar en nu realiseer ik me Betty Baruch ook een joodse naam maar ik wist van niets nu pas realiseer ik me ook zij ze lacht wel maar lijkbleek hoe zal het haar vergaan zijn Achterkant Barlaeus van ons huis uit gezien op de Zieseniskade.

*Met fotoboeken van Joan van der Keuken in de hand, schetst het een tijdsbeeld. ACHTER GLAS kreeg ik in de 4e met sinterklaas. Ik heb altijd gedacht van Tess van Eyck. Ik was niet aanwezig en het is thuis afgegeven en Wij zijn 17. De een met onderschriften van Simon Carmiggelt, de ander Remco Campert. De zoon van Joekie Broedelet actrice en Jan Campert de 18 dooden.

*Mijn vader had de laatste jaren van zijn leven vaak een emotioneel volschieten, daarop is omfloerst van toepassing. Mijn joods zijn, zoiets als Tamar/ Renate Rubinstein. Jood in Arabië, Goi in Israël.

44

Hoezo geen jood zijn? - Relaas Onze eerste huisarts dokter Duizend een jood. Hij stond kort na de bevrijding op de stoep om te kijken of Paula er nog was, ja en hoe, zelfs een tweede kind. De baby Marjolijn, de enige geplande, het kind van de toekomst. Dokter Duizend, die nog de huisarts was geweest van mijn moeders ouders.Onze tweede huisarts Lankhout idem dito met een davidssterretje. Onze eerste tandarts Vomberg een jood, dat kun je geen toeval meer noemen. Maar dat wist ik toen niet. Ik had zgn. een brede algemene ontwikkeling, maar mijn ballet was geen cultuur en enige kennis van religies had ik niet. Die opleiding heb ik genoten in het Christelijke Sanatorium; alles over het jodendom leerde ik in het Sinaï Centrum en doordat Marjolijn in Israël woont. Ik kom terecht bij wethouder Rob Oudkerk gederailleerd door zijn onmogelijk geworden positie wegens hoerenloperij, bovendien in een verboden tippelzone, en door zijn * “kut Marokkaantjes” tegen Job Cohen, zich van geen openstaande microfoon bewust. Doordat ze bij hem thuis vroeger ook dokter Lankhout hadden, die zijn vader grandioos had opgevangen bij zijn SHOAH herbelevingen daarom is Oudkerk huisarts geworden. Dat hoorde ik in een televisie-interview. Vele zijsporen een soort van diaspora, maar toch…O god, op internet lees ik dat ook zijn vader lid van de Joodsche Raad is geweest. Reken ik vanzelfsprekend de zoon niet aan, maar zijn vader heeft geheuld met de vijand. Leden van de Joodsche Raad, niet deugende mensen. N.S.B.-ers, hoe fout die ook mochten zijn, met soms echt wel bloed aan hun handen, stonden nog voor een principe. Daar heb ik meer respect voor dan voor mensen in de Joodsche Raad die puur om hun eigen hachje te redden, anderen erbij lapten. Natuurlijk verdienden de N.S.B.-ers straf, maar hun vele jonge kinderen werden meegestraft en dat is misdadig. Allemaal slachtoffers. Vele malen zal het woord kaal in dit boek vallen. De moffenhoeren na de oorlog. Bijltjesdag. Waarom? Werd iedere winkelier gestraft die samenwerkte met en goederen verkocht aan de vijand? Iedereen had opeens in het verzet gezeten, men had en masse - misschien met lede ogen - aangezien, maar gedaan, wat is er gedaan? Weinig, heel weinig. Prostituee zijn, het lijkt me geen fijn vak. Aan de schandpaal genageld, kaal geschoren. Hoe hebben ze het ondergaan? In elkaar gedoken, gevochten als een tijger? Maar verloren hebben ze. En ik zie het verschil niet met alle anderen die doorgewerkt hebben waaronder gevierde artiesten. Deze laatsten zijn ook collaborateurs, de artiesten die lid waren van de Kulturkammer en die geen toneel- of muziekstukken speelden van bepaalde schrijvers of joodse componisten. En gewone winkeliers hebben niets getekend, maar zijn die gestraft voor werken met de duitsers? Bepaalde kranten, die te lang waren doorgegaan, hebben een verschijningsverbod van een paar jaar gekregen.Waarom dan wel de hoeren? Iets anders is een echte liefdesromance met een duitser. Trouwens verliefd worden heb je niet in de hand, wel een keuze wat je er mee doet. Maar hoe jong? Het internet leert me dat het onderscheid indertijd ook gemaakt werd. De anderen, de verliefden, heetten moffenmeiden en werden zwaarder gestraft. Werkvergunning / Ausweis en samen met je persoonsbewijs aantoonbaar na spertijd mogen / moeten werken. Die waren toch ook fout! Opeens een enorme verwarring anno 2013. *Een jood, wat is dat? Toch gewoon een mens. Ein mensch, ein mensch zu sein! IN diesen heil’gen Hallen. Muziek kunnen we wel gebruiken. Terug in Amsterdam jaren vijftig, onze eerste grammofoon, dit lied gezongen door Kim Borg, Zauberflöte, Mozart. Ik schakel over naar het internet en beluister het in voornoemde versie. Tranen vloeien. Pappa, mamma. Het oude 45 toerenplaatje heb ik in mijn bezit. En nu augustus 2014 kan ik zingen EIN UNTERMENSCH ZU SEIN. De politiek heeft zo lang weggekeken. Bij de Endlösung was het christendom aan de macht en nu een genocide op het conto van de moslims. Dat is waar ook, ik zou niet generaliseren. Wanneer is het interbellum voorbij en hebben we officieel WW III? Over de politiek, er is wel uitgelekt dat er in de miljardennota meer geld is uitgetrokken voor defensie. Milhama ve Shalom מלחמה ושלום

45

Abusievelijk schrijft Odo over Paula’s moeder en zusje Sobibor, maar die zijn in Auschwitz vergast. Abigaï Bamberg - Da Costa Senior. Sobibor 9-4-1943. Zei toen ze opgepakt werd op 2 -4-1943: “FIJN ik ga naar de kinderen”! Die kinderen waren naar Auschwitz en op deze datum al dood. Haar man Mozes Bamberg 1942 10 oktober 1942. 7 dagen na het afvoeren van zijn dochter en kleinkinderen. Hóé ik dingen weet, geen idee, toch weet ik ze. Haar andere grootmoeder is in 1943 Flora Kool-Groenstad van verdriet gestorven. Ik weet dat Paula met een rijtuig naar de joodse begraafplaats in Muiderberg is geweest. Nieuwe informatie. Via Facebook connectie Sara de Vries Flora ligt begraven op veld E rij 032 graf 068. Deze brief had Odo aan Raviv gestuurd, omdat hij een werkstuk over familie moest maken voor zijn Bar Mits Av.

46

BELANGRIJKE FEITEN DIE ONTBREKEN, er is geen beginnen aan Berchtesgaden, het adelaarsnest. Hoeveel plannen zullen er in dit vacantieoord gesmeed zijn? Gestapo, Geheime Staatspolizei en Göring, Goebbels, Spohr, Eichman, Borrman, Heydrich, Hess, Speer, Kaltenbrunner, Himmler en Eva Braun komen in het hele boek verder niet voor!!! Natuurlijk is er zoveel meer Sicherheitsdienst und so weiter… NOG MEER WO II EN ZIJN GEVOLGEN

zoals nagenoeg elke nacht lig ik wakker en net als altijd muziek in mijn hoofd zo ook de afgelopen nacht een liedje ditmaal

samen kennen wij de mosselman naadloos gaat het over in samen kennen wij de muzelman hij woont in Sachsenhausen op hetzelfde ritme kan Bergen - Belsen

mijn vader is het geweest muzelman in Sachsenhausen

zo luguber - bizar

Mijn vader heeft in Amsterdam te maken gehad met Barbie voor hij de slager van Lyon genoemd werd. Vast geen boucherie, maar een charcuterie. Als je nu Barbie zegt, denkt men aan te gladde poppetjes. Klaus Altmann, meer dan een klap in zijn gezicht met een handschoen heeft mijn vader niet van hem gehad. Hij was in Amsterdam van 1940 tot 1942.

Toen mijn moeder overleed, haalde ze de 30 kilo niet meer. Dat brengt me bij mijn opname op mijn 16e. Ik kwam er zwaar ondervoed aan, 38 kilo. Nog maar een meisje en slechts 1.55 m. De arts zei: “ je lijkt wel zo uit een concentratiekamp weggelopen”. Ja, ik was mager, erg mager. Ik sprak niet, zover was ik nog niet, maar dacht wel: “MAN, je hebt geen idee”!

Over voedsel. Als mijn vader ergens te eten werd gevraagd, zei hij: “ik eet alles, maar zet me geen koolraap voor”. Thuis: “dat vreet ik niet”. KZ. Residu.

47

Lang en breed volwassen

heb ik weer decennia bij mijn ouders gewoond. Het eerste eruit en als laatste. Daardoor kreeg ik veel informatie over mijn moeder, die mijn zusters niet hadden. Vaak denk ik, ik wist toch niets, maar dat is het gevolg van mijn situatie. Een samenloop van omstandigheden. Zo ook over mijn vader, van wie we op de hoogte waren van zijn kamptijd, maar niets inhoudelijks. Tevens omdat we na zijn vervroegd pensioen betrekkelijk dichtbij het Durchgangslager Amersfoort zijn gaan wonen, als mijn moeder niet dat huis in Hoogland had gekozen en we ergens anders terecht gekomen waren, was ik waarschijnlijk niet regelmatig met hem daar geweest en waren de verhalen niet los gekomen. Verzetspensioen, geen afkeuring via de ziektewet

Gerard Koopman riep me binnen hij zat er vreselijk mee, mijn vader had alles zelf geregeld. “Manja, vroeg de directeur kan ik nu helemaal niets voor je vader doen?” Dat heb ik bevestigd. Hij mocht de auto van het Leidsch Dagblad particulier houden. Dat was zijn geste en daarbij zou het blijven. Geen receptie niets, teleurstelling van meer kanten, van de zijde van zijn personeel geen afscheid genomen en de ongemakkelijke man was zo goed als belangenbehartiger van anderen. Een betere bedrijfspsycholoog kon je je niet wensen. Beter voor zijn personeel dan voor zijn gezin. Mijn moeder had in het ziekenhuis gelegen, hij ging haar dan wel even ophalen, dropte haar thuis en ging weer aan het werk. Daar lag ze in haar eentje. Hij gaf zijn rechterhand een week vrij bij een veel kleinere ingreep van diens vrouw. Mijn moeder woedend. Hij had die rol niet alleen voor de technische dienst kunnen vervullen, maar voor alle afdelingen van het Leidsch Dagblad als hoofd personeelszaken. Nog een voorbeeld een teletypiste was onwel, mijn vader ging haar thuis brengen, einde werkdag en hij zei: “leun maar op Manja”. Dat doe je niet zonder te vragen. Twee redenen voor een nee van mij en ik was zelf hondsberoerd, maar ze was net terug van een vacantie in Zuid Afrika toen nog apartheidsregime. Een reden voor mij om zonder meer te zeggen: “bekijk het maar”.

Van hem een vorm van verdriet, geen speeches hoeveel heeft hij er zelf gehouden en dan geen cadeaux. Hij was bezeerd en mijn moeder boos over de gang van zaken.

Zijn stoppen met werken, was meteen het einde van mijn ‘carrièe’. Ik heb het nog geprobeerd, moest dat van anderen, het bleek volslagen onmogelijk, als hij de normale vijf en zestig had volgemaakt, was mijn leven anders verlopen. Zelfstandig wonen kon ik niet, mee mocht ik niet en zo werd het weer een opname. Het Sinaï Centrum en niet alleen vanwege het joodse, maar vooral omdat het vlakbij was.

Dat niet beschadigd zijn bleek onwaar, anders was hij ook niet eerder gestopt met werken en hij kwam al eerder in Centrum ’45, weliswaar alleen de internist daaraan verbonden, maar toch ook hij alleen fysiek net als mijn moeder. Ik word ook eens wakker. Hij heeft ons voor het lapje gehouden. Dom het gebeurde onder onze ogen, maar als altijd geloofde ik wat er gezegd werd. Hoe dom? Heel dom. Een verschil tussen weten en voelen blijkbaar.

Hij was er nota bene tussenuit geweest omdat het niet meer ging. Zes weken naar Israë en daarna halve dagen werken.

48

Dat laatste zou niet gebeuren, maar zijn bezoek aan Israël ook geen succes met de omheining en de wachttoren. En dat dat een drama was, heeft hij naar mijn moeder en mij heel duidelijk geuit. Zo dom dus. Ik was wel degelijk op de hoogte.

Te gepreoccupeerd met mezelf? De nacht voor dat in zou gaan noodweer, de telefoon boven stond bij mij in de slaapkamer en rinkelde, ik werd gewekt en nam op. DE BRANDWEER. Dit letterlijk het dak van de drukkerij was eraf gewaaid, midden in de nacht in touw hulptroepen, behalve de drukkerij was er niets beschadigd, de rest kon het werk voortzetten.

De RAAD VAN BESTUUR zat ook in die van de Telegraaf, de familie de Coster, contact en dagelijks ging het zetsel daarheen en werd de krant in Amsterdam gedrukt en in vrachtwagens terug naar Leiden gereden. Nooit eerder heeft hij zo hard gewerkt. Ja, vast wel in de KZ’s.

Hoe lang het geduurd heeft geen idee, op een gegeven moment dan toch die halve dagen. Maar het was alleen een extra belasting, in de helft van de tijd al het werk doen, hij werkte zich kapot en is gestopt.

Toen geen goede ogen, maar ik had er nog wel twee. Ik ben toch wel ziende blind en horende doof geweest.

Een parallel met mij, mijn moeders trauma’s daar was hij zich van bewust en dat ze die ontkende. Er lagen dingen op mijn bord, die ten onrechte op mijn conto zijn geschreven. Mijn vader heeft hetzelfde bij zijn vrouw gedaan. Hij zei het zelfs letterlijk tegen mij, toen hij begon in te zien, al jaren in Hoogland wonend, dat ze het naar mij NIET goed hadden gedaan. Je hebt niet voor niets twee ouders als de een iets niet kan, vult de ander dat aan. Met andere woorden, wat hij deed was goed. Hij was hier ondertussen ook weer volop aan het werk voor het Humanistisch Verbond op velerlei wijzen, als raadsheer, maar ook in de toelatingscommissie van het van Randwijkhuis. Niets met hem aan de hand. Ze gingen diverse malen met de auto en de boot naar Israël en hij reed alleen. Eerst Duitsland dan in Ancona met de boot over naar Griekenland.

Op zijn 61 e was hij oud en ver boven de 70 deze reizen. Soms door het kanaal van Korinthe Κόρινθοςvan Patras Πάτρα naar Epidaurus Επίδαυρος zo smal dat de boot niet zelf kon varen, maar getrokken werd, bij wijze van spreken kon er aan beide zijden slechts een hand tussen. Ook wel per auto door Griekenland heen met een kabelbaan /treintje dat zich naar boven zwoegde naar het orakel van Delphi Δελφοι aan de voet van de Parnassus. Παρνασσόςin de Peloponnesus: Πελοπόννησος In Piraeus Πειραιάςop de boot soms via Kreta soms via Cyprus. ook zijn een negatie om door te kunnen

49

Niet iedereen zal weten, dat een fusillade nooit door één persoon wordt uitgevoerd, maar door een vuurpeloton. Zodat niemand weet, wie het dodelijke schot gelost. Paula heeft voor haar kleindochter

een jurkje gemaakt met er midden op een grote contrasterende zak

Odo schreeuwt trek dat kind die jurk uit ze is geen schietschijf geen Shoah wel KZ en WO II

mijn vader bang voor grote honden

met name herders en bouviers

residu van het KZ.

die toonde hij nooit aan zijn kinderen

met ijzeren zelfbeheersing je kon

het zelfs niet voelen

veel later heeft hij het verteld

en hoe het kwam

toch ben ik de enige in de familie die

bang is voor dieren

heeft hij het helemaal overwonnen

het is zo een ongelooflijk sterk mens

Inbar heeft niets anders meegemaakt dan dat haar grootouders in Hoogland woonden.

Het niet joods willen zijn, is gebleven. Mijn ouders zijn zoals zo vaak bij hun dochter, haar man en kinderen. Ze gingen nooit naar Israël met vacantie, maar naar hun kinderen. Het Loofhuttenfeest nadert. De kinderen vragen of sabba meehelpt de soekot op te bouwen. Mijn vader weigert principieel en krijgt bonje met zijn dochter: “de kinderen begrijpen dat toch niet en we hadden thuis wel een kerstboom”. Ze had gelijk, de keuze van mijn zuster heb ik niet begrepen, maar het is de cultuur van haar kinderen. Hoe het is afgelopen, geen idee. Ik was er niet bij. Ik ben door hoe ik ben nooit in Israël geweest. Bij mij was dat geen principe kwestie. Ik ervaar het nu ook niet meer als een gemis. Vroeger had ik er graag op familiebezoek gegaan. Maar het land als bezienswaardigheid interesseert me totaal niet en met mijn zo beschadigde oren mag ik een vliegtuig niet meer in, vanwege het luchtdruk verschil.

Ik kom nergens meer, maar zelfs in tunneltjes of op een heuvel zaten vroeger al mijn oren dicht.

50

Een slecht afscheid, maar wel degelijk op hoge leeftijd emoties met me gedeeld. Het laatste contact voor mij, op zondagavond 23 oktober 2011. Ik kwam bij mijn ouders binnen, ze zaten aan tafel en mijn vader zei: “morgen bel ik de dokter en vraag om euthanasie”. Intuïief liet ik hem met rust en ging achter mijn moeder staan en pakte haar beet. Voor het laatst richtte hij zich rechtstreeks tot mij en zei: “doe jij dat maar, wees jij er maar voor je moeder”. Dat heb ik gedaan en dat is zo gebleven. Waarom hier in dit boek over de oorlog, omdat mijn moeder na de oorlog niet kon huilen en na de dood van haar man ook niet. Tot mijn stomme verbazing huilde ik ook niet op de crematie van mijn vader. Onderstaande tekst verwerkte ik in een filmpje, dat ik al voor de bijeenkomst gemaakt had. Ik verwachtte niet te kunnen spreken, maar ik bleek wel in staat te zijn geweest. mijn vader heeft tegenwoordig

nachtmerries over zijn kampverleden

vroeger leefde hij in het nu

nu leeft hij in vroeger

en dit vertelde mijn zus tijdens de laatste week van zijn leven een dagslaap met morfine mijn moeder

kwam nog zelfstandig haar bed uit hij moet ook toen over de oorlog gedroomd hebben

en schreeuwde mistastend naast zich

mijn wijf de moffen hebben mijn wijf weggehaald

Mijn vader hield meer van zijn schoonouders, hij kon over ze volschieten, dat heb ik mijn moeder nooit zien doen. Toen ik daar een keer bij aanwezig was, sprak hij de voor mij historische woorden: “als het mij al zo aangrijpt, wat moet het dan voor je moeder betekenen.” En dat niet alleen, ook dat hij dat tegen mij uitte, nagenoeg vanzelfsprekend buiten het gehoorveld van zijn vrouw. mijn vader

altijd die frons

op zijn voorhoofd

de groeven steeds dieper

nog maar sporadisch dat

speelse trekje om zijn mondhoek

de herinnering vaag aan

wat eens een jongeman was

zal het steeds verder verdwijnen

heb ik uiteindelijk een fotoalbum nodig

om hem nog door decennia heen op mijn

netvlies te krijgen

of zal hij onverwacht als ik niet meer op

zoek ben

*Hiermee opende ik. Graag wil ik nog rechststreeks een woord tegen jullie zeggen, toen ik deze tekst schreef, stond er boven DE TIJDLOZE TIJD, maar sinds mijn vader de dag na zijn 95e verjaardag een herseninfarct kreeg, is de tijd niet meer tijdloos. Tekst bovenaan eveneens. Het slotwoord heb ik à l’improviste gehouden.* Vervolgens een dankwoord aan de aanwezigen.

51

Op mijn weblog schreef ik:

PATER FAMILIAS OVERLEDEN zoals hij wilde, is hij thuis gestorven….

52

Onverwacht kreeg ik telefoon van een van mijn zussen, mijn vader wilde iemand die hij kende van het HV bij het gesprek over de euthanasie. Mij viel de twijfelachtige eer te beurt aan om haar te benaderen, omdat ik haar ken en mijn zussen niet. Alhoewel ze regelmatig kwam, schrok ze toch. Wel bereid en nu de gotspe, ze gaf nota bene humanistisch vormingsonderwijs op basisscholen, maar na het overlijden van haar man was ze automatisch mee uitgeschreven en had het terecht gehad met dat HV. Van dit interview wist ik wel. Hoe haten wij als kinderen, de zondagen als pappa eindelijk eens vrij was en dan naar bijeenkomsten ging. Maar dit al na zijn pensioen, van onze worsteling als kind weet ik. Niet, hoe mijn moeder daarin stond. Ik heb daar geen herinnering aan. Wel haar boosheid/verdriet: “nu ben je met pensioen en moet ik nog in triplo aanvragen wanneer we eens een dagje weg kunnen.” Nog zoiets, zij conformeerde zich aan haar man. Zij voelde niet zoveel voor dat humanistisch verbond, toch was ook zij lid.

“Waarom hoef je niet bang te zijn voor de dood. Zo lang jij er bent is de dood er niet. Als de dood er is, ben jij er niet.” Deze regels van Simon Carmiggelt heeft hij uitgeknipt, omdat het precies strookt met zijn opvatting. We vonden dit bij de papieren toen we zijn wensen voor de muziek doornamen. "Odo Croiset, en de lange weg van het humanisme". Henk van Tilburg 1994 en uit de tekst van het voorafgaande interview.* Zijn huis in Hoogland ademt een sfeer, die perfect past bij de indruk die ik van hem krijg: nl. van een evenwichtig mens. Een geladen gesprek met een bevlogen man. Iemand die van zo groot mogelijke afstand naar zichzelf kijkend, spreekt op een manier, die heel dichtbij komt. Een man die zoveel heeft meegemaakt, dat dit interview de teneur van een drama zou krijgen, wanneer alle gebeurtenissen uit zijn leven erin verwerkt zouden zijn. Uit Croisets verhaal komt de pijn van de twintigste-eeuwse mens aangaande de steeds weer terugkerende onmenselijkheid duidelijknaar voren. Tot hiertoe Henk van Tilburg

"Een deel van de mensen uit het verzet en uit de concentratiekampen heeft zich na de oorlog op het werk geworpen. Ik deed in het begin ook niets anders dan werken, werken, werken. Ik heb mijn gezin tekort gedaan ." Vraag: “Wat betekent voor u het begrip humanisme”? Antwoord:

“De niet politieke, maar levensbeschouwelijke vertaling van de drang naar vrijheid van alle mensen. Naar de vrije uitingsmogelijkheid van alle mensen, de vrijheid van godsdienst. De vrijheid van elk mens dient echter wel op te houden, waar die de vrijheid van een ander beknot.

Een andere belangrijke vrijheid is die van onderwijs. Humanistisch onderwijs op school is zeer essentieel. De vrijheid van mensen niet alleen anders te denken, maar ook om gevolg te geven aan wat zij denken en het aan een ander over te kunnen dragen. Hoewel ik een beetje op mezelf ben, voel ik me toch een deel van de mensheid. Alleen kun je niets. Dus een mens zoekt en heeft een groep nodig, waarin hij zich thuis kan voelen. En die bestaat in mijn geval niet uit mensen, die in iets hogers geloven, maar die er een realistische, verstandelijke, vrije gedachte op na houden. Als ik een humanist ben, dan ben ik een rationele. Mijn wantrouwen t.o.v. kerkelijke organisaties en mensen die geloven - niet de mensen individueel- is heel groot. Het geloof in het algemeen en het fundamentalisme in het bijzonder hebben veel ellende op hun geweten en zullen nog meer ellende veroorzaken." *Hoe zonnig en in balans is mijn huis!!!MC

Mijn zus Marjolijn las dit voor op zijn crematie, een onderdeel van haar speech. Oktober 2014 de telefoon gaat, meestal staat hij uit. Er wordt weinig gebeld. Ik verwachtte iemand en niet op de nummerweergave gekeken. Ik neem op; “ u spreekt met … van het HV, we zijn bezig met het organiseren van een reüie. Bent u Mw. Croiset van 180?” “Nee, daar woonden mijn ouders en die zijn dood. En daar hebt u bericht van gekregen!” Kwam er een excuus of betuiging van deelneming? Natuurlijk NIET! Slechts,dan schrappen wij…

53

Een stukje uit de speech van zijn oudste kleinzoon Sidney op zijn crematie, dat relevant is voor zijn oorlogservaringen. Zonder dat ze het van elkaar wisten, zei zijn moeder hetzelfde.

Het thema van de afgelopen Kinderboekenweek was helden. Op de school van mijn kinderen werd dit dan ook uitgebreid behandeld. Ik ging me afvragen wat ik heldendom vind. Er zijn genoeg mensen die ik bewonder, maar held? Helden zijn moedig, maar wat is moed? *Moed is niet dat je niet bang bent, integendeel zou ik bijna willen zeggen. Moed is ondanks je angst toch doen wat je belangrijk vindt. Ondanks angsten, twijfels, verboden en tegenwerking, dat doen waarvan je overtuigd bent.

Odo was een held. Van hem heb ik geleerd dat angsten er zijn om te over verwinnen: mijn opa, Odo, Odopa. Niet alleen vanwege zijn verzetswerk, maar voor mij veel tastbaarder, veel dichterbij: Nadat de muur was gevallen, is Odo met Dennis en mij naar Sachsenhausen gegaan. Hij vond het belangrijk dat wij daar meer over zouden weten. Ik kan me niet voorstellen dat dat een gemakkelijke reis voor hem was, maar hij heeft het wel gedaan. Vervolgens hebben Dennis en ik hem zo veel kilometers door Berlijn laten lopen, dat we bang waren dat het hem te veel zou worden. Die zorg bleek ongegrond. We kunnen wel stellen dat hij die wandeling ruim heeft overleefd.Ik heb nooit geblaakt van zelfvertrouwen, maar dat vond wel zijn dieptepunt toen ik ettelijke malen zakte voor mijn rijexamen, tot wanhoop van mijn rijleraar en mijzelf.

Odo was erg gesteld op zijn auto. Als klein jongetje mocht ik zelfs niet helpen met het wassen ervan, want dan zouden er misschien weleens krassen op kunnen komen. Maar kennelijk was hij nog meer gesteld op mij. Ondanks zijn angst voor blikschade en zijn ontzag voor mensen in uniform, reden wij een middag lang door Amersfoort en omgeving, in zijn auto met mij aan het stuur. Ik ben daarna grandioos geslaagd voor mijn rijexamen… Odo: ik weet niet of we het ooit tegen elkaar gezegd dat we van elkaar houden, maar ik heb het altijd geweten. Ik ben een gelukkig mens dat jij 45 jaar mijn opa was en ik mis je.

DUBBELE SYMBOLIEK. Het monument in Berlijn en er werden namens zijn acht achterkleinkinderen als enigen, bloemen op zijn kist gelegd. 8 witte rozen. Door de vier in Nederland woonachtige elk twee, een van henzelf en een vertegenwoordigend voor die uit Israël.

*Een theorie, die ik al jaren heb. Zelf aan een psycholoog geleerd, die debiteerde iets over de moed van een stuntman. Mijn antwoord: “absoluut niet, die man vindt het leuk, ‘kickt’ erop. Als je bang ergens voor bent en je doet het toch. Dát is moed”. Maanden later kwam ik gek van angst bij hem en was behoorlijk radeloos. Hij zei: “kijk eens naar jezelf en wat je toch gedaan hebt! Een patiënt heeft me geleerd…het was geen grapje - hij was het echt vergeten als je zo bang bent en toch doet wat jij doet, dat is moed.” “Die patiënt was ik”. “OOO… “ Mijn oudste neef zal zijn tante nooit vanuit die invalshoek zien. Alleen maar als MOEILIJK ervaren.

54

Zijn moeder… een paar uitlichtingen De eerste keer dat ik zei dat mijn vader bijzonder was kan ik mij nog goed herinneren Het was in de eerste klas van het gymnasium:de gymnastieklerares wilde van mij weten of Max mijn vader was of anders Gerard,want dat waren zulke bijzondere mensen. Ik antwoordde dat mijn vader ook heel bijzonder was, want HIJ had in het verzet gezeten. Een bijzonder principieel en consequent mens wat mag blijken uit het feit dat hij eenmaal uit het kampontslagen en terug bij vrouw en kind weer gewoon doorging met zijn illegale activiteiten, waarbij de risico’s nu toch overbekend waren. Ik realiseerde mij pas toen mijn zoons zijn leeftijd van toen hadden, hoe bijzonder ook dat was. Veel later, na het lezen van Tralievader, herkende ik in zijn gedrag het kampsyndroom: “vader heeft kamp”. Ik herinner me ook, niet lang na de oorlog, onze eerste vacantie naar het Buitenland met een hoofdletter. België om precies te zijn. Ik heb nooit vergeten hoe hij ineenkroop, toen de douane hem sommeerde om uit te stappen en de achterklep van de auto te openen. De uniformen maakten iets bij hem los, maar dat begreep ik toen nog niet. Hij heeft het zich zelf en ons niet altijd even gemakkelijk gemaakt, maar heeft ons daarmee wel een zeer maatschappelijk bewuste levensstijl bijgebracht. Een bijzonder getraumatiseerd mens, niet alleen door de oorlog, maar ook door zijn vroegste jeugd: een stiefvader die hem niet wilde. Een moeder die hem bij een vriendin onderbracht (waar hij als 3 jarige de baby Paula zijn latere vrouw zag) Op aandringen van de dokter weer naar huis heeft gehaald, toen zijn moeder niet van de nieuwe baby wilde weten. Voor mij is frappant: dat er een parallel met mijn vroegste jeugd te ontdekken valt: als jong kind gescheiden van je moeder en dan thuiskomen bij een wilvreemde man, die opeens je vader is. Hij heeft hier ongeveer een week voor zijn dood met mij over gesproken. Een bijzonder sterk mens met heel veel “Ausdauer”, zoals hij zelf wel zei dat is tot op het laatst gebleken…

VRIJDAG 25 NOVEMBER 2011

Door zetter W. Snudo, die niet overleefde, zijn ze gearresteerd. De duitsers waren na een tip gekomen, maar vonden niets. Op het punt van vertrekken, zien ze de zetter iets weg moffelen, daarna zijn ze grondiger gaan zoeken en was het mis. In het interview met Kamp Amersfoort heeft mijn vader dat niet verteld. Dat verbaasde me en ik sprak hem erop aan. Hij antwoordde: “dat doe je nabestaanden toch niet aan!” Compassie, maar net als in dit boek GESCHIEDSCHRIJVING IS NIET MILD. Ik zeg absoluut niet verdiende loon. Het was die triest en ook als ze er wel mee waren weggekomen, waren ze niet gestopt en was het alsnog gebeurd, maar dan was hij wel bij de geboorte van zijn oudste geweest. Wanneer mijn vader het woord als hoorde, raakte hij geïrriteerd, het was toch al gebeurd. En zei: “as is verbrande turf”. Wel van andere orde, maar dan schaamde ik me, hij kocht geen parfum voor mijn moeder, hij vroeg de verkoopster om een bepaald Odeur. Nu dan een grapje Odoeur. * Over irritatie, ik kon me kapot ergeren aan de vocabulaire van mijn vader.

55

HOMMAGE AAN MIJN VADER vandaag een artikel over mijn vader in het Parool over zijn illegaal drukwerk vandaag niet VRIJ ONVERVEERD

maar BLIJ en VEREERD Fijn zou hij dat gevonden hebben dat ook de machinezetter Snudo genoemd wordt. Hoe vaak heeft hij me daar tevergeefs op Google naar laten zoeken? De slogan “Het Parool lees die krant”

Voor mij even heel actueel.

Bestaat die kreet üerhaupt nog? *Woorden van mijn vader In dit boek komen regelmatig woorden voor die mijn vader gebruikte, woorden, zoals hij zei:“geleerd toen ik logeerde / kampeerde op kosten van de duitse staat.” Mijn vader kon ontzettend grauwen, daar was hij zich niet van bewust. Als kind dook ik stil in elkaar. Later, nog niet assertief, schreeuwde ik terug. Dan merkte en voelde ik: dat deed hé pijn. Dan schreeuwde hij opnieuw: “DU SCHNAUZER”! De doorsnee Nederlander gebruikt de uitdrukking “Doe niet morgen, wat u heden kunt”. Zo niet Odo: “morgen morgen, nur nicht heute”. Niet tegen ons, maar ook “DU SCHWEINHUND”. Na zijn dood heb ik me pas gerealiseerd hoe beschadigd ook hij was. Het heeft zich geuit in onaangenaamheden. Hij blafte een opdracht naar mij. Ik antwoordde: “Jawohl, befehl ist befehl”; het huis was te klein. Maar ik blijf bij mijn standpunt, dat hun houding qua politiek e.d. correct was. Mijn leraar duits vroeg hij zou gedwongen de school verlaten wegens pedofilie aan mij hoe ik zijn vak vond lang geleden. Ik antwoordde gedurfd: “ik houd niet van

MOFFRIKAANS”! Over kleuren in de duitse politiek nù. Duitsland zwart/geel is samen bruin. Klinkt mij luguber in de oren. De bruinhemden. Nederland 23 oktober 2014 P. Broertjes, PvdA burgemeester van Hilversum, vergelijkt Isis met de handelingen van de Joden in Israël. Van Aartszen. De M.P. Minister President of Militaire Politie? Ja, ik zei al vorige eeuw, ik bedoel het GEBRAL van POLITICI. Natuurlijk de jood is schuldig! Al eerder debiteerde ik dat ik me regelmatig in de jaren dertig van de vorige eeuw waan. De wel zeer recentelijke ontwikkelingen ontlokt me: “wat is het volgende, een nieuwe Kristallnacht”? Bij de GROENEN ben ik wel van die associatie af. Ik blijf wel van mening dat die Grüne Polizei na WO II andere uniformen had moeten krijgen. Mijn eigen eeuwige zwart en rood in kleding en meubels? De kleuren van de stad Amsterdam, maar ook die van de NSB. Ik zal nooit het ene kunnen zeggen zonder het andere te denken. Mijn tekst in het NIW 25 juli 2014, een jaar nadat dit al geschreven was, ik heb het zien aankomen. De zon brandt genadeloos, schreef ik voor ik de demonstratie zag, wel dezelfde dag. En in maart reeds op facebook zei ik het ook weer ik hoor mijn vader zeggen: “wìj wisten al in 1933”. Zijn nageslacht niet anders. Wat zou hij van dit boek gevonden hebben? Laat ik het erop houden, dat mijn liefde voor rood en zwart komt door Le Rouge et Le Noir Stendhal. Ps. Henri Beyle. Op de hoek van de straat staat een NSB-er. Is geen man is geen vrouw, maar een farizeeër. Schiet hem dood in zijn poot, leg hem in een kissie, doe er dan wat water bij, zwemt ie als een vissie.

56

Cabaret als film en musical, met Liza Minelli, geïnspireerd op het boek van Christopher Isherwood: I am a camera. Liza, ook in 1946 geboren, speelde tevens in Anne Frank. Was het de eerste versie van het dagboek in toneelvorm waarin mijn neef Jules de rol van Peter van Daan vertolkte? Ingrid ging erheen met een meisje van school, een van de twee dochters van foute ouders. Over familie in joodse verhalen gesproken. Max, wist mijn vader van de omgekeerde hak hakenkruizen enkruizenenkruizenenkruizenenkruizenenkruizen enkruizen van hem speelde in de film Charlotte Franz Weisz 1981. Mijn vader ziet in de bioscoop zijn broer die in de film wordt gearresteerd en terecht komt in Sachsenhausen! Odo dendert tegen deze confrontatie aan. Inwendig: “Max, waarom heb je me GVD niet gewaarschuwd?” Mijn vader was een moeilijk mens, maar als je hem nodig had, was hij er. Ik geloof niet dat het door de oorlog kwam, zijn driftige karakter. Hij heeft het altijd ontkend. Een poosje geleden stuitte ik op een gefilmd interview met hem, waaruit blijkt dat hij zich wel degelijk bewust was van zijn drift. Het blijkt dat ik in vele opzichten op hem lijk, ook qua “moed”. Zijn karakter is niet van historische waarde. Misschien is het een inherent aan het ander.

UVHHumanistisch Historisch Centrum › Bronnen › Interviews digitaal › CROISET, ODO (1915 - 2011) Odo Louis Croiset werd geboren te Amsterdam op 24 april 1915 en overleed in Hoogland (Amersfoort), op 18 november 2011. Odo is een halfbroer van de acteur Max Croiset en de paragnost Gerard Croiset. Odo is zoon van Hijman Croiset en Neeltje Meijners. Odo groeide op bij zijn moeder en stiefvader die ook drukker was. Moeder Neeltje Meijners zat ook in het vak: die had het voor vrouwen nogal buitenissige beroep machinezetter. Voor de Tweede Wereldoorlog was hij hoofbestuurslid van de Jongeren Vredes Actie (JVA). Hij verzette zich geweldloos tegen het opkomend nationaalsocialisme en hielp vluchtelingen uit Duitsland. Tijdens de oorlog was hij een drukker van onder meer de eerste exemplaren van de illegale krant Het Parool. Na zijn arrestatie in 1941 - in een drukkerij waar ook de Wachttoren van de jehova`s werd gedrukt -verbleef hij in een aantal gevangenissen en concentratiekampen. Na zijn vrijlating in 1943 (ook volgens dochter Manja Croiset -andere bron zegt 1944) dook hij opnieuw het verzet in. Odo Croiset komt voor in de boeken van Loe de Jong en een speciale uitgave over de illegale pers, In stug verzet 1940-1945, Herinneringen van Grafici. Er is een dossier met authentieke papieren van en over hem in het Verzetsmuseum te Amsterdam. In 1965 ging hij naar het technisch bedrijf van het Leidsch Dagblad waar hij tot zijn pensioen bleef. Na de oorlog werd hij lid van het Humanistisch Verbond afdeling Amsterdam en zat namens deze afdeling in de Verbondsraad van het landelijke Humanistisch Verbond. Odo trouwde met Paula Kool ( Amsterdam 11 maart 1918 - Hoogland 11 mei 2012) en kreeg 3 dochters.

57

Jongste dochter Manja, schrijfster met illustraties van haarzelf in sommige boeken zegt: “ Een principieel en enigszins compromisloos man", Charismatisch maar soms ook een beetje beangstigend. Hardhandig, maar uitsluitend met woorden. Altijd socialist gebleven. Gevleugelde uitspraak: "Het leven is niet goed, maar het leven heeft wel goede momenten” Verteld Verleden Uitwerking van het interview 42 A met Odo Croiset (1915 - 2011) De dato: 19-06-2001 Locatie: Bij respondent thuis, Hoogland / Amersfoort. Onderwerp(en): opvoeding, (hoofd)bestuurslid JVA, anti militarisme, Indonesië, antifascisme, repressie, familie Croiset, NBAS, verzet, Utrecht, Amsterdam Naam en functie interviewer(s): Pieter Edelman, vrijwilliger HHC Kader/context. Interview in het kader van geschiedschrijving JVA Datum uitwerking: 20 mei 2011 Jeroen Breekveldt Niveau van uitwerking: Indicatief (globaal. Tijd/onderwerp + kernzin(nen) en evt. opmerking) Drager: Gedigitaliseerde opname van een geluidscassetteband. Respondent: Odo Louis Croiset Geboortejaar 1915 te Amsterdam, gestorven 18 nov 2011 te Hoogland. Hans en Jules Croiset zijn neven van Odo. Getrouwd met Paula Kool (Amsterdam 11 maart 1918 – Hoogland 11 mei 2012). Odo had Bestuursfuncties bij HV Amsterdam en zat in Verbondsraad HV. Zat in de JVA en in het geweldloos verzet tegen de nazi`s, drukte het illegale Parool. Gearresteerd en via Kamp Amersfoort naar Sachsenhausen gebracht, waaruit hij in 1944 werd vrijgelaten. Werkte bij Leidsch Dagblad.

Onderwerp: JVA, Datum/Jaar: 19-09-2001 Cassette: 42 A Duur: 0:47:07 uur

0.00

Opvoeding en religieuze achtergrond

Bij stiefvader Jan Hendriks. van 5-22 jaar doopsgezind, SDAP

02.19

Matig drankgebruik

Moeder stimuleerde lezen

4.13

Huwelijk

Als je als werkend meisje in die tijd trouwde, raakte je automatisch je baan kwijt en ze konden het geld niet missen. Net op tijd zwanger, want daardoor was mijn moeder zogenaamd gemengd gehuwd. MC

Ken mijn vrouw Paula Kool (11 maart 1918) al mijn hele leven, haar hele familie is uit gemoord.1941 getrouwd i.v.m. kind.

6.10

Woonplaatsen

Amsterdam, Utrecht, Amsterdam. Almelo, Leiden, Amersfoort

6.38

Werkte bij Leidsch Dagblad

Graficus, bedrijfsleider, procuratiehouder, adjunct directeur

8.28

JVA

Herfst 1933 lid geworden, AJC te bestuurlijk. Bevriend geraakt met

58

Utrechtse voorzitter JVA Wim Vasbinder (uit Zwolle)

12.27

Waarom JVA

Anti-oorlog, antimilitarisme, ben niet pacifistisch. Atheïst.

14.12

Vriendschappen

Ik ben weinig formeel, nachtelijke discussies. Conferenties NBAS Bondshuis Oldebroek

18.02

Politieke drijfveer

Socialisme. 1934 of 35 conferentie Soesterweg: ‘Indiëlos van Holland’ met JVA, Communisten, SDAP-kamerlid

19.50

Organiseren voor JVA

Met Jaap van Praag 1936 pinksterkamp georganiseerd in Austerlitz en met Hein Vrind, Jan Brandt Corstius. *Daar Zus Winter- de Boer leren kennen. Voorzitter district Utrecht en hoofdbestuur *Zie blz. 99

21.53

Afgekeurd voor dienst

v.d. Lubbe heette de duitse Reichstag in brand te hebben gestoken 27 februari 1933 MC

Misschien ook vanwege BVD aantekening. activiteiten rond Marinus v.d. Lubbe

23.49

Politie-repressie

Geschrapt in tekst toneel t.b.v. Marinus v.d. Lubbe

24.26

Dienstweigeren & JVA

Mocht je zelf uitmaken, geen JVA oekaze om te weigeren. Ik vond dat je consequent moest zijn.

32.15

Cultuur

Stuk ‘De Beul’ verboden, clandestiene verkoop kaartjes voor binnen bij NV Huis

59

Verteld Verleden Uitwerking van het interview 42 B met:

Odo Croiset (1915 - 2011)

Locatie: Bij respondent thuis, Hoogland / Amersfoort.

Onderwerp(en): opvoeding, (hoofd)bestuurslid JVA, anti militarisme, Indonesië, antifascisme, repressie, familie Croiset, NBAS, verzet, Utrecht, Amsterdam

Duur interview: 0:47:07

Respondent: Odo Louis Croiset Geboortejaar 1915 te Amsterdam, gestorven 18 nov 2011 te Hoogland..

33.03

Familie Croiset

De band met zijn stiefvader was niet sterk. Eenmaal getrouwd, kwam hij langs en zei Odo: “ga je mee stappen.” Dáár had mijn vader geen behoefte aan. MC

Gerard paragnost, Max was acteur, Hans en Jules zijn mijn neven

34.25

JVA Hoofdbestuur vergaderingen

In vegetarische restaurants Utrecht en Amsterdam (Reguliersgracht?)

35.08

Woongemeenschap de WIG

Daar vergaderde JVA Utrecht, dikwijls ook NBAS lid en sommigen woonden in WIG.

36.11

Bestuursactiviteiten

Tot 1937.Toen naar Amsterdam illegale JVA bijeenkomsten begin oorlog (Piet van Vliet, Daan D’Angremond)

37.45

JVA in oorlog

Opgepakt 21 okt 1941, vrijgekomen 1943 en weer in verzet

40.04

JVA-ers in verzet

Een aanzienlijk deel, maar sommige waren ‘fout’. Vasbinder in huisartsenverzet

41.55

EINDE

Geweldloos verzet

Schakeringen, sommigen overdreven. Principieel. Ik heb nooit wapen gebruikt. Hielp al Duitse vluchtelingen voor de oorlog.

60

*Als mijn moéder boos werd, riep ze heel rustig: “loop naar de pomp.” En mijn vader deed dat daadwerkelijk. Pakte zijn jas en ging naar het Begijnhof. Ze zei ook wel: “ach man, ga op het dak zitten met een bos uien.” Dat bracht hij niet ten uitvoer. Een beeld van ons gezin en een luchtiger noot in een niet vrolijk boek. De drift van mijn vader heel wat heftiger, hieronder staat geslagen. In het gesproken interview vertelt hij zelf wat er echt gebeurde. Hij werd driftig en zette me alleen hardhandig op een stoel, waardoor mijn middenrif dichtklapte en ik blauw aanliep. We zijn ons met ons allen rot geschrokken. Wat ik het ergste vond, dat de werkster erbij aanwezig was. Veel bedreigender was, dat mijn vader toen hij zich bewust van de gevolgen van zijn kracht, voortaan als boosheid opwelde, wijselijk het pand verliet. Een keer stapte hij op de trein treinen weten wat in dit boek naar Haarlem om vandaar uit de nieuwe lichtreclame van de drukkerij te bekijken. Misschien had hij een leuke avond. Mijn angst voor niet meer terugkomen veel groter dan van zijn “geweld”.* MC

Gebruik van geweld

Dochter 1 keer geslagen, wapen is gevaarlijk voor mij. Geweld?* Veel kracht/heel sterk!

Organisatie JVA

In grotere plaatsen JVA afdelingen.De afd. Hilversum, de Bilt, Zeist, A`foort, Bussum vormden district Utrecht- Gooi

JVA conferenties

Actievelingen, ge-interesseerden gingen. Gestudeerden spraken. Soms wel elitair.Voor mij was het een vrije jeugdbeweging

Achtergrond JVA-ers

Ouders van Norden(Parool) zaten al in vredesbeweging. Ik was buitenbeentje als arbeiderskind.

JVA Educatief

Jan BC gaf algemene ontwikkeling thuis aan Croiset en anderen

Kunstenaarsverzet splitsing

Geen oordeel over Kunstenaar/graficus. Werkman gefusilleerd 10 april 1945.MC

Nationale ontwapening

Utrechtse JVA verzette zich tegen de BB(-oefeningen): pamfletten uitdelen, politie,

Politieke overwegingen

‘ouderen’ zoals Van Praag waren SDAP en daarom eerst tegen nationale ontwapening

Bloedgroepen JVA

Catechisatie vrijzinnige dominee; sprak meer over Roland Holst. Ik speelde in stuk VCJC. JVA waren o.h.a. niet

61

* Hugo Brandt Corstius (Eindhoven, 29 augustus 1935 – Amsterdam, 28 februari 2014) Tussen Amersfoort en Sachsenhausen een paar dagen in een civiele gevangenis in Essen;de bewakers vloekten en waren ontdaan over de zwaar mishandelde mensen. In Sachsenhausen wilde mijn vader niet in de barak van de Jehova’s getuigen, hoewel deze beter behandeld werden en bovendien alleen maar hun geloof af hoefden te zweren om vrijgelaten te worden. Principieel als hij was, koos hij ervoor bij de politieke gevangenen te worden ingedeeld. De Jehovagetuigen droegen een paarse en de politieke gevangenen een rode driehoek. Er waren nog veel meer kleuren: zwart, groen, voor allerlei verschillende Untermenschen of gewone criminelen. Op welk moment kreeg hij i.p.v. de paarse de rode driehoek? Hij is op dat moment naar een andere barak verplaatst. Nooit zal ik het antwoord meer horen. Gaven ze hem een ander pak of werd de driehoek eraf getornd en opgenaaid; ik denk niet dat ze zoveel moeite deden. Sorteerden ze in onze ogen goede duitsers onder gewone criminelen?Los van oorlog criminelen kun je kweken door onrechtvaardigheid en daar kunnen dan weer oorlogen uitvoort vloeien Ik denk het gezien, het volgende. De gevangen zittende duitsers kregen de betere baantjes. Op een gegeven moment mijn vader ook. Er was een drukkerij in het kamp en ze hadden een vakman nodig en ach die Nederlanders toch ook Germanen. Dat betekende BINNEN WERKEN en zelfs een kacheltje, dat stookte mijn vader te hoog op en het werd gloeiend heet. Die verrückte Holländer! O.C

gelovig.

Belangrijke sprekers

Dominee Hugenholtz, Anton Constandse, geen discussie over geloof in JVA

JVA ondogmatisch

Ik hielp vriend pamfletten rondbrengen Vrijz. Democratische Bond, terwijl ik daar niet voor was.

Hoofdbestuursleden

Stuiveling geestig, erudiet, sprak toen al over sex-appeal.

D`Angremond

In JVA leren kennen

Verschil met Van Praag en JBC

Ik was jonger, minder opgeleid en onzeker. JBC schat van een man, *Hugo en Liesbeth op schoot gehad. Rob van Zalk, Mies Buys (Utrecht)

Van Praag

Mee gewandeld en met Martje gefietst en gekookt op conferenties en latrines gebouwd.

Hein van Wijk

Maakte meer indruk. Had bezwaar dat ik voorzitter Utrecht zou worden vanwege mijn lage opleiding. Werd van tafel geveegd.

JVA contacten na de oorlog Einde

In HV allerlei mensen uit JVA, zoals Van der Vliet, Bijleveld.

62

Een kantekening op de dag dat hij deze woorden in een speech verwerkte: "Het leven is niet goed, maar het leven heeft wel goede momenten", daaraan ging vooraf we zongen dat het leven goed was mijn vader en zingen, ik kan me daar niets bij voorstellen, ik neem aan dat het in zijn JVA tijd was. Hoe verhoudt zich dat tot zijn woorden : “we wisten al in 1933”? Bovendien de Hitlerjugend was reeds in 1922 opgericht, in de kindertijd van mijn ouders. Datum/Jaar: 19-09-2001Cassette: 43 A Duur: 0:43:39 00-2.16

JVA, HV, socialist

Namen HV-ers

Weinig uit JVA

2.16

Jannie Eriks en Hein van Wijk

Mee in duinen gewandeld. Hein kon wat doordraven

5.00

half joods Paula heeft altijd gedacht dat Marjolijn door Wim en Olga naar Israël is gegaan. “Ze heeft zich gek laten maken door hen”. MC

Vrouw Vasbinder en ik zelf ook. Speelde nooit rol voor en na de oorlog. Mijn vice vz was fout in de oorlog.

6.40

Contact met andere organisaties

Indien nodig. Kerk en Vrede, vrouwenvredesorganisatie in Utrecht nogal contact mee, rond Van der Lubbe.

10.08

13.02

Gesproken op crematie Vasbinder Intellectuele omgeving

Ook uitvaartbegeleiding gedaan. Vrouwenbond. Wim Vasbinder werd begraven. MC. Blz.53.

14.55

1952 lid geworden, ga nu niet meer, zou ruzie krijgen.

Bleek veel mensen te kennen uit JVA, ontmoette bij zondagochtendbijeenkomsten mensen (in zaal Vrouwenbond).

16.44

Bestuursfuncties en organisatie HV Amsterdam

Secr. Amsterdam zuid west. Problemen met Wim Storm. Wegens drukte gestopt.

19.32

HV Almelo en Leiden, Amersfoort

paar vergaderingen, ging niet zo met de Tukkers,

A`foort vanaf pensioen actief geworden (vz) Moeite met directeur humanistisch tehuis.

63

Het gefilmde interview door medewerkers van Kamp Amersfoort uit augustus 2010 kunt u zien en beluisteren op: Wikipedia Odo Croiset. Toen sprak hij al moeilijker na zijn herseninfarct. Het HV en discriminatoire uitlatingen, mijn ouders hadden hier via het HV goede vrienden gekregen, zij aardiger dan hij. Theo was zijn naam Grieks voor god, waren wij dan uitverkoren afkomstig uit Limburg, toch dat katholieke zuiden. Uit het niets zei hij: “jullie zijn SPEKJODEN”. Ik had geen greintje vet op mijn lijf en joods was helemaal niet aan de orde! We zullen er wel gegeten hebben en vanzelfsprekend niet kosjer, ik kende vroeger het hele woord niet, maar als je het overdrachtelijk gebruikt, was zijn opmerking niet KOSJER! Weer hokjesgeest en ik die niet wilde dat mijn moeder het woord gebruikte, zeg nu zelf hartgrondig TOFELEMONE.

Kort geleden keek ik op het internet en zag dat onder de foto op de Wikipedia pagina van mijn vader is toegevoegd. PAROOLGROEP. Onzin, ja hij heeft de eerste gedrukte nummers gemaakt ook die heb ik daarvoor werden ze gestencild, maar zoveel meer en zoals u weet, is hij voor de WACHTTOREN GEARRESTEERD. Illegaal drukker en de rest bleek niet genoeg, EEN VAKJE. JE MOET EN ZAL WORDEN INGEDEELD.

24.28

Verbondsraad HV gezeten

4 jaar, veel kritiek op DB en HB, nu weinig contact HB met afdelingen. Rob Tielman

27.30

Radio en Mens & Wereld

Schwarz.

31.35

Kritiek op organisatie HV

JVA was beter opgebouwd. Van boven af werkt niet. Ik kom niet meer: het is allemaal zo slap.

33.32

Kritiek op new age

*Vrije Gedachte is me te hard tegen de andere mens

35.01

Christelijke partijen

Verspreiden mis informatie over euthanasie en abortus

35.39

Hoopvolle ontwikkelingen

8 mei beweging, PKN

37.44.

42.00 EINDE

Onzichtbaarheid HV Humanisme gelijk gebleven

Je zelf laten zien. Cliteur politiek te liberaal. Antimilitarisme verminderd.

64

Medegevangene H.P. Veling voornoemd. Blz 23 en 99 Hij heeft tot aan de bevrijding van Sachsenhausen daar gevangen gezeten.

Van andere orde, maar heel erg het geldt ook in de medische wereld. Het gaat niet over hoe je je voelt, maar om het etiket en als dat onbreekt dan zit je stevig in de problemen. Lotgenoten zijn niet per definitie zielsverwanten. Manj-aforisme HOKJESGEESTIk houd zelf helemaal niet van hokjes of verenigingen, maar mijn vader zei op een keer: “Als ik jou hoor praten, denk ik de vrije gedachte.” Ik dacht dat het een compliment was, maar niet zoals ik het hierboven lees: ongenuanceerd. En waarschijnlijk had hij gelijk. Geen enkel cluppie voor mij. Ambêtant. O(h) Louis Croiset! Mijn gedachten zijn behoorlijk dwangmatig, zeker niet vrij. Ik open het boek met een sterke vrije geest, mijn boeken weerspreken dat in alle toonaarden, ik blijf erbij. Slaande op mijn noncorformisme, een boek en film van en over mij MANJA een. De documentaire. Het boek mijn leven achter onzichtbare tralies en de bundel Glazen Gevangenis. Daar komt nog bij, dat ieder mens geïndoctrineerd is. Afkomst verloochent zich nooit/zelden. Je stelt wel bij gedurende je leven, maar slechts in de marge. Ik ben compleet een nihilist, maar er zit niet niets in mijn hoofd - dat is vol, boordevol, overvol.

De TB van mijn brein (b)lijkt net zo oneindig als het heelal.

65

Leidsch Dagblad zaterdag 19 november 2011 Typerend voor zoveel krantenartikelen. Mijn vader helemaal geen Leidsch verzetsman, maar een Amsterdammer. Ik had gebeld en kreeg iemand aan de lijn, met wie ik nog gewerkt heb. * Weleens aanwezig geweest bij een gelegenheid waarvan een verslag kwam en klopte het? Over kranten en de oorlog en ervoor… De Völkischer Beobachter was de officiële krant van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspers (NSDAP) van 1920 tot 1945. Oorspronkelijk verscheen de krant wekelijks, vanaf 8 februari 1923 kwam er een dagelijkse uitgave. Anekdotes Leidsch Dagblad een stukje van de redactie met alle foto’s van de journalisten en de kop “WIJ MAKEN DE KRANT” De zetterij ging plat, een plaatselijke staking brak uit. Er is wat werk en tijd verzet onder de bezielende leiding van mijn vader, gepraat met zijn personeel en met de redactie. De krant is die dag wél verschenen, maar stevig verlaat. Mijn chef kwam naar me toe en zei: “Manja wij schrijven toch zo een stukje, maar hoe nemen zij ons werk onvoorbereid over?” En dat brengt me bij: DE SPOORWEGSTAKING 1903 Cartoon van Albert Hahn. "Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige hand dat wil. ”

Vier decennia geleden of iets langer een laryngitis. Een achenebbisj baantje bij het Leidsch Dagblad uit nood geboren. Er was tevens een handelsdrukkerij daar werd het L.U.B gedrukt, maar ook de audio - en rinologie door de connectie met de KNO professor en de directeur. Ik ontvang hem aan de balie en vraag zo goed en zo kwaad als het ging: “Voor wie komt u voor dhr. Croiset kende hij de relatie of voor dhr. van Dishoeck”. “Voor dhr. Croiset, maar wat doet u hier? U hoort in bed”. Ik leg toch contact met mijn vader ik zei altijd mijnheer Croiset in de aanwezigheid van klanten ze gaan samen naar een kamer. Professor van Dishoeck komt terug en richt het woord tot mij de afdeling waar ik werkte, grensde aan de directiekamer. Zijn stem wordt gehoord en de directeur nodigt zijn oom / neef binnen. Hij antwoord: “nu niet Eddy! Ik moet even iets anders doen”. Hij zegt tegen mij: “waar is uw jas? Ik breng u thuis”. Als ik niet al met stomheid geslagen was... Geen Leidsch Dagblad, maar hetzelfde onderwerp. Kort geleden, vroeg ik leven we in een kastesysteem? * Alle artsen achternaam en de assistentes voornaam. Artsen zijn ontzettend belangrijk no doubt about that, maar kunnen ze alleen opereren? En waar zijn we zonder de vuilnismannen? De pest de pokken en noem maar op. Geen fan van riooljournalistiek, maar als afvoersysteem even belangrijk. Het is niet gebeurd, maar ik had gedicteerd en jazeker er stond kastensysteem. Ik vroeg: “IKEA”? Net zoals al eerder arbeidsetos, alleen de drogisterijketen kennend. Ethos. Nee, door mijn hulpen word ik niet voor TAALNAZI uitgemaakt. * Inmiddels zit ik in de laagste kaste, die der onaanraakbaren. Wel heel persoonsgebonden. Ik die altijd wou worden vastgehoud, verdraag het zelden meer. Anekdote, nieuwe directeur minder feodaal. Alle kranten werden dagelijks bezorgd tegen nieuwjaar komt er een bezorger van de Telegraaf met een kaartje “De Telegraaf wenst u een Gelukkig Nieuwjaar” op het punt van wegsturen, stap ik met het kaartje de directiekamer in, Gerard Koopman trekt zijn eigen portemonnaie en ik geef de riks aan de bezorger. Elke dag bracht ik vers van de pers de kranten naar alle afdelingen. Die dag zei ik: “de bezorgster van het Leidsch Dagblad wenst u”. Hij lachte… Als dochter van… heb ik mijn plaats moeten bevechten, maar het is me wel gelukt. Veel absent “mijn collegae niet blij”, ik ben terug breng de krant, zijn reactie: “fijn als jij er bent, hoef ik er tenmiste niet naar te vragen”. Kort geleden na een nieuws item over mij, een berichtje van een oud collega, had ik dat toen maar geweten. Er waren nogal wat spanningsvelden tussen haar en mij, maar ik denk van niet, zeker op haar niveau SORRY, was ik alleen toen nog GEK geweest.

66

Paula is nog een Blauwe Maandag lid van de A.J.C. geweest.

Echt iets voor haar: zie je haar al dansen op de paasheuvel? Ja, als Pasen en Pinksteren op één dag vallen. Geen heuvel te bekennen.

Zeer padvinderij-achtig noteer ik met afschuw. Ze had de pest aan Irene Vorrink die elitair eerste viool speelde. Brengt me bij Irene Vorrinks huwelijk met Joop Zwart, goed in de oorlog, fout erna. Slechts een avonturier, geen verzetsman de visie van mijn hierdoor geschokte vader. Hun zo beroemde zoon Koos Zwart met de marihuana / wietbulletins in het VARA programma “IN DE ROOIE HAAN” Hoe modern, hoe achterhaald. Gekleed in zoiets zoals hier neem ik aan, in wat ze tegenwoordig casual noemen .

Blz.171. Mijn moeder het dametje als 19 jarige wat heel wat meer bij haar paste, zoals op de foto samen verder.

Rotterdam op 14 mei gebombardeerd. Het gat van Zadkine. De verwoeste stad.

Nederland was al bezet. 12-13 mei 1940 de Grebbelinie geslecht.

Mijn vader, toen nog een andere manier van kamperen. Vacantie augustus 1940. Verbaasd kijk ik naar de foto’s. Cerebraal weten of emotioneel weten met dezelfde gegevens, hebben een totaal andere dimensie. Voor verschillende mensen heeft een en dezelfde oorlog een andere betekenis. Ook mijn ouders gingen in het begin gewoon door. Veertien maanden later zou mijn vader gearresteerd worden.

67

Er is een dossier van mijn vader

68

in het VERZETSMUSEUM daar zijn ook de brieven die mijn vader aan mijn moeder mocht schrijven, beginnend in Amersfoort, daarna Oranienburg / Sachsenhausen. De eerste paar nog in het Nederlands, daarna AUF Deutsch. Natuurlijk werd alles gelezen, daarom moest het later in het duits i.v.m. de censuur. Mijn vader schreef aan mijn moeder: “Bedankt voor de schoenen, die je me hebt gestuurd”. Er bleken in het museum ook brieven van mijn moeder aan mijn vader te zijn, nooit van geweten. Geschokt en trillend zag ik ze op de website en ik heb er een paar opgevraagd. De naampreeg is een anachronisme in de brief. Mijn vader heeft hem boven de 80 gekregen. Stamt niet uit die tijd, en doet een beetje afbreuk aan het document, maar passend bij mijn vader die dwangmatig alles vastlegde. Ik realiseer me dat Häftling Odo L. Croiset daar niet zo bekend was, ze hadden nrs. Mijn vader had ze in zijn hoofd. Menigmaal bij bezoek aan het nog oude museumgebouwtje, werd hem gevraagd te tekenen met zijn NUMMER. NUMMERS. EEN CASUS… VERSCHRIKKELIJK.

Informatiebulletin Kamp Amersfoort nr. 35 December 2011 Dit stukje heb ik er uit overgenomen.

In Kamp Amersfoort was een medegevangene, die veronderstelde dat Eikelenboom het Parool had gedrukt en vroeg… Mijn vader gaf Wessel een schop, de man moest nog verhoord worden… Door die trap Wessel toch wel een “branie” op het punt van vertellen hield hij zijn mond. Nog zo’n duits woord DU FAULENZER! Zum beispiel. Schnell, schnell. Maulhalten. Unz. Ordnung muß sein! Nederland en de joden uitroeiing. Tevens van toepassing op mijn vaders dwang.

69

De eerste brief van mijn moeder aan mijn vader geweest zijn. Hij was al van de Weteringschans overgebracht naar de Amstelveenseweg. Daar is ze één keer met haar dochtertje bij hem geweest. Ze hebben er weinig aan gehad, mijn moeder was nog voorbereid, maar mijn vader niet en het is nauwelijks tot hem doorgedrongen. Ze emotioneren me zeer, de brieven van mijn moeder, omdat ik er niet van wist. Ik zag ze voor het eerst op de site van het verzetsmuseum.

70

Die van mijn vader kende ik wel.

71

Het blijken dus sandalen en geen schoenen. EEN HINT Paula pakte hem niet op, dacht alleen, ik heb helemaal geen schoenen gestuurd. Mijn moeder was vaak naïef en scherp tegelijk. Op het eerste kaartje dat mijn moeder ontving, stond ook duidelijk dat pakketten verboden waren. blz. 67

72

PauLie staat er op de website. Ik weet dat het niet veel gebruikte PauKie moet zijn... contact gezocht, maar het is nooit veranderd. Hoewel ik zelf dit boek schrijf, een openbaar boek, was die confrontatie op het internet te heftig. Zie linksonderaan Dein Paukie

73

*Het Nederlandse Rode Kruis zorgde van alle landen het slechts voor de mensen in de kampen, want ze mochten wel degelijk eten kleding e.d. sturen / brengen. Je weet natuurlijk niet, wat er door de kampleiding zou zijn ingepikt. Een wel heel slechte beurt van dat zo beroemde Rode Kruis waaraan Kamp Amersfoort werd overgedragen. Vandaar dat nu het straatje door het kamp heen, tussen museum en fusilladeplaats en het nu uitgebreidere terrein, de Loes van Overeemlaan heet; de vrouw aan wie deze overdracht plaats vond. Deze waren de besten, zei mijn vader “LA CROIX-ROUGE’’ Zit hem vast in het Croi. Tevens de Polen en de Denen kregen bezoek en pakketten. Dit Entlassungschein ligt eveneens in het verzetsmuseum. in verband met zijn vervroegde

vrijlating uit het Konzentrationslager

kreeg mijn vader een Entlassungschein

schijnvrijheid

de oorlog die nooit meer stopt

zoals Serge dus voortleeft na zijn

dood zal dat ook met mij het geval zijn

een troostrijke gedachte

een náre gedachte onze ouders die de Shoah

hebben overleefd willen gecremeerd ik heb

zoiets dan gaan ze alsnog durchs Kamin

ook dit heb ik meegekregen de aversie tegen

uniformen de padvinderij daarom bij ons thuis

ook taboe net als in het boekje van Carl Friedman tralievader ook tralies ook onzichtbaar maar wel voelbaar

ook voor de omgeving

*In 2005 erkende het Rode Kruis dat het in de Tweede Wereldoorlog weinig tot niets heeft gedaan om de joodse gemeenschap te helpen. Ook in de opvang van overlevenden na de oorlog liet het Rode Kruis steken vallen. We willen leren van de fouten die destijds gemaakt zijn, om er lessen uit te kunnen trekken voor de toekomst. Bron: NIOD. DAT WIST MIJN VADER AL MEER DAN 60 jaar in *2005

Met juffrouw Winnubst als uitzondering later te benoemen. Wij als kinderen hebben dat van hem meegekregen.

74

ZIEK ZIJN OF ILLEGALITEIT

resistence

wel verzet resistent geworden ziekte

LETTERLIJKE VERTALINGEN /VERTEKENDE BEELDEN

invalide

minderwaardig

collaborateur

medewerker

illegaliteit

onwettig

zeer vrij vertaald

verzetshelden

Ziektes.* Het Jules Croiset syndroom. Een gederailleerde half jood. Een stoornis vernoemd naar zijn gedrag. Carl Friedman en Boudewijn Büch, beiden uitstekende schrijvers. Allebei deden ze alsof ze joods waren, waarom? Carl Friedman: “wat je geschreven hebt, is nog indrukwekkender nu blijkt dat je het niet bent, al dat toneelspel”. Alle gekheid op een stokje, ik zou het mijne er maar al te graag op doen en dan weggooien; geen stok groot genoeg voor alle gekheid in de wereld. Ik zou er een boom, zelfs een bos over kunnen opzetten Almere Het Bos der Onverzettelijken is een eerbetoon aan alle verzetsstrijders die in de periode 1940-1945 vanwege hun verzetsactiviteiten zijn gefusilleerd. 2015 Er wordt gesproken over intolerantie. Nederland niet rijp voor Vrijheid van Meningsuiting aldus Esther Voet. Het wordt dan tijd van wel en als er strafbare uitlatingen tussen zitten, discriminatie/ belediging. INGRIJPEN! De affaire 1987. * Na Jules zelfontvoering als basis, de uitvoering van… Het Vuil, de Stad en de Dood Rainer Werner Fassbinder. Bijeenkomsten/acties van de overheid i.v.m. het oplaaiende antisemitisme. Waar zijn ze nu? Onsmakelijk, de fatsoensrakker Freek de Jonge, die wel zwaar gedupeerd was door zijn aangetrouwde neef. Bommeldingen e.d. thuis en bij voorstellingen. Hij verwerkte de hele geschiedenis in een conference; dat doe je niet en al helemaal geen quasi boekverbranding, dat getuigt zeker niet van goede smaak gezien het verleden. Hij had natuurlijk wel gelijk toen Jules hem belde, dat hij zijn excuses had moeten aan bieden en niet alleen bellen met het verzoek zijn aanklacht tegen hem in te trekken, maar toch gebruik je ook dat niet in een voorstelling. Waarom dan in een boek over de SHOAH/oorlog? Het heeft met het onderwerp te maken, plus als er al geen harmonie in een familie kan zijn, hoe moet het dan met de wereld? Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen en ik zal dat NIET zijn. Het klinkt als verwijt. Al open ik het boek ook met geen beschuldiging. Een constatering, meer niet. Dat geldt ondanks alles ook voor bovengenoemde aanklachten. Beroemdheden blijven gewone mensen. Ik type dat, dat zouden ze moeten zijn, maar velen gedragen zich alsof ze meer zijn. Zowel adoratie als veroordeling is in mijn optiek misplaatst. Wat zijn helden? Op sokken of op sokkels? De grootste zijn zij die onbekend wilden blijven. En de behaalde tien op je slofjes en is het zesje waarvoor je gezwoegd hebt of zelfs een onvoldoende meer waard. Voor het ene een compliment, voor het andere een standje in plaats van een troostend woord. Ik blijf mens en heb meer respect voor de één dan voor de ander. Subjectief. Objectiviteit bestaat niet. Verafgood of verguisd. Persoonsgebonden. Er bestaat niet één waarheid.

75

Golda Meir en de paus. Onbegrijpelijk is voor mij, ondanks mijn minderwaardigheidscomplex, de mindere te zijn van een ander. Golda Meir werd als eerste premier van Israël uitgenodig op audiëntie bij de paus. Wie voor mij belangrijker is, staat buiten kijf. Waar gebeurd of anekdote? Ik denk een verhaaltje. Golda is doodzenuwachtig en zegt: “Ik ben maar de dochter van een timmerman.” De begeleidende veiligheidsofficier oppert: “Een kind van een timmerman is toch populair geworden in het christendom”. Binnen dat geloof zijn kardinale fouten gemaakt en dan heb ik het niet over de liaisons - van bv. Richelieu, Mazarin e.a. Bovendien is katholiek zijn wel heel makkelijk. Je komt toch altijd in de hemel. Tien wees gegroetjes en klaar is Kees.

Vrijheid. Wat is dat? Nooit een communist geweest, ook dat is een vorm van fascisme. Maar toch liever de verlichte despoot zoals Gorbatsjov dan zijn tijdgenoot Reagan. De Rus was meer democraat dan de Amerikaan, die het dan ook niet was. En duizendmaal liever Gorbatsjov dan nu Poetin. Wie weet, misschien is Gorbatsjov wel een renegaat. Het uiteenvallen van de Sovjet Unie was het gevolg van de door hem ingezette perestrojka. Na de dood van Tito generaal Brno viel ook Joegoslavië uiteen voorspeld door Max van der Stoel, die net als mijn vader op vacanties aan zijn kinderen verhalen vertelde, met dit als onderwerp. Tito houdt Joegoslavië bij elkaar. Gezien in een televisie - interview. Max van der Stoelplein αγορα in Athene. Oorlog of vrede en niet van de Russische schrijver Tolstoi. Cultuur en politiek. Van de ene Leo naar de andere Boris Leonidovitsj Pasternak. Nobelprijswinnaar Literatuur, zijn vader LEOnid Pasternak illustreerde werk van Tolstoi. Van deze Boris naar Boris Jeltsin, hij klom wel op een tank, maar lazarus en in het openbaar vrouwen in hun billen knijpend. Ik heette toch geen waardeoordeel te hebben, dat alleen al te zeggen is megalomaan en getuigt van gebrek aan zelfreflectie. Ik geloof alleen in een interbellum en sinds de uitbreiding van de media weet je dat er nooit vrede is, nooit geweest en nooit zal komen. Soms een wapenSTILSTAND. Wat betreft nederigheid, verwijs ik u graag naar de annotatie. En wat is goed en wat is fout? Schuld en boete. F. Dostojevski. De zoon van Rost van Tonningen heeft zijn ouders zwaar veroordeeld en was desalniettemin niet welkom op een dodenherdenking, althans niet als publieke figuur. DE ZWARTE WEDUWE. Wordt onderstaande dame dat dan ook? Het is onwaarschijnlijk dat het echt gebeuren zal. Maxima wordt regentes als Willem Alexander overlijdt niet Margriet noch Constantijn, de dochter van een foute vader. Een kind mag houden van elke ouder, maar van wat hij gedaan heeft, daar heeft ze zich nooit in het openbaar van gedistantieerd. Een koningshuis met op zijn minst fascistoïde invloeden. Gold al voor Bernhard, Joop den Uyl heeft een gouden kans laten liggen indertijd bij de Lockheedaffaire, bang neem ik aan voor anarchie zijn vrouw Liesbeth den Uyl- van van Vessem en Mies Bouhuys- demonstreerden mee met de dwaze moeders op het Plaza de Mayo. Een deel van den Uyl’s kinderen demonstreerden tegen hem en hij was daar trots op. Wim Kan noemde ze “de Ui/ylskuikens”. Mijn mening wordt wel eens hard en ongenuanceerd genoemd, maar nooit zal er een mens in nood tevergeefs bij me aan kloppen. Ook zij die me slecht behandelen niet. Ik moet nog iets kwijt, dat zal me niet in dank afgenomen worden. Hella de Jonge-Asser-Croisets boek verschijnt en vraagt aan Hanneke Groenteman of zij het eerste exemplaar in ontvangst wil nemen. Let wel, dit is op het conto van mevrouw Groenteman. Maar deze uitspraak sorry hoor, die kan niet. Mevrouw Groenteman zegt: “ik onderduikkind en jij een kindsoldaat”. Mevrouw de Jonge heeft een moeilijke jeugd gehad. Een kind verloren, nu een ernstig ziek kleinkind. Niet bepaald een levenspad over rozen. Ik klap niet uit de school, alles is in de media geweest. Ongetwijfeld heeft mevrouw Groenteman haar een hart onder de riem willen steken. Echter kijkend naar de drama’s op tv in Afrika kom ik tot dit statement. Teruggrijpend op los van de wereld, wij beiden ballerina’s mijn professie is het nooit geweest ook de ambitie niet gehad en ik kom terecht bij de vrijheid, die deze sprong bij mij teweeg bracht grand jeté entournent letterlijk een fractie los van de wereld! Onze levens tonen veel parallellen, zij is meer geslaagd ondanks alles. Doordat ze haar vijand kende en ik niet? Zij werd aangevallen en bij mij kroop het onuitgesprokene onder de huid. IK wist van niets.

76

ALTIJD ZIEK OOK BINNEN GELUK

laat ons dansen

diep in de nacht

terwijl de liefde

op ons wacht

ondertussen gaan

mijn gedachten gewoon

naar gaskamers en suïcide met veel joden gemeen komt er water of gas

uit de douche een blik werpend op de klok

vertelt me dat het 8 uur 's avonds is tijd voor het NOS Journaal tegelijkertijd denk ik dodenherdenking en het is nota bene december geen 4 mei

8 uur 's avonds het is SPERTIJD en dan een schok zomaar een beeld van een niet bestaande foto van mijn moeder met een davidsster op zou het ooit over gaan

waar word ik triester van van horror of slapstick misschien is slapstick een soort van horror voor mij ik vind het vernederend en vernedering is geweld

Over vernedering, knielen voor een priester een kruisje op je voorhoofd gekrast, zeg maar gekerfd en een ouweltje op je tong. Dat ouweltje niet, maar dat kruisje is me overkomen en ik ging door de grond. Bij een schoolvriendinnetje kwam een pater, Cafeto heette hij later uit getreden en hij deed dat bij mij. Ik voelde me bespuwd en durfde het thuis niet te vertellen. Over bespuwen ook dat is me daadwerkelijk overkomen. Werkend bij het Leidsch Dagblad een paar klierende kinderen in de gang, ik greep in en werd middenin mijn gezicht gespuugd.Ik heb toch een potje bij mijn collegae zitten janken!

Leiden – varia

Anekdote. Een vriendin van mijn ouders, weduwe van hoofdredacteur Lettie Brouwer uit het begin van de Leidsch Dagblad tijd van mijn vader en van mij iets later, wordt staande gehouden op straat door een duitser. Hij vraagt haar of ze de taal machtig is. Ze antwoordt: “wel die van Goethe, niet dat van Hitler!”. Een wonder dat ze ermee is weggekomen. Moed kan in kleine dingen zitten!

AntisemitismeEr was elke ochtend stafvergadering in de directiekamer, voorgezeten door directeur E.A.E. van Dishoeck en later G. Koopman, alle afdelingshoofden bij elkaar. Verwer een oudere man, hoofd van de abonnementenafdeling, onaangenaam tegen zijn personeel, maakt een antisemitische opmerking. De vergadering zal gesloten worden, mijn vader had zich ingehouden en zegt: “Voor dat we eindigen, moet ik even kwijt dat ik de opmerking van Dhr. Verwer niet neem *{Stichting: we nemen ’t weer niet 1933-1970; de voorloper van Stichting Nederlandse Vriendenkring Sachsenhausen (Oud Gevangenen KZ) die in 2009 werd opgeheven} en een

77

excuus eis”. Arme Joop Brouwer hoofdredacteur, hij nam waar. Hij voelde zich hoogst ongemakkelijk dat hij dat had laten passeren. Voornoemde vrouw over Goethe, zijn eega. *9 januari 2015 “we nemen het weer niet” in de context van de huidige ontwikkelingen. Over werken bij het Leidsch Dagblad Gevochten werd er om de vrije dag op 30 april. De krant verscheen gewoon. Je kon vrij zijn op 30 april of 5 mei. Vrij was zonder meer in, maar voor mij was het geen keuze; zo was de 5e mei en niet de 30ste. Anderzijds zeg ik ook: de bevrijding die níet kwam. Van andere orde was de viering van het einde van een andere oorlog, zoveel langer geleden.

Leidens Ontzet op 3 oktober, een vrije dag in Leiden. Ik herinner me hoe we tijdens een van die vieringen naar de Bijenkorf in Amsterdam gingen en genoten van ons vrij zijn, lopend langs toen nog het Algemeen Handelsblad, waar we de persen zagen en hoorden draaien. Mijn vader heeft er kort een soort van stage gelopen, bij zijn overstap van de handelsdrukkerij Eikelenboom naar het krantenbedrijf Dagblad van het Oosten. Hij was bevriend met Ad Offringa, met wie hij in de sectie bedrijfsleiders zat en die deze functie bij het Algemeen Handelsblad bekleedde.

Verzetspensioen In de sectie bedrijfsleiders zat ook Er Martens, tot over zijn oren in het verzet gezeten niet gevangen, wel een ernstig beschadigd mens. Toen zijn vrouw beviel in de oorlog, ging zijn illegaal drukwerk voor. Hij zei: “Dat begrijpen jullie wel.” Mamma: “Nee, helemaal niet.” Hoe precies weet ik niet, hij was niet meer in staat tot werken en Paula drong aan op het aanvragen van een verzetspensioen. Martens boos/moeilijk. Paula: “Doe het dan voor Rie.” Uiteindelijk heeft hij dat inderdaad gedaan en gekregen. Hoe onzinnig zijn uitkeringen: hij had een beter betaalde baan dan Odo en kreeg daarom meer. Had hij gevangen gezeten? En wat ook zo bizar is: de WUV is lager dan het verzetspensioen. Ons standpunt: verzet kies je, maar joods word je geboren.

ook Leiden kriskras door de tijd hoe weet ik niet ze hadden hem leren kennen tijdens mijn opname inmiddels woonden mijn ouders en Marjolijn in Leiden we waren een soort van opvanggezin voor ik geloof een Nigeriaan die hier zijn artsenopleiding deed Tunde Mave Marjolijn wil hem naar het station brengen hij wil dat absoluut niet na veel aandringen zegt hij waarom ze gaan je uitschelden een blanke vrouw wat moet die met een neger zo waren we niet Marjolijn natuurlijk wel mee inderdaad gebeurt er iets van die strekking en toen erachteraan o het is maar een jodin. Deze zin weet ik niet zeker Marjolijn heeft van onze generatie het meest met discriminatie te maken gehad

buurkinderen komen uit school luidkeels verkondigend DE JODEN hebben Jezus vermoord

mijn moeder klapte zo wat vreemd denk ik nu ze was toch geen jodin maar Nederlands

een paar huizen verderop ook katholieke mensen hun kinderen wel op een meer verlichte school een nichtje speelt daar en vraagt aan mij

ben je katholiek nee antwoord ik

ben je protestant nee ook niet

o dan ben je openbaar ik schoot in de lach

Joods kwam kennelijk niet bij ze op en hoe zou mijn antwoord geluid hebben? Een bekend mens, een publiek persoon. Als vrouw ben je dan een prostituee…

78

Hoe oud zal ik geweest zijn, toen ik wist van ons 'joods' zijn? Dubbele cijfers? Hoe jong was ik, toen ik het boek Manja las? Te jong beide hebben blijvend mijn leven beïnvloed. In het huis uit mijn jeugd, was een grote keuken .Nu denk ik waarom was dat geen woonkeuken zeker in aanmerking genomen hoe klein we woonden. In de keuken was onder de trap naar de tweede verdieping in mijn herinnering een zeer grote kast, misschien een iets vertekend kinderbeeld. Er was ook een immens grote linnenkast. Wanneer ben ik gaan fantaseren over onderduik van mijn moeders broer, in die kast en dan de linnenkast ervoor. Ik heb geen flauw idee, alleen dat ik ook dit niet eerder heb beschrijven wel van HET BOEK niet die kast en ook hier denk ik. Er zijn kruipruimtes onder de huizen hier. Er is een luik waar bij mij een mat over ligt.... OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT gesproken..... Ik heb wat geworsteld dat mijn beide ouders zijn gecremeerd, bij mijn moeder heb ik het in mijn speech verwerkt. : “daar ga je 67 jaar na dato alsnog “durchs Kamin”. Hoe is het in godsnaam mogelijk, dat het allemaal nooit in therapie ter sprake is gekomen? tweede generatieslachtoffers

die bestonden toch niet

dodelijk vermoeid en verzwakt

zit ik achter de computer

trillend click ik iets onbedoeld aan

alles selecteren verschijnt welja

joh allemaal niet de ene helft

hard labour en de andere helft

de gaskamers in

hupsakee allemaal tegelijk

gisteren belde ik met de SVB

om één van mijn verzorgenden

ziek te melden

mevrouw: wat is uw registratienummer

steevast antwoord ik mijn kenmerk is 12777

maar nog steeds een nummer

hoe vaak was ik met mijn vader in Kamp Amersfoort

en als ze ons dan hoorden praten

mijnheer wilt uw even uw naam noteren

en kunt u ergens uw nummer vinden

natuurlijk had mijn vader al zijn NUMMERS in zijn hoofd Komt het door het werken aan dit boek? In gesprek met een van mijn verzorgsters, heb ik het automatisch over haar persoonsbewijs in plaats van haar identiteitskaart.

Nu heftige discussies over een tweede monument in het Wertheim‘park’

Karina vindt de naam van de kunstenaar haar man bezoedeld, nu is het ook wel heel klein, maar hebben we over Jan Wolkers of over 6.000.000 vermoorde joden? Het is van de baan en dit is goed er komt tegen over de Hollandsche Schouwburg een monument met alle namen en niet alleen de achternamen zoals in het voornoemde gebouw. Ik heb een lijsyt in gestuurd. U raadt het nooit “ik moest me registereren” en of ik wilde doneren? Nee, ik heb mijn prijs betaald.

79

mijn joods zijn

het ene ogenblik saamhorigheid

een ander moment aversie vanwege cultivering

terug bij mijn anti-oorlogsgevoel

afkeer van uniformen

de ergernis dat door op die manier geklede mensen

de herdenking geclaimd en kleur gegeven wordt

wederzijds onbegrip en zij weten niet eens

dat ze op harten trappen

ik word onpasselijk als ik naar ze kijk

weg pacifistische gedachte

dezelfde weerzin/walging

bij het noemen van verzet en oranje in een adem

dan dien ik begrip te hebben voor mijn moeder

die de davidsster niet gebruikt wil zien

ter nagedachtenis aan haar familie

ooit zelf een driftbui in de joodse kliniek

bij het verplichte dragen van de keppeltjes

afslaan wilde ik ze van de mannenhoofden

net zo veel respect afdwingen voor de vervolgde

niet religieuze joden als voor de vromen

mijn moeder vindt terecht dat de oorlog

ons als jood bestempeld heeft

we waren het anders niet geweest

nu wel tranen met tuiten huilen

het verdriet

de verwonding staat niet ter discussie

de twee minuten stilte

soms in het teken van hen die niet meer zijn

soms gewijd aan mijn ouders die nog naast me staan

ongemakkelijk daaronder en opeens

sta ik zelf op de appèlplaats

de stilte met een schreeuw te verstoren

wacht de gaskamer of het vuurpeloton

De Japanse bezetting en de kampen Hoe betrekkelijk discriminatie is. In het door Japan bezette deel van Azië, leefde een groep duitse joden. Zij werden door de Japanners als vrienden behandeld; het waren per slot van rekening duitsers. Totdat de Japanners door hun bondgenoten op hun vingers werden getikt en zij de duitse joden alsnog interneerden. In de U.S. werden duitsers op een gegeven moment eveneens geïnterneerd. Geen joodse, mag ik hopen, of politieke vluchtelingen. Wie weet net als bij de immigratie op Ellis Island in quarantaine. Ik weet veel minder over de Japanse bezetting en de kampen onder dat vreselijke regime. De bewakers daar waren de kempetai. De kampen heetten geen concentratiekampen, maar interneringskampen. .Bij ons bekend als de jappenkampen en hier werd gesproken over de jap. SOLO een voor mij onbekende benaming van Jappenkamp.

Daar alleen ontsnappen- solovlucht.Anderzijds is mijn onwetendheid betrekkelijk. Ik weet waarschijnlijk meer dan de doorsnee Nederlander over de troostmeisjes en de mannen- en vrouwenkampen. De informatie komt van wijlen Kick Stokhuyzen partner van de actrice Annet Nieuwenhuizen in een televisie-interview: Een straf was dat jongens werden opgehangen /vastgebonden aan palen met de mededeling dat ze gedood zouden worden als ze zouden plassen. De broer van Kick Stokhuyzen plast niet, maar gaat er wel degelijk aan dood: zijn overvolle blaas klapte. De jongens gingen vanaf hun tiende naar het mannenkamp en werden dan

80

gescheiden van hun moeder. Nog een bekende man met Het Oostindisch kampsyndroom, Rudy Kousbroek getrouwd met Ethel Portnoy; een andere straf was tot aan je hoofd toe ingegraven worden in het gloeiend hete zand in de brandende zon. En waren zij terug in Nederland welkom? Net zomin. Lang werd de problematiek van de in Indië gevangen gezeten Nederlanders afgedaan met veel minder erg. Leed en martelingen mogen niet vergeleken worden. In beide oorlogsgebieden gebeurden gruwelijke dingen. Altijd weer is de realiteit ongeloofwaardiger dan het sterkste verzonnen verhaal. De Birmaroad DE DODENSPOORLIJN is in Nederland misschien het meest bekend door de dagboeken van Wim Kan. Wat Kan kan, kan Kan alleen. Even weg van WO II. Wat hebben de ministers nou toch weer gedaan vadertje Drees? Twee turven hoog zong het tweede zoontje van mijn zus vadertje mees. Wim Kan kwam tenslotte in kampen bij de beruchte Birmaspoorweg terecht, hij kreeg een relatief beschermde positie en hoefde minder te werken dan de doorsnee krijgsgevangene. De ellende van zijn verblijf in Birma verwerkte Kan in zijn optredens. Hij schreef voor zijn Oudejaarsconference van 1973 de zogenaamde Hirohito-potpourri. Toen keizer Hirohito in oktober 1971 Nederland bezocht, protesteerde Kan uitvoerig in de publiciteit en liet weten te wensen dat de keizer als oorlogsmisdadiger gearresteerd zou worden. Het kabinet-Biesheuvel ging weifelend met het bezoek van de keizer om. Dat irriteerde Kan en ook medestanders van het kabinet. Eveneens schreef Kan een messcherp protestlied in zijn Oudejaarsconferentie 1972-73: “Er leven haast geen mensen meer”. Wim Kan: "De regering zou hem een diner aanbieden - de regering zou hem geen diner aanbieden - hij mocht slapen op Huis ten Bosch - hij mocht daar niet slapen, maar zich alleen verschonen - de koningin zou hem ontmoeten - zou hem niet ontmoeten - hij zou op Soestdijk de lunch gebruiken - hij zou daar niets gebruiken, omdat hij brood bij zich had, etc. (...)." Ook wees Kan de bezwaren van de keizer tegen de daden van zijn oorlogszuchtige generaals af en noemde hem: "De grote verzetsstrijder uit het land van de Rijzende Zon." De keizer werd toch door de koningin ontvangen, in aanwezigheid van prinses Beatrix, prins Claus, prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven. Vergelijkingen gaan altijd mank, maar hetzelfde als Hitler had overleefd en door de koningin was ontvangen, dat zou absoluut nicht im frage zijn geweest. MC. Wim Kan bood zijn dagboeken - in bezettingstijd geschreven aan, verborgen en behouden. Als u ’t blieft, u hebt er jaren naar gezocht. De correcte redactie weet ik niet meer. Hij wijdde er een conference aan. Toch al republikein, maar praat me niet van het koningshuis de bindende factor van ons Nederlanders.

Dat ben ik wel eens met Maxima ‘de Nederlander’ bestaat niet.

Waarom daarover gevallen werd?Ik vul in, was ze toen wel opeens een buitenstaander? Deels door mij getypt deels WIKIPEDIA. Er leven haast geen mensen meer die het kunnen navertellen Ik hoor de dictie en zie hem voor me. Wij waren echte KANGOEROE - aanhangers. Het woord goeroe kende ik nog niet. Theater was inherent aan ons leven: vanzelfsprekend waren we in het Nieuwe de la Mar theater aanwezig verwijt mij geen navelstaren en alleen eigen problematiek. Fan van Fons Jansen, maar de enorme faam van Toon Hermans noch Wim Sonneveld ooit begrepen. Opeens de zin “eigen volk eerst”. Ik kan geen fundamentalist zijn, want ik heb geen fundamenten. Flauw? Joop en Filip van Tijn joods, maar Indië-slachtoffers.Toch noemden Ed van Thijn onderduik en kamp Westerbork -de achternaam anders geschreven- en Joop elkaar broertjes.

“De zaak Menten”.

Nog een keer Wim Kan gerelateerd aan WO II En Meta en Pieter, Zo zat als een gieter, Gewoon weer in Blaricum terug.

81

OVER DE PSYCHIATRIE: IN WESTERSE GEVANGENISSEN IS MEN BETER AF DAN IN PSYCHIATRISCHE INRICHTINGEN SCHENDING VAN MENSENRECHTEN

Mishandelingen in de psychiatrie toegebracht aan een indirect oorlogsslachtoffer. De hulpverlening heeft alleen nieuwe trauma’s opgeleverd. Enkele geweldige uitzonderingen daargelaten, is de zorg nog steeds abominabel. Niet altijd van toepassing op de artsen, maar de instanties die deels alleen uitvoeren wat door de politiek is vast gelegd. Ook dat is ten hemel schreiend en een belasting van de patiët.

NIET HUMAAN.

Ik heb er in het boek “Manja en Klinieken of de grote Miskenning” een apart boek aangewijd. En uit deze heb ik een stuk psychiater verwijderd, niet alles, dan zou HAMARTIA ook niet meer te volgen zijn. Over hulpverlening Ik heb twee vrouwen gekend in het Sinaï Centrum, de een joods de ander had in een jappenkamp gezeten, die de overstap maakten naar het Centrum ’45. De ene laaiend enthousiast, de ander totaal ontdaan. Ja, ze was dik. Ja, ze at veel, maar wat een psychiater. Hij zei, die mensen uit concentratie/interneringskampen (vr)eten als varkens! Obesitas - veteraan. Hij is later wel op non-actief gesteld. Beide vrouwen zijn overleden. Op zoek naar zijn naam, maar een doodspoor. Zijn voornaam Arie, kennelijk een Ariër! De vrouw uit het Jappenkamp gaf me een ooggetuige - verslag. Corry Vonk naakt opgesloten in een kooi. Ze kon niet anders dan daar een act van maken, maar wat ze voelde toen ze uit armoede gek ging doen. Zal ik nooit weten. Geachte mevrouw Croiset, Helaas kunnen we u niet verder helpen, omdat personeelsdossiers uit die tijd al lang gesloten en vernietigd zijn. Met vriendelijke groet, Gerda Heslinga directiesecretariaat Stichting Centrum ‘45 Rijnzichtweg 35 2342 AX Oegstgeest

Preventief ruimen.

Uit een andere conference van Wim Kan. “Een vraag, meer eentje voor de wetenschap: na hoeveel maanden, mag je een einde maken aan een ongewenst ministerschap”? Bij alles hoor ik zuiver de intonatie. Dat ging over Dries van Agt en zijn blokkeren van de abortuswetgeving.

Wim Kan, die zo graag kinderen had gehad. Er is nog een adresje in de buurt van Amersfoort. Mijn zus: “Odo, dat ben jí!” Hoe zou dat gegaan zijn bij ons broertje, wie heeft dat gedaan? Ik heb er niet naar gevraagd en wist het als eerste/enige van ons drietjes. Ik ga niet elke voorstelling citeren, waarom dit dan wel. De essentie van mijn leven, het verbod op abortus provocatus. Associatie, sterilisatie.

82

Dat gold bij joden, meer dan sterilisatie, een complete hysterectomie. Zonder narcose bij mannen een castratie. De klepel hing er nog, maar het klokkenspel deed het niet meer. Verre van grappig

Bittere realiteit. Ter voorkoming van afgevoerd worden per… *VEEwagens. De Joodse Invaliden aan de Weesperzij, daar lag een deel en invalide waren zij. Verminkt! Huwelijken als het niet op de klippen liep zonder liefdesleven althans qua sex, houden van bleef? Of een symbiose en een aantrekken en afstoten, maar teveel samen mee gemaakt.

Decorumverlies is mens onterend

Beesten trekken zich niet voor niets terug. En worden humaner behandeld dan de mens. Dieren laat je niet lijden, die krijgen een spuitjeen dat noemen ze laten inslapen. Van slaap is kenmerkend, dat je weer wakker wordt. De betekenis van het woord humaan klopt niet, althans er wordt niet naar gehandeld.

Opnieuw socialist.

Geen idee waarom. Kan alleen verzinnen om alle discriminatie. Ja, nog een reden. Weer korten op mijn zorg. Een verpleegtehuis dat mag. Euthanasie niet. Ik voldoe aan de criteria van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Vier artsen die me redelijk tot goed kennen zijn het eens. Als dat geen zorgvuldigheid is, wat is het dan wel? De wet eist ik denk om de angst van de bevolking dat een onafhankelijke SCEN-arts nog een oordeel moet vellen. Hoe kan hij/zij in één bezoek begrijpen wat zich hier afspeelt? Achter gesloten ogen een wereld zo groot als het universum, oneindig en toch blijft het groeien. Mijn opinie en gevoel zou aftakeling al voldoende moeten zijn. Voorwaarts, maar niet vergeten Sterft gij oude vormen en gedachten.

Dat zou inhouden dat er een toekomst is en voor mij geldt dat in geen geval, maar mijn afkomst verloochent zich niet.

*Internationale, mijn mening had ik al verkondigd, de vrede zal NOOIT heersen op ‘Aard.

Wat was het ergste bij het overlijden van mijn vader? Mijn moeder zat als een verschrompeld hoopje mens naast het bed van mijn vader. Zijn dood was net via euthanasie ingetreden en na 71 jaar huwelijk, ook een symbiose fluisterde ze: “ik weet niet of hij van mij gehouden heeft”.

Mijn hart brak.

83

ZE HIELDEN OOK NIET VAN MIJ, DE MOLENSTEEN Ik ontken het gevecht niet van mijn oudste zuster. Een beeld op mijn netvlies. Een vacantie een schuurtje in Blaricum, ik zie er daar ogenschijnlijk gewoon uit, maar ben ik met mijn blaasontsteking geboren of is dat lichen sclerosus met verregaande gevolgen geweest. En Ingrid had heel jong migraine. Een foto van haar voor een raampje, een zo wit gezichtje, zulke kringen onder haar ogen, niet vergiftigd in de baarmoeder. Wél een zwaar leven. De negerpop Anneke, ik was dol op haar, toch sloeg ik haar stenen hoofd tegen de muur kapot en beet op haar nageltjes. O, krijgen we de Zwarte Piet weer thuis in Leiden na een opname in de fobiekliniek. Nog weer later. Blz.194 Na een jaar Sinaï Centrum, waar ze me onder gebukt zagen gaan, mocht ik terug komen. Voorwaarden, zo snel mogelijk hier in Hoogland iets anders zoeken. De flat op de Zuivelhof gekocht waarvan ik wist dat ik het niet kon en we leiden ons eigen leven. Ik moest het beloven en dat heb ik gedaan, het ging zo mis. Mijn ouders die later zeiden: “we zijn geen boemannen.” Jawel, ik had het beloofd en als ik het verteld had, dan had ik in de kliniek moeten blijven. Een bizar detail: voor mijn vader was een hypotheek schuld en die had hij niet. Ze verhuisden van Leiden naar Hoogland en het huis dat ze kochten duurder dan wat het oude opbracht. Vanzelfsprekend/verplicht paste ik bij, maar wonen mocht ik daar niet. Ze begonnen aan hun oude dag; 58 en 61. Dat eerste jaar van mijn vader na zijn vervroegd pensioen waarom heette dat niet gewoon afkeuring was triggy, maar daarna…Wat hebben ze allemaal gedaan. Ik roep doorlopend, ik ben 69 en ziek, maar niet oud. Men vond mijn vader een sterk mens, hij kon zich net zomin als mijn moeder uiten. Bij mijn moeder manifesteerde zich dat in angst en fysiek en ook felheid. Bij mijn vader werken en agressie. Praten konden ze geen van tweeë. Ja, mijn vader kon vergaderingen voorzitten en uitstekende speeches houden, maar met hem in gesprek gaan, nee. Op zijn werk liet hij zich door niemand op zijn kop zitten, ook bij aannemers e.d. niet. Maar privéliet hij zich wat dat betreft een oor aannaaien. Hij kwam uiteindelijk in het Centrum ‘45, internisten, geen gesprekken. Hij had hartklachten, hoge bloeddruk en agressie. Als je wou praten, nog voor je begon: “discussie gesloten”, onze huistiran, wel het houvast van ons allemaal. Mijn moeder haar familie kwijt, maar wel familie gehad. Een warm nest, mijn vader geen basis. Terug naar de behoefte aan dat eigen leven. Wie zou dat niet begrijpen, maar dan ga je toch niet de dag voor de verjaardag van je dochter drie dagen ertussen uit. Er wilden mensen komen op mijn verjaardag, vrienden van hen. Een soort familie, vrienden van Paula’s broer en zus. Odo belde ze af. Ik belde ze weer op en zei: “í ben er wel”. Gedebiteerd god is liefde, dat weet hij dan verdomd goed te camoufleren en nu opnieuw over mijn ouders. Ouderschap zou al helemaal die connotatie houden van in moeten houden. INHERENT MOETEN ZIJN AAN KINDEREN HEBBEN. Ja, ze hebben gezorgd, maar ook dat niet aflatend. Dat kan ik ze niet kwalijk nemen. Je kan je niet compleet wegcijferen, maar wel hun oordeel. Ik heet niet te hebben gevochten. Dit tastbaar, o.a. 10 jaar voor de WUV en slechts materie. Toen hebben ze het nog niet gezien, mijn levenslange strijd of niet naar me geuit? Nee, niemand, ondanks de film, niemand zal zich ooit een werkelijk beeld kunnen vormen.Zij die me veroordelen mogen van geluk spreken, dat ze zich niet in me kunnen verplaatsen. Over ouders en liefde, ze hebben hun uiterste best gedaan om het goed te doen en ons er niet mee op te zadelen, ik verwijs nog terug naar Hella de Jonge. Ik vond Eli en Eva egoïstische mensen, die zichzelf voorop plaatsten. Daarom denk ik, dat het bij mij ogenschijnlijk redeloos naar buiten knalde. Mijn existeren: Het spel der vergissingen een komedie voor mij een klucht. William Shakespeare.

Het is idioot veel in een mensenleven.

84

Haat is het nog niet geworden, maar wel een verloren strijd en een omzien in verbijstering © Manja Croiset - een totaal niet bevatten. Geen Omzien in verwondering van Annie Romein-Verschoor. Hoe graag zou ik zeggen tegen hulptroepen: “NIET MEER NODIG!” Toch nog een keer Wim Kan. Tijdens de oliecrisis, de autoloze zondagen, benzine op de bon, opperde Wim Kan: “… .en dan komt de Arabier met een oliekannetje…” Wim Kan over de echtgenoten van Margriet en Irene, “Piet en die zak uit Spanje”.

Het katholiek worden van Irene, het beklimmen van de montejurra met baretten op. Berharnd zo fout, maar haar schoonvader Xavier van Bourbon de Parma heeft in Dachau gezeten, omdat hij de Franse verzetsbeweging maquis hielp. Ik wist niet beter, de Bourbons FOUT heulden met Franco…

Als ik dood ben is er niet een wandelende encyclopedie verloren, maar een liggende. Nieuws. Wie was de gek? Ik toch! Niet het dagboek van een gek van Gogol. Alhoewel ik decennia dagboeken vol waanzin heb liggen, heb ik nog nooit met waan gezien. Zelfs geen argwaan. Liggend op bed radio aan, hoor ik: de gemiddelde ambtenaar is oud, véél ouder dan medewerkers elders... Ik denk zestigers tegen hun pensioen aan – trouwens nog even en men moet door tot 67. Lees goed, dit is niet mijn slechte typen, dit is de mening van? Ja, wie heeft dit bepaald? Opvallend hoe weinig er op politieke items gereageerd wordt. Facebook. Ik luister verder naar het bericht “…de gemiddelde ambtenaar is 45 OUD...’”

Snappu? Nou ik niet. Ik ben 69 en zeg doorlopend: “ik ben ziek, niet OUD”.

Misschien is de onmenselijke lobotomie wel mild! Ik, die zo gefulmineerd heb tegen electroshocks, leukotomie, lobotomie, de isoleercel. Vastgebonden is erger. Allemaal martelingen. MIJN HELE LEVEN EEN GROTE MARTELING EN TOEN SLOEG god ME NAGENOEG LAM BLIND EN DOOF. Mijn veste wordt wel heel benauwd, “En vlughten haestigh langs den Haerelemmerdijck “ zit er voor mij niet in. Lopen kan ik niet. Vrij naar Vondels Gysbrecht.

EN DAT “HEMELSE GERECHT” IS ME OOK NIET GEGUND. DE EUTHANASIE DIE ER NÍT KOMT.

Huis Clos van Sartre geeft me een Kafkaiaans gevoel dat mijn leven goed beschrijft. De hel die geen nooduitgang heeft. Onzinnig verwoord; als hij die had, zou het geen hel zijn.

En niemand niemand niemand weet, dat ik Repelsteeltje heet en zij die dat wel weten contradictie, nee dat is het niet. Iemands naam weten en iemand kennen, is bij lange na niet hetzelfde hebben nog geen flauw benul wie ik ben en wat er allemaal in me omgaat. Ook zij die me jaren meemaken en denken te kennen. Vergeet het maar. Gogol Kafka Sartre Vondel Grimm. Ja, het is allemaal zeer grimmig. Schadefreude – grimlach. De sprookjes 1001 nachtmerries. De tragedie van mijn leven is helaas geen geschreven toneelstuk, het is haast ongeloofwaardige realiteit. Geen sprookjes. Ik schrijf een traan met een kwinkslag, titel van een van mijn bundels, en bewust niet een lach en een traan, dan heet ik niet meer geloofwaardig. Beschrijf ik alleen mijn via mala en via dolo Rosa met deze strofe kwets ik dan gelovigen, maar nogmaals het is mijn manier van overleven, dan wentel ik me in zelfmedelijden. Plaats ik met een vleug humor mijn eigen tragedie even buiten mezelf, zoals bij het Vondelcitaat, dan krijg ik als reactie: “zo word je niet serieus genomen, te LUDIEK”. In de ogen van anderen heb ik mijn hele leven niet goed gedaan en op een enkele uitzondering na, zal dat zo blijven. Zonder mijn humor verzuip ik en is het nog zwaarder voor de mensen die me een beetje vergezellen. Ik beweer niet dat het grappig is. Is het ooit goed?

85

die oorlog die ons als jood bestempeld heeft

we waren het anders niet geweest nu wel tranen met tuiten huilen

het verdriet de verwonding staat niet ter discussie de twee minuten stilte

meestal in het teken van hen die niet meer zijn

soms gewijd aan mijn ouders die naast me stonden

ongemakkelijk daaronder en opeens Eén plaatje zowel dat appèl als

sta ik zelf op de appèlplaats op de achtergrond, die beruchte

de stilte met een schreeuw te verstoren ‘Kamin’ wacht de gaskamer of het vuurpeloton Over dwang. De stilte doorschreeuwen, ken ik uit mijn te zeldzame Concertgebouw en -Schouwburgbezoek. Nooit heb ik met iemand die angst gedeeld en de controle heb ik goddank weten te bewaren. Nu een paar jaar geleden DE DAMSCHREEUWER. Het bovenste stukje de verklaring. En hier is het duveltje, de dwang die oeverloos wordt, daarin geen discipline. Mijn theorie over hoe ik mijn dwang heb ontwikkeld om de angst de baas te blijven, systemen in het leven geroepen en nu is het een eigen leven gaan leiden. Deze uitspraak als dochter van ook een Shoah-overlevende, zal ik nooit vergeten.

De jaren van stilte van mijn moeder. Graag verwijs ik naar de uitspraak van Jessica Durlacher: “van horen zwijgen”. Mooier valt het niet te verwoorden / uit te drukken. De stilte voelen, maar de rust ver te zoeken. De beklemming en het verdriet, toen nog geen weet van.

Dit van haar, dank je, Jessica. Aan twee minuten, heb ik niet genoeg. Ellen Santen. Natuurlijk ook aan jou, Ellen. Met excuses aan jullie beiden voor het tutoyeren van onbekenden. Dat klopt hier gevoelsmatig voor mij. JULLIE IS JODENVOLK BORRELT OP. Een uitdrukking en een boekje van Sal Santen, vader van voornoemde Ellen. Het boekje van de dochter heb ik zelf gekocht, haar levensverhaal vertoont meer parallellen met mijn oudste zuster dan met het mijne. Boeken van haar vader die van mijn ouders waren, staan nu bij mij. Voor bijna alle joden zal het nagenoeg doodgewoon zijn, zal er gas of water uit de douche komen. Zo ook met treinen, je weet nooit waar ze naartoe gaan. Ik schreef: met mijn vader in Kamp Amersfoort staan praten, jong wisten we wel van zijn verzetswerk, maar niets van de gruwelen door hem doorstaan. Over Sal Santen, boeken en oorlog. Sneevliet, rebel. Voor de groep Sneevliet komt plek in KZ Amersfoort. De directeur wilde me uitleggen wie dat was, dat had ìk niet nodig. KRANTENBERICHT een japanse minister heeft over een groepsverkrachting gezegd “in orde” die jongens waren tenminste gezond variatie op de gezonde Hollandse jongen en het loste meteen het tekort aan kinderen op ik weet dat je niet mag generaliseren maar het japanse volk heeft nooit gedeugd net als het duitse Abigael Bamberg- Da Costa Senior Ik ben een Jood, maar niet joods.

86

Terug naar mijn kindertijd - nou ja, kindertijd. Weetjes. De zo foute Telegraaf zorgde uitstekend voor zijn joodse medewerkers. In Artis zaten achter de wilde dierengalerij onderduikers. Ik denk dat ik dat op het Barlaeus heb gehoord van mijn geschiedenisleraar G(erard) Portielje; zijn vader was er een tijdlang directeur. Uit een jeugdboek van mijn zus Marjolijn Tirtsa van Clara Asscher-Pinkhof, niet te verwarren met Tirza van Arnon Grünberg. Tirtsa speelt zich af in Palestina. De staat Israël is uitgeroepen, de hel brandt dáár los. Er is een officiële luchtmachtoperatie Sinterklaas geweest. Om de angst bij de kinderen voor vliegtuigen weg te nemen ontstaan door de bombardementen, werden er droppings met cadeautjes georganiseerd! Met het boek in mijn hand kom ik bij het woord ‘Tsabre’, bet. in Palestina geborene Eig. stekelig van buiten, zacht van binnen. Waarom dit woord er uitgelicht? Omdat het naadloos aansluit bij hoe ik mijn ouders hun hele leven lang in Nederland gewoond hebbend benoem als met een hart van bloedkoraal en bloedend hard. Ach ja, weetjes. De encyclopedie is oud en achterhaald en de eeuwige vraagbakens zijn dood. Het is vreemd dat als ik echt iets niet weet, ik het ook niet op internet kan vinden. Onze kinderlectuur, zeg maar gerust jeugdliteratuur, brengt me bij de tiendelige serie van Lisa Tetzner, onder de serienaam: De kinderen van no 67, die nog steeds in mijn boekenkast prijkt. Hoe men leert en niet leert op school. Deel vijf: Was Paul schuldig? Een leerzaam fragment er uit. Een leraar geschiedenis vertelt: “Zelfs Napoleon strandde in Rusland.” Een jongetje van de Hitlerjugend zegt: “dat slaat op Hitler en geeft hem aan en de man wordt gearresteerd.” Overeenkomst Napoleon en Hitler, de adelaar. l’Aiglon*. Ik heb er uit geleerd dat er een aanval op Coventry was, door een kinderspelletje in dat boek over platbombarderen: “we gaan coventrieë”! Gaandeweg de serie worden steeds oudere kinderen de doelgroep. Over het zwervende schip met joden dat Duitsland verlaat, van land naar land vaart en nergens wordt binnengelaten. Erwin gaat naar Zweden, een zoon die met zijn goede duitse vader naar Zweden vlucht. Het laatste boek van de serie: De Nieuwe Bond, speelt zich af na de oorlog in Zwitserland. Uitgeverij Ploegsma. Zulke boeken las ik eerst in de bibliotheek, waarna ik ze kocht van mijn zakgeld. Wij waren snel door de boeken van onze leeftijdsgroep heen, althans door de boeken die bij onze opvoeding pasten. Mijn moeder kreeg het voor elkaar, wel onder toeziend oog van een ouder, dat we boeken mochten lenen van de volwassenenafdeling. Streng, doch rechtvaardig. Naar aanleiding van bloedend hard als nuancering het volgende: Twee gelukkige vriendinnetjes van mijn oudste zuster. Een dochter van een ongehuwde moeder, de vader een duitse soldaat, de ander dochter van NSB’ers. Ze waren zo dankbaar dat ze bij ons thuis mochten komen. Mijn ouders vonden dat heel gewoon. Kort na de oorlog waren er mensen bij ons op de gracht, bewakers van NSB’ers in een gevangenis, die spullen, kleding, schoeisel, speelgoed jatten, die ze ook aan ons wilden geven. Mijn moeder weigerde principieel en categorisch. Die kinderen konden het niet helpen. En stelen deed je niet ook niet van gevangenen. *Het wapen van Duitsland met Adelaar. Zwart met geel net als de JODENSTERREN.De tekst van het volkslied blijkt veranderd, maar bij de melodie schalt “DEUTSCHLAND ÜER ALLES”, door mijn hoofd. De muziek door F.J. Haydn reeds in 1797 gecomponeerd.

87

GEBROKEN SPIEGEL(S)

de moeder maakt het huis schoon legt een grote spiegel op de grond en zegt tegen het meisje niet op gaan zitten hoor als door een magneet getrokken kruipt ze op de glazen plaat de spiegel breekt hoe oud is ze als ze weet dat die spiegel van haar vergaste grootmoeder was gestraft hiervoor is ze nooit Deze tekst al in een eerder boek zoals zo vele.

Een foto van mij, door mijn moeder genomen. Niet op glas, maar op water spelend, ik vind het mooi staan. En zeker dat het een wazig plaatje is. Ik herinner het me goed, zo lang geleden… Ik was zo klein. Hoe kon ik weten, dat die spiegel van de verzwegen grootouders was? Meervoud vanwege de symboliek van gebroken glas. Vandaag 14 Mei 2013, realiseer ik me, dat er wel degelijk dingen van onze grootouders waren. Zelfs wel veel. Maar toch ook vreemde reacties. Er was een vriendin van Hanny, die ons trouw bezocht ze trachtte een familierol te spelen op onze kinderverjaardagen. Ik was lang en breed volwassen toen ze bij Paula aan kwam zetten met een kussen door Hanny gemaakt. Het emotioneerde me. Paula deed het weg LELIJK. Het was wel zo, maar zelfbescherming? we huppelden wel met pappa maar altijd aan zijn rechterkant

links kon hij niet verdragen door de verwonding aan zijn been

de plek kan ik zo zien maar dat heb ik niet als belastend ervaren gewoon een gegeven

Ik heb er een beeld van; pappa met Marjolijn en mij op het Kleine – Gartmanplantsoen. Nooit met Ingrid bij mijn weten, er is natuurlijk een leeftijdsverschil. Een associatie: vloeken was bij ons thuis geen drama, natuurlijk niet aan de lopende band, maar schelden dat was erg en discriminatie. Toch gebruikte mijn moeder het woord uitkafferen, vast niet bewust de link gelegd naar die Zuid Afrikaanse bevolking. Later had ik die wel en heb ik geprobeerd het uit haar te krijgen zonder resultaat. Zoals het mij ook niet zal lukken om niet te vloeken, stopwoordjes TAALARMOEDE. Mijne ene zus vloekte toch wel wat veel en mijn moeder wou daar iets aan doen, mijn zus koos MOSELIKATSE hetgeen natuurlijk voor sommige mensen ook een belediging kan zijn. Onze joodse gymlerares juffrouw Monasch zei er iets van, mijn zus antwoordde: “o, ik heb het alleen maar over mijn grootvader”.

Moselikatse, niets met Mozes van doen hebbend, maar uit Zuid Afrika, koning van de Matabele

88

EEN SCHOONHEID

Het gezin staat op het Leidseplei

4 mei 8 uur het verkeer stopt trams en de rest van het

het o zo drukke Amsterdam valt stil

het enige moment van het jaar dat

je de vogels kunt horen fluiten

indrukwekkend mooi en verdrietig

tegelijk

ook 4 mei loopt het gezin door het plantsoen op weg naar het van Randwijkmonument de stilte drukt het meisje groet te luid een klasgenootje en krijgt een standje haar moeder staat te praten en zegt dat was de vroedvrouw

Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht. H. van Randwijk nog meer 4 mei op school

de handwerkjuffrouw zegt

jullie moeten vanavond 1 minuut stil zijn

2 verbeter ik

onze eigen juffrouw boos waar bemoeide

die andere juf zich mee haar terrein

het is een strenge winter

de juffrouw op school zegt dat

we brood voor de vogels mee moet brengen

ik krijg twee oude korsten mee en een standje

van de juffrouw voor de krenterigheid

er waren kinderen met hele broden

logisch toch zuinigheid en de oorlog en

de niet al te hoge inkomsten

Deze zuinigheid was normaal, maar tevens oorlog. DE KNIJPKAT. Het apparaat maakte opgang tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog toen stroomvoorziening en verlichting nog wel eens te wensen overlieten. De knijpkat werd onder andere vervaardigd door het zogeheten Philips-Kommando in het concentratiekamp te Vught. Toen ik een poos terug hoorde dat dit monument was geadopteerd door het Barlaeusgymnasium, legde ik de link naar Els Borst, die daar gedwongen een fusillade had gezien op weg naar het Barlaeus. Later zou blijken dat vele scholen gedenkplaatsen van WO II onder hun hoede hebben genomen. “ADOPTEER EEN MONUMENT”. Het is successievelijk gegaan. Initiatief Stichting Februari 1941

89

SANS FAMILLE

we liepen regelmatig langs het burgerweeshuis

thans het Amsterdams Historisch Museum

lang voor het nieuwe ontwerp van Aldo van Eyck

en dan zei mamma als ons iets overkomt dan gaan jullie hier

naar toe omdat we geen familie hebben dat schenen ze ook zo geregeld te hebben

oude foto’s met uniform geklede kinderen in zwart met rood

griezelige nu te benoemen als Dickensachtige gevoelens bekropen me dan

luguber

Het Burgerweeshuis, gelegen tussen de Kalverstraat, het Begijnhof en de Nieuwezijds Voorburgwal te Amsterdam, opende in 1580 zijn deuren voor kinderen van Amsterdamse poorters, burgers met stadsrechten. Bijna vier eeuwen later, in 1960, vertrok het weeshuis naar een nieuw gebouw aan het IJsbaanpad in Amsterdam-Zuid. Architect Aldo van Eyck Het oude gebouw kwam in 1975 in handen van het Amsterdams Historisch Museum. Tegenwoordig draagt het de naam: Amsterdam Museum.

In die tijd, kende ik zijn dochter Tess nog niet. Daar kwam ik in mijn Barlaeustijd eveneens thuis, niet zo frequent als bij Alissa Morriën. Alissa kreeg op school onmiddellijk DIE vraag: “ben je familie van”? Tess niet, van Eyck een gewone naam. Ik ook niet, doordat mijn zussen in hogere klassen zaten.

Ben je familie van, nooit wie ben jij?

90

wanneer hoorde ik voor het eerst over hem

de situatie weet ik nog exact

er kwam een man bij ons thuis voor een enquête

hij vroeg over van alles kunst sport e.d.

dan vraagt hij voor wie zou u een standbeeld willen laten oprichten

pappa zegt professor Cleveringa

de man antwoordt verrast / onder de indruk

mijnheer: u bent de eerste die geen voetballer noemt

ik heb in het geheim op gezocht wie hij was om het nooit te vergeten maar trots was ik op mijn pappa ook hing er een echte moderne Voskuil boven de bank broer van de radiocommentator later zou hij zijn oudste kleinzoon bij de verhalen over zijn illegale drukwerk gevangenissen en kamptijd de woorden dappere oude drukker ontlokken nog weer later zou hij met zijn kleinzoons na de val van de muur naar het kamp Oranienburg Sachsenhausen teruggaan oom Wessel deed dat al veel eerder onze pappa ging natuurlijk principieel niet naar de DDR bespottelijk vonden we de naam van het contactorgaan vrienden van Sachsenhausen taalpuristen vrienden uít Sachsenhausen en het reizen door Duitsland naar Denemarken op de heenweg gekampeerd in Noordoost Groningen om de volgende dag snel door te kunnen steken naar Zuid Denemarken op de terugweg hadden we panne en wel een overnachting

2 minuten stilte leerden we op de lagere school

wat we natuurlijk van huis uit niet nodig hadden

wat werd er eigenlijk verteld op de lagere school over WO II

volgens mij is de jodenvervolging nooit genoemd

ik herinner me helemaal niets alles doodgezwegen

2 minuten stilte dat was het en de rotmoffen

verbaasd was ik dus al ouder Alissa Morriën ging vaak met haar ouders met vacantie naar Duitsland

ach misschien was Adriaan wel een Goethe fanaat of zo een korte vacantie ons bezoek aan Bonn al heel bijzonder later neem ik aan Professor Cleveringa, deel ik met de heer Cohen op andere wijze, hij wel bewust van het joods zijn van zijn ouders, was het op de televisie? Graag zou ik correct citeren, - het kenmerk van een citaat -,helaas weet ik het niet meer. Ik zeg, hij wist wel, maar ik vertel ook van alles, ik weet toch niet hoe oud hij was, toen dit hem ter ore kwam. Ja, ik heb er over horen praten. Ik lees nu op het internet, dat bij de familie Cohen thuis geen taboe rustte op het praten over de Shoah. Door de daad van deze Leidsche professor, voelde zijn moeder, die daar in die tijd aan de universiteit studeerde en weg moest vanwege haar afkomst, zich door hem gezien en geaccepteerd. Sinds het einde van de duitse bezetting herdenkt de Leidsche universiteit zijn protestrede die hij afstak op 26 november 1940 met jaarlijkse Cleveringa-lezingen. Sinds maart 2014 is M.J. Cohen in Leiden buitengewoon hoogleraar. Die LEZING iets voor hem?

91

Johan Jacob (Jo) Voskuil (Breda, 1897 – Den Haag, 1972) was een Nederlandse kunstschilder, boekbandontwerper, illustrator en verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Affiche van een tentoonstelling van Jo Voskuil en Cas Oorthuys naar de Olympische spelen 1936. Voskuil was onderwijzer in Breda, als schilder was hij autodidact. In de jaren '20 vertrok hij naar Bergen aan Zee waar hij zich volledig aan de kunst wijdde. Hij was communist en maakte veel politieke affiches en boekomslagen, zoals die van de Nieuwe Geïllustreerde Wereldgeschiedenis (1929-1932) onder redactie van Jan Romein. Van zijn affiches werden Arbeiders leest De Tribune (uit de jaren ’20) en De Olympiade onder dictatuur bekend. Hij maakte ze voor de expositie die hij samen met de fotograaf Cas Oorthuys in 1936 organiseerde om ten tijde van de Berlijnse genazificeerde Olympiade het werkelijke Duitsland te laten zien. Samen met Oorthuys vormde hij van 1932 tot 1935 het reclamebureau OV 20 (Oorthuys-Vos 20) en ontwierp daar ook boekbanden. Voskuil was lid van de Amsterdamse kunstenaarsvereniging 'De Onafhankelijken', maar zegde zijn lidmaatschap op toen de vereniging zich eind 1941/begin 1942 aansloot bij de Nederlandsche Kultuurkamer. Voskuil vond aansluiting bij het illegale blad De Vrije Kunstenaar rond beeldhouwer en verzetsman Gerrit van der Veen. De clown was een van Voskuils favoriete onderwerpen, zoals zijn Clown met masker (1933, Breda’s Museum). Hij maakte ook een portret van Wim Ibo. Voskuil trouwde op 5 mei 1938 met de Duitse operettezangeres, toneelspeelster en cabaretière Dora Paulsen. Zij kregen geen kinderen. Na haar overlijden in 1970 hertrouwde hij begin 1972 met de operazangeres Ruth Horna. Jo Voskuil overleed niet lang daarna.

Bron: Wikipedia Maar ook weer oorlog verzet. Kulturkammer.

Een wel heel lange voetnoot bij het schilderij. Ik hoor natuurlijk meteen een liedje van Dora Paulsen. Artiestennaam, geboren als Feodora Anna Pauline Pollen. “Der Überzieher”.

Van het ene duitse liedje naar het andere Ich hab' noch einen Koffer in Berlin Marlène Dietrich 1953 blz.13 een decennium later door Hildegard Knef. En over koffers, twee koffers vol. Als boek van Carl Friedman blz. 138 Mijn Koffer In Berlijn, Cox Habbema

KRANTENKOPPEN! Zijspoor, Van Berlijn naar Parijs. Ze zat op het Barlaeus, schoolvacantie en ging er vandoor met Charles Aznavour naar Parijs, door politie van Schiphol geplukt, ze was toen nog minderjarig. Opeens schiet me te binnen. Cox Habbema kortte de Stadsschouwburg af tot SS. overleden April 2106 De vele verhaallijnen van dit boek.

92

HET UITGRAVEN VAN DE GREPPEL.

Jan Derksen Staats met als toegevoegde signering : Amersfoort aug (?) 1942 Museum Flehite. Overigens op deze schets zijn de mensen beter gekleed dan mijn vader vertelde.

Mijn vader was er eerder in de winter. Op de appèlplaats waar ze soms wel 24 uur stonden. Viel er iemand flauw of dood neer, dan schoven ze zo onzichtbaar mogelijk tegen elkaar aan. Als het gezien werd volgden er repressailles. Dan moesten we nog langer blijven staan. Aldus mijn vader. Vlakbij het KZ. De ladder van Armando; als die tot de hemel rijkt, is die wel verdomd dichtbij. Mijn vader zei: “als je een KZ wil overleven: moet je er voor zorgen dat je zo onzichtbaar mogelijk bent.” Ik was onzichtbaar opeens niet meer en toen…. kwam ik in psychiatrische inrichtingen. IK BEN IK MANJA CROISET EN GA VOOR NIEMAND UIT DE WEG, JE KUNT ME ACCEPTEREN OF JE LAAT ME LOS…Mensen vinden me moeilijk. Ik zal dat NOOIT ONTKENNEN, MAAR ONTHOUDT BEHALVE IKZELF KAN IEDEREEN BIJ ME WEG. En vergeet het euthanasieverhaal, het bestaat niet in Nederland. Doodmàrteken blijkt te mogen! DE ZORG EN OVERHEID ZAL DAT CATEGORISCH ONTKENNEN, maar het is een gegeven en al helemaal als er geen etiketje op te plakken valt of een verkeerd! Het heeft lang geduurd, maar niet alleen niet meer stil, KAMELEON AF. Over mijn leven, vele dagen uit de dood van verdomde Lowietje. Toneelstuk. Een dag uit de dood van verdomde Lowietje - A day in the Death of Joe Egg 1978-1979 Playwriter: Peter Nichols. Over onzichtbaar, ik stond een keer angstig in elkaar gedoken op straat. Er kwam bedreigend een man op me af, als vanzelf, ging ik fier rechtop staan met een uitdagende blik: “kom maar op” en hij droop af. Ik had hem net zomin kunnen mannen, wat een gelaatsuitdrukking doen kan.

93

DE STENEN MAN hoeveel later hoorde ik van DE GREPPEL naar DE STENEN MAN, dat pappa mishandeld werd en met bebloede blote voeten in klompen die schietbaan mee heeft helpen uit graven als hoofdarbeider? Ik was ruimschoots volwassen. We zullen al hier in Hoogland gewoond hebben, ik weet niet van eerdere bezoeken aldaar. Anders dan van dat been, alhoewel we ook daarvan niet wisten hoe het kwam. Na zijn pensionering dat in elk geval. Nadat we niet meer op 4 mei naar Amsterdam gingen, stonden we bij dit monument. Ik heb het na zijn dood aan mijn zusters en kleinkinderen verteld, die wisten van niets. Hoe het kwam dat ik erover vertelde? Ze kwamen op het onzalige/vreemde idee mijn vaders as daar te verstrooien. Hoe het mij ter ore kwam? Via Skype van een neef in Israël, die was ook tegen zonder te weten van de betekenis en het was ook niet met mijn moeder besproken. Ze wisten een monument, van geen schietbaan noch bovenstaande. KZ’s overleven en dan daar as verstrooien? Wie is hier “DEVIANT”? Maquettes in het museumgebouw. Eerst een kleintje, later uitgebreid.

“DE STENEN MAN” buiten het Kamp aan het eind van de uitgegraven schietbaan. De wachttoren in Kamp Amersfoort spreekt voor zich. Tijdens het typen zie ik de dubbele lading “DE WACHTTOREN” de naam van het contactorgaan van de Jehova’s getuigen. Als ze van het Parool hadden geweten, was hij meteen tegen de muur gezet.

94

DE ACHTTIEN DOODEN In de tegenwoordige tijd. Ik vertel en vertel en vertel… aan een hulp. Bij het lezen van De achttien dooden vertel ik dat mijn vader in de boeken van De Jong voorkomt en ik pak ook een boek over de illegale pers en sla de pagina op waar zijn naam vermeld staat. Bij De achttien dooden is stiefopa opeens mijn GROOTVADER, nee de man van mijn oma. J.C Hendriks, die het gedicht illegaal drukte, een in het zetproces geïnteresseerde duitser wegsturend met de woorden: “dit is geheim drukwerk voor…” en de naam noemend van een hoge S.S’ er. Na de oorlog zou hij abusievelijk opgepakt worden voor vermeende collaboratie. Het ligt net als het dossier van mijn vader in het verzetsmuseum, ook zijn naam of alleen die van Jan Campert? Mijn vader had een oorspronkelijk exemplaar. Ook daar liggen dus roots nl. die van mijn vaders vak. Sinds lang, laat ik een door mij geschreven stukje aan mijn ouders lezen, ze vinden het wel goed. Attenderen me wel op enige geschiedvervalsing. Het was de pers voor het raam en geen zetsel en Herr Obersturmbahnfürer en geen S.S’ er. Niet relevante details of was het sowieso een verzinsel van Odo’s stiefvader ?

Duidelijk geschreven vóó de dood van mijn vader. J.C. Hendriks wordt genoemd in het boek van Lisette Lewin over de illegale pers. Hij drukte voor de Bezige Bij samen met zijn dochter Ada. J.C. Hendriks en zijn dochters Ada en Clara.

Nog meer anekdotes. Mijn vaders halfzuster Ada liep met een kinderwagen vol illegaal drukwerk en moest een brug op, hetgeen moeizaam ging. Een behulpzame duitser helpt duwen. Ze zal peentjes gezweet hebben en niet van inspanning. Over peentjes, maar dan over schaars eten. Honger/winter. Er is een bot met vlees, via wie, geen idee. Het ging naar diverse adressen, mijn moeder had er een pan bouillon mee getrokken. Ze had hulp. “Mevrouw:ik heb de pan met vuil water maar weggegooid”

95

De eerste alinea ken ik uit mijn hoofd. Wij leren uit het hoofd, de Fransen ‘apprendre par coeur’ en de Engelsen ‘know by heart’. Een andere taal heeft soms een andere lading. Het ene is kennis, het andere een emotie. Met beide kun je onthouden. Als je I.Q. en E.Q. in balans zijn, ben je een rijk mens. Tevens een ernstige evenwichtsstoornis. EEN GEVALLEN VROUW ‘als een koorddanser zoek ik mijn weg op mijn hoede en altijd weer onverwacht…’

96

Mijn vader met in stug verzet in zijn handen

*Mijn vader kreeg deze snuisterijen van de Stichting 40 – 45.

De achttien dooden op de linker foto, op de rechter met “IN STUG VERZET” en stug was hij in zijn handen. Tijdens een interview Kamp Amersfoort augustus 2010. Te zien op hun site. Een brief kom ik tegen van de heer F. Boersma en pagina’s vol met door mijn vader getypte vellen en ook correcties van mijn vader over fouten in de stukken over ‘stiefopa’. Vier bladzijden uit“In stug verzet” herinneringen aan grafici. F. Boersma. Verschenen december 1994. De drukkersweekbladen hadden een eindejaaruitgave. Was dat boek dat jaar die bijzondere uitgave Autolijn? Mijn vader kreeg, zomaar op de eerste rij van een overvolle RAI, de nieuwe en op het podium, persoonlijk een exemplaar van de * facsimile-uitgave uitgereikt. *Hij voelde zich wel degelijk in de schaduw van de grote namen. Ik heb daar zelf tegen doctor H.A. Droogleever Fortuyn een mega blunder begaan. Ik vraag bij mijn eerste bezoek aan hem: “bent u familie van?” Hoe erg vind ik dat zelf, niet wie ben jij/wat doe jij. NEEN; “ben je familie van”? De eerst volgende keer dat ik er daarna kwam, heb ik onmiddellijk gezegd: “voor we waar dan ook over beginnen, wil ik mijn excuses aanbieden”. “Waarvoor vroeg hij”? Ja, het was wel een item voor hem, maar hij zei: “om een of andere reden kan ik het van u/jou wel hebben”. Ik verwachtte het niet vice versa, maar vroeg hem ivm regressie me Manja te noemen, hij stak zijn hand uit en zei: “ik ben Hal”. En nu zijn we bijna 25 jaar verder en is het contact er nog steeds! * Mij zijn contradicties niet vreemd, maar Odo ook niet, wat blijkt uit het volgende. Mijn vader weigerde het verzetsherdenkingskruis

wat zou ik graag een koninlijke onderscheiding krijgen en dan weigeren en wat ik zeggen zou Het was geen verdienste. Hij had alleen datgene gedaan waarvan hij principieel vond dat hij het doen moest. * Hoe blij was mijn vader echter, toen ik hem zijn pagina op Wikipedia liet zien, niet wetend dat hij die aan de zo onvolwaardige dochter te danken had. Eerst kreeg ik een mail, dat ik dat niet zomaar kon doen. Eraf gegooid, na een paar dagen stond hij er weer met een nieuwe redactie. Uitgebreider. Kort geleden keek nog eens en stond er onder zijn foto Parool Groep. HOKJESGEEST, hij heeft van alles gedrukt. Ze verifiëren wel en dat is goed. Later heb ik nog dingen toegevoegd, zoals de foto en de correctie op de Roovos ze noemden de drukkerij zo en het is naam van beschermde pandje, althans de voorgevel en zijn overlijden. Vier keer werd dat verwijderd. Na een privélink naar mijn weblog als bewijs is het niet meer weggehaald.

Leuk woord WEGGEHAALD! Het dekt de lading niet DEPORTATIE, Afgevoerd!

97

DRUKERIJ EIKELENBOOM Aan de Nieuwe Teertuinen.

Voorzijde drukkerij. De kantooringang De handzetterij waar het bewijsmateriaal gevonden is. In het boogje staat de naam ROOVOS - beschermd monument met het vosje erin.

De lat lag hoog bij ons thuis, te hoog - mijn ouders even zo meedogenloos voor henzelf.

Mijn vader hetzelfde probleem als ik: alleen maar lagere school. We deelden ons minderwaardigheidscomplex en onze megalomanie. Hij heeft het nota bene met studie in de avond tot ingenieur geschopt. Maar het bleef. En hoe erg bezeerd was ik recentelijk, terwijl ik echt niet ben blijven steken op dat niveau AUTODIDACT en bovendien nog ruim drie jaar gymnasium, meegewerkt hebbend aan een dissertatie ‘casus’, en omschreven werd met education basic. “Wees trots op jezelf Odo. Juist om wat je bereikt hebt, wat je niet cadeau hebt gekregen, maar bevochten jij die het niet meer hoort en ik op mezelf”. Die ontzettende etikettenplakkerij altijd weer. Hij maakte het me toen hij de trap nog op kon lopen, gek. Met wat er allemaal te vinden zou moeten zijn van collegae grafici en gevangenen. Naar H.P. Veling heeft hij nooit gevraagd. Blz. 23, 64 en 97. De zoektocht meestal vergeefs en hij verbaasd over hem wel en vereerd. Recent de foto’s van de vorige bladzijde toegevoegd. Dag pap, dag lastige man, dag treiterkop Odo, die je was. Dag steun en toeverlaat. De oorlog en zijn gevolgen een deel van onze welvaart, hebben we er aan te danken. Hoe bizar dat ook moge klinken, geen welzíjn. Een jeugdherinnering Barlaeustijd Ik was met Alissa Morriën naar Kriterion, de film wir wunderkinder het lied ‘Das ist das Wirtschaftswunder, Das ist das Wirtschaftswunder. Das ist das wunder nach dem verlorenen Krieg’. Musik: Franz Grothe / Text: Günter Neumann / Gesang: Wolfgang Neuss und Wolfgang Müller 1958 wir kellerkinder 1960. Natuurlijk de melodie in mijn hoofd. De welvaart van de verslagene. Het brengt me bij de Marshallhulp en de opmerking: een land, waar de minister president zo eenvoudig woont… Willem Drees’ woonhuis aan de Beeklaan te Den Haag. “Nederland herrees onder Drees, Fanny Blankers-Koen won viermaal goud in Londen, als je jokte was dat zonde”. Liedje uit 1948 Ik zou eens geen associatie hebben. ‘Ik trek nu van hem’. Er is thuis wat geworsteld met deze minister-president op de kop af 60 jaar ouder dan ik op zijn verjaardag geboren van P.v.d.A. huize, vanwege de politionele acties. Een echt foute politicus W. Aantjes ARP. Waffen SS. Anders fout, kan ik beter zeggen en gelogen en dát deed Drees niet. En nu de politionele acties in Kunduz. De eerste nieuwe auto, de Morris Oxford gekocht van Paula’s Wiedergutmachungsgeld. Hoe anders was door Wessel beloofd: “Odo, als we dit allebei overleven, is de drukkerij van ons samen”. Dat 99% van de mensheid zijn belofte niet na komt, heb ik inmiddels zelf aan den lijve ondervonden. Mijn vader werkte en werkte en werd zwaar onderbetaald en Wessel was de joviale peer. In Leiden zou mijn vader goed gaan verdienen. Echt geld kreeg hij bij zijn vervroegd stoppen met werken door zijn verzetspensioen. Mijn vader kwam bij een internist en ik weet niet of dat rechtstreeks in het centrum ‘45 was of dat hij bij toeval eerst in het AZL onder behandeling kwam bij deze arts, dokter de Loos, die verbonden bleek aan voornoemde stichting. In elk geval heeft die hem begeleid en hem geadviseerd te stoppen met werken. Voor zijn verzetspensioen was een internist niet voldoende en mijn vader - die nooit in therapie wilde - heeft toen één gesprek gehad met mijn psychiater en die heeft een rapport geschreven. Voor dokter de Loos zat daar dokter Herz. Hij deed zijn werk uitstekend, maar had een verkeerde stellingname over de drie van Breda. Ik zie Anneke Goudsmit in de oude

98

Tweede Kamer, met haar hoofd op haar armen zitten huilen, ze is overigens protestant geworden. Misschien geldt die uitdrukking alleen voor katholiek geworden joden; de uitdrukking, heb je je laten schmadden, Anneke? Kort voor zijn afkeuring, had mijn vader een time out en is voor een poos naar mijn zus in Israël gegaan. Over naar Israël gaan * Blz.23 Harm Veling was een Engelandvaarder en zeeman gebleven. Er is sprake van geweest dat hij met hem mee zou varen naar dat ‘beloofde land’, op een vrachtschip. Kort voor Velings dood, moet er wel degelijk contact zijn geweest. In het donker en vermoeid kwam hij er aan en heeft het niet gezien. ‘s Morgens ging hij de hond uitlaten en kwam bij een omheining met wachttoren. Wat er in hem omging… Ze kenden hem. Het hek ging open, hij is zonder iemand in te lichten op een bus gestapt en ik geloof naar Tel Aviv gegaan. Hoe was het in godsnaam mogelijk dat ze het hem niet verteld hadden. Kibbutz Neve Ur aan de rivier de Jordaan, het is vaak slechts een slootje en wordt regelmatig over gestoken door infiltranten. Vandaar dat hek. Misschien was het niet verteld omdat zij zich er juist veiliger door voelden, toch wel dom. Er wordt wachtgelopen ook door mijn niet meer jonge zwager. De eerste keer, dat ik mijn vader in zag storten was in de zomer van 1956 kampeervacantie in Scandinavië ik was net 10 geworden, we zijn een motel in gedoken. Een onbekend fenomeen. Van die vacantie deze foto. Van mijn pappa en mij en ik denk aan de speech van mijn oudste zus een paar regels. Ondanks haar slechte relatie met hem. “ik kan niet vallen, pappa houdt mij vast”. De hulpverlening aan mijn vader, brengt me bij die van mij.

Trauma’s bij baby’s Decennia had ik geen inzichten en daarna was ik mijn tijd ver vooruit. Bijgaand krantenartikel vertegenwoordigt precies mijn standpunt. Een lieve en goede psychiater, al 24 jaar in mijn leven, geen jong broekkie. Zei nog geen drie jaar geleden: “Kom op Manja, je gaat toch niet zeggen dat het aangeboren en pure chemie is?” “Ja, zeker”. Natuurlijk had ik een beter leven gehad zonder straf en met acceptatie en meer liefde. Bijgaand artikeltje kende ik niet, toen ik overtuigd raakte van hoe het werkelijk zit. Het Centrum ’45 is wel degelijk gespecialiseerd in oorlogstrauma’s, het SinaïCentrum staat er eveneens om bekend. In de tegenwoordige tijd kan ik er niet over oordelen. Toen ik er in de jaren zeventig en tachtig was opgenomen, was er geen sprake van aandacht voor de traumata ten gevolge van de oorlog. Het SinaïCenrum. Het enig joodse eraan was de kasjroet. Ik heb er wel geleerd over de joodse hoogtijdagen en allerlei gebruiken. Een stukje cultuurgeschiedenis, maar geen zinnige therapie. Dat gold ook voor het christelijk sanatorium waar de mishandelingen erger waren. En toen ik dan toch weer het huis uit moest, koos ik het Sinaï Centrum bewust op zoek naar mijn roots. Uiteindelijk heb ik de zoektocht hoe ik zo geworden ben, zelf gemaakt. Jaren geleden sprak mijn vader zijn bewondering uit, bij weer gedumpt zijn door een therapeut, ook al begreep hij het nut niet dat ik weer doorging en op zoek bleef. Het heeft me uiteindelijk psycholoog D. en Hal gebracht. Hun acceptatie grandioos, maar ze zaten er volledig naast. Dit boek is daar een onderdeel / gevolg van.

99

TRAUMATA 2005

hoe ze het gehad hadden vroeg ik mijn vader goed zei hij voor herhaling vatbaar ja zei ik maar niet meer dan 200 km per dag naar Berlijn wil hij met mijn moeder een goed koppel hij die op zijn leeftijd nog zo rijden kan zij die zo haar talen spreekt maar in Berlijn kan mijn vader zich jammer genoeg ook verstaanbaar maken ik door hun terugkeer de bijna constante regressie weer uit

Alles wat religie was, was taboe.

Op onze lagere school werd catechisatie gegeven. Alleen één andere jongen en ik waren niet van de partij. Non-conformisten, hij kwam uit het artiestencircuit en de enige met wie ik naar het gymnasium ging. Laat in mijn leven ben ik tot de slotsom gekomen dat er les gegeven moet worden over al deze zaken, niet door een dominee, priester, rabbijn or whatever, neutraal. Even onzinnig het humanistisch vormingsonderwijs op openbare scholen. Indoctrinatie, godsdienstgeschiedenis als wat er in de wereld gebeurt en gebeurd is. Puur cultuurgeschiedenis. We kregen op het gymnasium met de Griekse mythologie en Romeinse sagen te maken. Wel als verhalen, niet als waar gebeurd. De hele bijbel apocrief m.i. geen geschiedschrijving. Er is een man met de naam Jezus geboren, maar verder… Op sommige openbare scholen is er inmiddels godsdienstgeschiedenis. Hoe is dat andersom gesteld bij de confessionelen ? Een oud-buddy had daar over de Darwintheorie gehoord. Hoe zit dat met de heidenen? Een scheldwoord voor niet-gelovigen. Hetgeen niet klopt. Heidense goden Wodan, Donar, Freya, een deel van de namen van onze weekdagen zijn daaraan ontleend! Onder niet-gelovigen, heeft alles parallellen met religies de langste dag, de zonnewende, Stonehenge en de kortste als de terugkeer van het licht. Een aangetrouwde nicht van katholieke huize niet meer gelovig ontkende dat scheldwoord. Zus Winter-de Boer, voorkomend in Verteld Verleden werd er wel degelijk op een algemeen zangkoor voor uitgemaakt. Van mijn vader werden ingezonden brieven opgenomen in het plaatselijke blad, onder de kop KORTE MEDITATIE Column nr.1 wijdde hij daaraan, zaterdag 22 juni 1985 en nr. 2 januari 1986 Daaruit dit citaat “Terugkomend van vacantie uit een verscheurd Israël, over de toegenomen polarisatie, na de dood van Kardinaal Alfrink en Joop den Uyl, beiden bindende factoren”. Meditatie! Mijn vader had de behoefte tevens solitair om ergens bij te horen. Paula was daar wars van. Ik zou graag bij mensen horen, maar niet als vereniging. Ik bedoel liefde. Nihilisme is schaars.

Een totaal nergens in geloven. Dan wordt er veelvuldig gevraagd: “hoe zit het dan volgens jou”? Mijn enige antwoord is een totaal niet bevatten / begrijpen en het hele leven waar ook ik aan hang onacceptabel vind. Ik verwijs naar wat men bijvoorbeeld in de wetenschap over het heelal beweert: oneindig en dan wordt het ook steeds groter. Ik ben zelf een zwart gat. Eerder gedebiteerd: 100 x ergo conclusio wordt vanzelf Q.E.D. en dat heet wetenschap. De meeste ‘kennis’is “circumstantial evidence”. Ik heb nooit kunnen leven, maar minstens even groot mijn worsteling met de vergankelijkheid. Het credo Suum Cuique heb ik hoog in het vaandel stammend uit mijn te korte, doch rijke gymnasiumtijd. Ik denk dat het Barlaeus het beste gymnasium was. Ik nam aan in die periode, dat het op alle gymnasia usance was. Rituelen die ik alleen ken van films over Oxford en Cambridge. Ik vind dat een gymnasium moet huizen in

100

een klassiek gebouw. Alhoewel ik me er totaal niets bij voor kan stellen. Maar bij de oerknal evenmin. Het is onverklaarbaar. Leven en laten leven, niet waar je de vrijheid van een ander schaadt. Maar binnen de muren van mijn huis, is mijn wil LEX. Compromisloos. Ook zogenaamde ongelovigen: “je weet niet of er na je dood…” Ja, ik weet het wel. NIETS. Ook zo’n kreet: “er is meer tussen hemel en aarde” Ja, DE DAMPKRING.

HET UNIVERSUM, Ik noem het OMNIVERSUM, dat is thans wel een museum.

Geen enkele concessie. Nu is het ook niet zo zwart, ik wil wel eens rekening houden met… Ik heb lang neergekeken op gelovigen – van huis meegekregen. Dat leek kortzichtig. Maar waar is de grens tussen godsdienst en godsdienstwaanzin. Is er een grens? Na dit nieuws vandaag….Oud-minister Els Borst was een 'engel des doods'. Het is geen toeval dat zij geen natuurlijke dood stierf. “Ze moest haar Rechter ontmoeten, die ze zo ontzettend met haar goddeloze uitspraak heeft gekwetst.” De bijnaam van god betere het MENGELE! Dat schrijft dominee A. van Andel deze week in het kerkenblad van de Hersteld Hervormde Kerk in Montfoort.. Heel langzaam / tergend langzaam dood MARTELEN deze dominee. Dat heeft god dan vast ook zo gewild. Dat god is liefde een connotatie zou zijn is in geen geval waar. Een of andere mijnheer predikt haat en beschadigt mensen, die pas een dierbare (groot)moeder op vreselijke wijze zijn verloren. Misschien zou dominee genieten van zijn kruistocht. Ja, ik had het over WEDERZIJDS RESPECT. Niet iedere gelovige denkt zo. IK VERVLOEK OP DIT MOMENT LETTERLIJK. Ik kan niemand vervloeken. Want het bestaat voor mij niet. Vol haat en rancune en opeens, nee die man kan niet helpen dat hij DEBIEL is en zelfs Hitler heeft zichzelf niet gemaakt, maar dan wil ik heel graag de nabestaanden troosten / steunen / sterken! Blasfemie is uit het wetboek van strafrecht, misschien moet dit er IN! Majesteitschennis trouwens nog niet. OOK WAANZIN. Haat is weggeëbd, maar de maatschappij moet beschermd worden tegen zulke griezels en bij deze wil ik graag de familie van Els Borst steun betuigen en een hart onder de riem steken. Laat ik nou in godsnaam niet de gelovigen *over een kam scheren. Een brief aan D 66 gestuurd en oproepen op mijn weblog en facebook geplaatst. *Geschoren kaal en terug in het KZ. Een interview dat Borst had gegeven in NRC Handelsblad van 14 april 2001, twee dagen nadat de euthanasiewet was aangenomen. Hierin sprak ze de woorden "Het is volbracht". Deze uitspraak geldt bij christenen als een van de kruiswoorden van Jezus, die hij zou hebben gesproken voordat hij aan het kruis stierf. Zou dat een rol hebben gespeeld? Ik denk het niet, zoveel wist die man niet. Die uitspraak leverde haar door de christelijke partijen wel een MOTIE VAN WANTROUWEN op! DRIE DOODGEWONE WOORDEN. Mogen die geclaimd worden door een groep? Schandalig! En ze heeft ‘god betere het’ haar excuses in de Tweede Kamerhaar excuses aangeboden. Voor beide valt wat te zeggen. Een geheel is éé Universum, alles meervoud Omniversum. Alles omvattend, maakt het toch tot een ding. Het HEELALLES zo noemt het kind in mij het universum.

101

Door mijn naam en het boek Manja kende ik de W van Cassiopeia eerder dan de Kleine - en de Grote Beer. Dat zal bij de meesten anders zijn gegaan. Waar was toen al de VRIJHEID? VRIJHEID WAT IS DAT IK KEN HEM NIET! Graag haal in het gedicht van Jelle Harpenau aan blz 39. en mijn eigen woorden op verschillende wijze, als je E.Q. en I.Q. met elkaar in balans zijn ben je een gelukkig mens en de nieuwjaarswens. Blz.12

Mijn nieuwjaarswens vorig jaar: “Laat de stilte wereldwijd LUID ‘klinken’!” In de betekenis van vrede in alle landen en met jezelf. Die vorm van RUST. En wat is geluk? Ik loop vooruit op het slot van dit boek. Ach, dit boek is ervan doorregen.* Een oudere tekst van mij. 2007 SPECTRUM

het geluk

ligt

ver achter mijn horizon

wat is geluk

de balans vinden

in verdriet en blijdschap

misschien is

een regenboog

al geluk

*regen en zon tegelijk

uit de spelonken van mijn ziel

Al heel lang een liefhebster van Chagall, er is zoveel. Maar deze die voor mij de grote treurnis des levens en tevens kunst overbrengt. Zoals Wim Kayzers voornoemde

VAN DE SCHOONHEID EN DE TROOST

en als ik mijn emoties buiten mij zelf kan plaatsen

EEN SCHITTEREND ONGELUK

VOORWAARTS zit er niet meer in. Als kennis vergaren/ bestuderen. Kunst wetenschap op vele vlakken, het is weergaloos boeiend, maar mijn reddeloosheid voert meer en meer de overhand. En eenzaamheid die niet valt over te brengen, indien wel was het al niet meer waar. Als ik daar in geloven zou. Mijn moeder net zo’n nihilist als ik, kon wel zeggen “het was kennelijk mijn tijd nog niet”. Ik vond dat een onzin, maar een NOODLOT dat tij dat niet te keren blijkt, komt op hetzelfde neer en ik voel me verdoemd

102

Correspondentie over en enige pagina’s uit: In stug verzet 1940-45, F. Boersma, december 1994 Ik had eerst vier hele pagina’s gescand, ik heb nu de kolommen er uitgelicht die over mijn vader en zijn stiefvader gaan. Het boek een zeer onleesbare lay-out. Altijd erg, maar een schande als het over GRAFICI gaat. Ik zal ongetwijfeld zelf menig steekje hebben laten vallen in dit boek. (Maar niet in pastei.)

103

Blz. 81 Blz. 85

104

Blz. 91 Blz. 95

105

In het Barlaeus gymnasium hing/hangt een plaquette met de naam van Regina (Reina) Prinsen Geerligs 7 oktober 1922 – Sachsenhausen, 24 november 1943. Tenminste toen ik er les had. Uit onderstaande blijkt dat het later is uitgebreid. Ik ken de huidige situatie niet. Ik kwam bij haar moeder met Alissa Morriën op het Valeriusplein. Ze maakte deel uit van CS-6. Ze is een maand na mijn vaders vrijlating daar gefusilleerd. Reina was verzetsstrijdster na haar Barlaeus gymnasiumtijd. Overlevende joodse Barlaeanen die ik “ken”: Trudi Lansberg en Eli Asser. Met de eerste ben ik opgenomen geweest en als moeder van twee Barlaeanen die gelijktijdig met mij op school zaten en de tweede de man van mijn vaders jongste halfzuster van vaderskant. Van de docenten juffrouw Monasch van haar had ik gymnastiekles. Voor de oorlog mijn moeder eveneens, op de OHS. Volgens haar zeggen heeft ze volleybal in Nederland geïntroduceerd.

CS-66 was de naam van een zware en zeer actieve Nederlandse verzetsgroep, opgericht door de familie Boissevain. Mies Boissevain-van Lennep was al sinds halverwege de jaren dertig onder meer actief bij het redden van Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk, in samenwerking met organisatrice Truus Wijsmuller-Meijer.

106

Van de Barlaeussite. Op de volgende vergadering der curatoren, die van 2 december 1940, bleek dat joden ook geen zogeheten “eereambten” meer mochten vervullen. Dat betekende dat professor dr.David Cohen zijn functie als curator neer moest leggen. De voorzitter van de vergadering, de heer Kielstra, zei hierover: ‘Er is spijt en diepe weemoed over dit verlies, dat helaas niet af te wenden is’. David Cohen zou vanaf 1941, samen met de diamantair A. Asscher, voorzitter worden van de Joodsche Raad. Op het Barlaeus gymnasium zaten in 1940 ca. 350 leerlingen, van wie er op 1 november ongeveer 80 joods waren. Door tussentijds vertrek is het precieze aantal heel moeilijk vast te stellen. Het ontbreken van namen bij de joodse leraren en leerlingen is waarschijnlijk te verklaren uit het feit dat op het moment dat de plaquette werd onthuld, het lot van de verdwenen joden nog moeilijker met zekerheid te achterhalen viel dan nu. Omdat op de bovengenoemde plaquette de joodse namen ontbreken en het misschien lijkt alsof zij in de herinnering zijn ondergesneeuwd, is dit werk geschreven. Ter nagedachtenis aan de verdwenen joodse kinderen en docenten van het Barlaeus gymnasium. En als eerbetoon aan hen die de verschrikkingen overleefden, maar de herinnering altijd bij zich hebben gedragen.

Uit het boek van Peter Hermans niet voor het leven. Op het Barlaeusgymnasium hangt een plaquette als eerbetoon aan leerlingen van de school die in de Tweede Wereldoorlog als verzetsstrijder zijn omgekomen. Hun namen en geboortedata staan erbij. Onder aan de plaquette wordt een eerbetoon gegeven aan de joodse leerlingen en docenten die zijn weggevoerd en nooit meer teruggekomen. Hun namen staan er niet bij Bovenaan staat:

‘Stantes pro patria ceciderunt flore iuventae

non casura animo nomina stant patriae’

‘Standvastig verdedigden zij het vaderland en vielen in de bloei

van hun jeugd; hun namen zullen niet wegvallen, zij blijven in het geheugen

van het vaderland staan.’

Vervolgens de namen. onderaan staat: ‘Barbaria abreptos doctores discipulosque Juda progenitos fida tenet pietas’ ‘De door de barbarij weggerukte leraren en leerlingen van joodse afkomst houden we in trouwe en liefdevolle herinnering’ Vertaald door P. Kohnhorst.*

107

*Het Griekse alphabet van hem geleerd, het zou me in Zeist van pas komen. Wij waren zijn eerste klas op het Barlaeus, lang voor de tijd dat hij rector werd.

108

BARLAEUSGYMNASIUM Non Scholae sed Vitae 1958/59 Eerste klas. Zichtbaar verlegen /introvert. Het meisje in de geruite blouse.

Op de rechter foto, sta ik dan ook niet. 4e klas 1961/1962. 1e bank linker meisje Tess van Eyck. 2e linker bank, tweede van links. Alissa Morriën.In de 15e eeuw werd de Latijnse School opgericht aan de Oude Zijdsvoorburgwal, in 1885 zou hij naar de Weteringschans verhuizen en werd het het eerste gymnasium. De voorkant van onze school met de hoofdingang. Van ons huis uit was de achterkant te zien en bij ons op de gracht waren de gymnastieklokalen.

van lijf en ziel gezond te zijn is van natuur de schoonste gave gebonden vrijheid kweekt in ons de tucht als kostelijkste have hef hoog de vaan dan van die school die ons die harmonie zal geven vervullen zij aan ons het woord niet voor de school maar voor het leven

Na het verschijnen van mijn eerste boek, acht jaar geleden typte ik op google mijn naam in en kwam terecht op de site van het Barlaeus gymnasium als schrijfster, die een significant aantal jaren daar les had gehad, het voelde alsof ik 42 jaar na dato alsnog mijn diploma (HC) kreeg uitgereikt. Weliswaar zonder Propempticon Abeuntibus, ( προπεμπτικòn, Grieks, maar het lied was in het Latijn, ik ken alle drie de coupletten nog altijd uit mijn hoofd) maar TOCH... In december 2012 zou de boekpresentatie van wie is die vrouw in de spiegel, bloemlezing of rouwkrans plaats vinden in de mediatheek, maar mijn lichaam stond het me niet meer toe. Al mijn boeken liggen in de Bibliotheca Barlaeanorum. Inclusief de eerste druk van dit document. http://www.barlaeus.nl/alumni/bibliotheca-barlaeanorum/page/2/ Ik heb toen uit armoede of sublimatie mijn stem deed het nog wel deze you tube gemaakt. https://www.youtube.com/watch?v=EEdtjyz0yi4&feature=youtu.be Dit geen oorlog, maar die absentie hoogstwaarschijnlijk wel het gevolg Terug naar… Sachsenhausen

109

ORANIENBURG SACHSENHAUSEN

Sachsenhausen was tijdens de Tweede Wereldoorlog een concentratiekamp in Nazi-Duitsland. Het kamp lag op ca. 35 kilometer van Berlijn en werd in 1936 gebouwd door zijn gevangenen. Het kamp lag in de wijk Sandhausen (tegenwoordig Sachsenhausen, net als het kamp zelf) in het plaatsje Oranienburg. In Sachsenhausen zijn ca. 30.000 tot 35.000 mensen omgekomen. Het kamp werd door het Rode Leger bevrijd op 22 april 1945. Het kamp werd in 1936 gebouwd door gevangenen uit Esterwegen. Als gevolg van de wreedheden van de SS bewakers en ondervoeding overleefden de meesten dit niet. Eind september van dat jaar was Konzentrazions Lager Sachsenhausen klaar, en werden de eerste politieke gevangenen gedetineerd. De eerste gevangenen waren Duitse communisten,"werkschuwen" en joden. Na Kristallnacht werden 1800 joden naar Sachsenhausen getransporteerd, en vermoord in de weken daarna. Eind september 1939 waren er 8384 gevangenen in het kamp. Het waren communisten, sociaaldemocraten, vakbondsbestuurders, Jehova’s Getuigen, homosexuelen en joden. In november van dat jaar was het aantal gevangenen al toegenomen tot 11.311. Als gevolg van een tyfusepidemie en hongersnood stierven honderden gevangenen binnen enkele weken. Tot april 1940 werden overledenen gecremeerd in Berlijn, Sachsenhausen beschikte na april 1940 zelf over een crematorium. De omstandigheden in Sachsenhausen waren barbaars. Zo werden dagelijks gevangenen doodgeschoten of opgehangen: 33 Polen, en 88 Nederlanders in mei 1942. Na de Nazi-invasie in de Sovjet-Unie werden duizenden Sovjetsoldaten als krijgsgevangene naar Sachsenhausen gebracht, waarvan de meesten omkwamen. In 1942 werd Station Z aangelegd, een installatie voor vernietiging van gevangenen. Op 29 mei van dat jaar werden Nazikopstukken uitgenodigd voor de opening van Station Z. Als demonstratie van de efficiëntie van de installatie werden 96 joden doodgeschoten. In maart 1943 werd Station Z uitgebreid met een gaskamer, die tot het einde van de oorlog zou worden gebruikt. Het aantal slachtoffers van vergassing is niet bekend, omdat de transporten voor de gaskamer niet werden geadministreerd. Begin 1945 moest het kamp worden ontruimd als gevolg van het oprukken van de geallieerden. 33.000 gevangenen moesten te voet het kamp verlaten, waarbij ze verdeeld werden in groepen van 400. Het SS-plan was om de groepen in te schepen vanuit Denemarken en dan deze schepen te laten zinken. Duizenden gevangenen kwamen onderweg om het leven, door uitputting of omdat ze werden doodgeschoten. Op 22 april 1945 werd het kamp door het Rode Leger bevrijd. Er waren slechts 3000 gevangenen achtergebleven, waaronder 1400 vrouwen. De meesten waren op sterven na dood, en te zwak om hun bevrijders te verwelkomen. Zoals in veel andere kampen kwamen na de bevrijding nog vele gevangenen om het leven, ondanks de medische zorg die hen door hun bevrijders werd gegeven. In de jaren 1945-1950 werd het kamp ook deels gebruikt door het Russische leger voor Duitse krijgsgevangenen maar ook voor tegenstanders van het Russische regime. In deze jaren hebben er in totaal ongeveer 60.000 gevangenen gezeten, waarvan er ca. 12.000 zijn overleden door ziekte en honger. Tijdens de Duitse Democratische Republiek werd het kamp ingericht als museum en monument.

110

OVERZICHT VAN HET COMPLETE KAMP. Slechts een maquette.

Een wachttoren.

111

DE ENIGE TWEE JOODSE BARAKKEN IN HET KAMP .

De documentaire “WEET JE NU WAAROM IK HUIL” 1969 van Lou van Gasteren*. Wiens rol in de oorlog, op zijn minst dubieus genoemd mag worden, getuige het ‘incident’ van het in de gracht gooien van een joodse man. Een patiënt filmend met door LSD getriggerde flashbacks van KZ, ervaringen in Sachsenhausen, waaronder drie mensen die werden opgehangen in de periode dat mijn vader er was. Odo één van de gedwongen toeschouwers. Er was sprake van dat zo’n dergelijke film in St. Veluweland gemaakt zou worden. Jan Foudraine en Lou van Gasteren waren vrienden. Ze kwamen daar samen kijken. De geneesheer directeur Dr. G.W. Arendsen Hein sprak zijn veto uit, er was van tevoren geen overleg geweest. Zoveel verhaallijnen en telkens weer grijpen ze in elkaar. *Lou van Gasteren was een bekende van mijn moeder. Zijn ouders hadden contact met de ouders van mijn moeder. Ze keken neer op die arme familie Kool. 26 november 2014. Afgehaakt bij de film over Lou van Gasteren. De titel HAMARTIA. Ik heb dat woord niet uitgevonden. Maar heb het al zoveel eerder gebruikt. Eén letter deugniet en deugt niet. Hij beweerde, dat zijn ouders in het verzet zaten! Over zijn moeder, toen de duitsers Nederland binnen vielen. Elise Menagé Challa riep: “Lou (sr) Hou me vast...de boeken, de boeken naar DE ARBEIDERS"! Later kwam hij bij mijn moeder vragen om voor hem te pleiten in zake de 'moord'. De arbeidersklasse, maar arbeid was nauwelijks te krijgen en toen kwam HITLER met zijn “ARBEIT MACHT FREI”.

Een gotspe.

112

METHODEN VAN STRAFFEN

Speciale barakken voor gestraften, hier werden ze maanden opgesloten, zonder licht...

113

METHODEN VAN MARTELEN Waar houdt straffen op en krijgt het de naam martelen.

Ik ging naar de badkamer, val bijna weer en weet me net aan de deurknop vast te pakken, maar deuren bewegen en hij schuurt over mijn tenen, hele nagel eraf. En zo ga ik twee keer terug in de tijd. Als negenjarig meisje had ik een heel ernstig zwerende vinger, een totale omloop om mijn nagel. Vinger in hete soda baden, over ging het niet. Pappa nam vrij om met me naar de dokter te gaan. Toen niet ‘als treiterkop’, die nagel moet er uitgetrokken. Leefde dokter Duizend nog of hadden we al dokter Lankhout? Maanden heeft de genezing geduurd en het topje staat nog altijd iets scheef. Commentaar van de juffrouw: “moet dat nog altijd in verband”? Door die vinger en de bijna val, kom ik bij deze wreedheid terecht.

Bij verhoren trokken ze nagels uit om mensen bekentenissen te ‘ontlokken’. Wat zijn deze waard door marteling verkregen?

Minder bekend dat onze oosterburen gebruik maakten van ongebluste kalk om te doden.

TER AFWISSELING ANDERS WAS HET ZO MONOTOON GEWORDEN! STEREOtiepe. Niet Monotype gezet. Ik gebruik niet een vaste broodletter.

Deels oud grafisch jargon.

114

Toiletten in barakken. Wasruimte.

Bedden in barakken.

Deze woorden overgenomen, ik zou dat zelf anders benoemd hebben!

115

HET ONGELUK VAN MIJN VADER misschien waren het er twee, ook dit valt niet na te vragen

Hospital/ REVIER Twee gevolgen; de kar die omkieperde verwondde zijn been en hij kwam in een sloot terecht en liep daar tevens een longontsteking op. Daarvoor kwam hij ‘ins Revier’, dat was in Sachsenhausen. Steeds meer vragen rijzen na zijn dood. Die beenwond met infectie, het been dat geamputeerd zou worden, hoe kwam hij er aan? Kapot gestoten bij het duwen van een kar met lijken. Ik heb het beschreven in we huppelden en het is vermeld In stug verzet. Hoe stom van Wessel om pappa daar te komen vertellen dat Willem Snudo was overleden. Hij raakte toen zo gedeprimeerd dat hij bijna bezweek.

Dit plaatje klopt niet is ook niet uit Sachsenhausen, maar Auschwitz.

De wond was een infectie door lijkengif.

Iets verderop ziet u een kar zonder inhoud of iemand erachter, wel een foto uit Sachsenhausen. Foto. Auschwitz Muzeum Vught

Zo stond dat in de vorige drukken. Kort geleden, kreeg ik de foto onder ogen bij een facebook contact. Karin van Coeverden, die de foto zag, het is in Vught en de middelste man was haar vader… Mijn excuses.

Karin heeft een radioreportage voor de Joodse Omroep met me gemaakt, een fantastische vrouw. Hoe ze het deed, ik weet het tot op de dag van vandaag niet, in een handomdraai, pakte ze meer dan 6 decennia ellende. https://www.youtube.com/watch?v=oO8aUDQiUkk&feature=youtu.be Daardoor weliswaar een kortdurende, maar zware depressie. Muteren en nagenoeg katatonisch.

116

“HET ZIEKENHUIS”

’Operatietafel’ Overzicht kamer.

Ik neem aan, dat waar Joseph Mengele “DE ENGEL DES DOODS” zijn experimenten uitvoerde, het er wel wat geavanceerder uit zag. Beter geoutilleerd zal zijn geweest. Helaas. Opeens twijfel, was het nog pijnlijker geweest met slechtere accommodatie? Van experimenten naar science fiction en laat dat zo blijven, mijn gedachten dwalen af naar Boys of Brasil van Ira Levin.

Allemaal gekloonde Hitlertjes.

117

Gang naar de kelder waar lijken lagen.

Lijkenkar achter hekje.

118

DE MUUR BUITEN BERLIJN en niet in 1961

Bord bij de muur op bovenstaande foto.

119

ACHTERKANT INGANG VAN HET KAMP. OOK UITGANG? Was het daar, dat hij Serge achter moest laten? Vermeld moet worden dat mijn vader bij de Ortskommandur moest komen, niet verwachtend dat hij vrij gelaten zou worden. HIJ DACHT IK BEN ERBIJ. ZE ZIJN ER ACHTER DAT MIJN VADER EEN JOOD WAS. HOE WAS HET MOGELIJK DAT ZE HET NÍET WISTEN. Onze overbekende familie. Niet zo gründlich. Uit de verhalen had ik een ander beeld op mijn netvlies, twee rijen prikkeldraad een wachttoren en een hek dat even open ging. Meer zoals hieronder. Een foto uit een ander KZ. Hij kreeg een treinkaartje Berlijn-Amsterdam, ze hebben hem gratis door de vingers kijkend, naar Berlijn laten reizen. In Berlijn was hij al werkzaam geweest, puinruimen van de bombardementen. Heen en weer op open auto’s met bewakers met geweer in de aanslag. Toch werd er wel eens door de bevolking wat eten toegestopt, ontsnappend aan de blik van de wacht. Waarschijnlijk is hij op een andere plek naar buiten gegaan. Ik vul in, ik denk dat deze gebruikt werd door de duitsers die er werkten. Mijn vader noemde het zijn ergste moment uit de oorlog: zijn medegevangenen achterlaten en met name het jongetje Serge. In mijn puberteit met mijn angsten en ik me niet veilig voelde bij mijn moeder en wel bij hem, klampte ik me letterlijk aan hem vast, als hij vertrok naar zijn werk in Almelo en gilde: “NIET WEGGAAN, NIET WEGGAAN”! Déjà vu voor hem?

120

NA DE OORLOG

MONUMENT

Op Wikipedia staat na de oorlog een monument.

Plaquette Ik heb het anders geleerd, de tegenstanders van het communisme kwamen daar terecht. Net als de Molukkers in Westerbork en Vught, puur bedoeld als onderkomen. Ze streden aan ‘onze’ kant mee bij de politionele acties, voor behoud van Nederlands Indië en vooral de VRIJE MOLUKKEN, gevolg van mensen zo behandelen ze hebben nooit hun droom op gegeven en zijn deels niet geïntegreerd “de treinkaping DE PUNTen de school in de Boven Smilde”. Mei 1977. Walgelijk in die tijd opgenomen in het Sinaï Centrum, was er een van de psychiaters met zijn kinderen op ramptoerisme. Dat zijn mensen die je op de “rails” moeten zetten. Over fout van AGT. Als motoragent het weiland in, het zou nog verder een wig drijven tussen hem en den Uyl. December ’75 bij Wijster waren ze het spoor al bijster! Uitroepen van de VRIJE MOLUKKEN. De kromheid van geweld vroeger, nu, ALTIJD. Ik heb mensen gekend met ‘een kleurtje’, die toen niet over straat durfden. Repercussies waren niet denkbeeldig.

Naweeën.

Oorlogen, verschillen en overeenkomsten Sachenshausen en Westerbork, Vught e.v.a. Opnieuw geen nieuws op deze januaridag in 2015, asielzoekers geplaatst in Buchenwald.

121

Dodenmars (Holocaust)

Eind 1944 werd Nazi-Duitsland steeds verder ingesloten door de geallieerden. Vanuit het oosten rukte de Sovjet-Unie sterk op en in het westen onder meer de Amerikanen, Britten en Canadezen. Hierdoor kwamen de geallieerden steeds dichter bij de concentratiekampen. De Schutzstaffel (SS) wilden de sporen naar deze kampen en de Holocaust laten verdwijnen. Om de gevangenen uit deze kampen weg te krijgen, bedacht de SS de dodenmarsen. Voordat de verschillende dodenmarsen begonnen, werden al duizenden gevangenen doodgeschoten, vergast, kregen een dodelijke injectie toegediend of kwamen om van de honger. In de beginperiode werden de gevangenen verplaatst naar andere kampen binnen nazi-Duitsland. Ze moesten hiervoor vaak al tientallen kilometers lopen naar een treinstation, waarna ze dagenlang zonder drinken en voedsel werden getransporteerd in veewagons. De gevangenen waren meestal al verzwakt door de ondervoeding en harde arbeid in de kampen. Bovendien was het winter. Bij aankomst moest soms nog een stuk worden gelopen naar een kamp. Zieke of uitgeputte gevangenen bezweken vaak tijdens de mars en werden veelal geëxecuteerd. Dit geschiedde meestal door middel van een dodelijk schot, maar sommige gevangenen werden door de bewakers doodgeslagen. Wanneer men een dorp of stad passeerde reageerde in sommige gevallen de bevolking de frustraties over de oorlogsnederlaag af op de voorbijlopende gevangenen. Later in de oorlog werden dodenmarsen georganiseerd naar de Oostzee, waar de gevangenen de zee in gedreven werden en vervolgens werden doodgeschoten. In centraal-Duitsland gelegen kampen, zoals Bergen-Belsen, werden hierdoor steeds voller.Dit had tot gevolg dat de hygiëne en voedselsituatie, die toch al te wensen over lieten, in rap tempo verslechterden. Dezelfde hoeveelheid ruimte, bedden, sanitair en voedsel moest ineens gedeeld worden door dertig keer zoveel gevangenen. Ziekten, zoals tyfus, braken uit, en in de eerste maanden van 1945 schoot het sterftecijfer in deze kampen omhoog. Er namen 700.000 tot 800.000 personen deel aan de dodenmarsen, waarvan het merendeel Joods was. Tijdens de marsen stierven ongeveer 250.000 personen door uitputting of bevriezing of doordat ze werden doodgeschoten door de SS'ers. Sommige dodenmarsen bereikten niet hun einddoel, omdat zij onderweg bij geallieerde troepen in de buurt kwamen. Hun bewakers vluchtten hierop weg, waardoor de gevangenen hun vrijheid tegemoet liepen. Eén van de overlevenden van de dodenmarsen is Elie Wiesel, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 1986.

Bron Wikipedia.

Kan ik daarom, de Marche Funèbre Frédéric François Chopin, oorspronkelijk Fryderyk Franciszek, van geboorte Pools, niet waarderen? Ik houd helemaal niet van marsen of ze moeten zijn om op te eten. Chaud Pain warm brood, dat hadden ze zeker kunnen gebruiken. De danse macabre, Camille Saint - Saëns 1875, dat is jeugdsentiment een 45 toerenplaatje.

Een hoes met een geraamte erop.

122

Weten hoe lang het sterven duurt - mijn grootouders, tante en oom van moederszijde.

Wat er met mijn (over)grootmoeder en tante is gebeurd, dat is bekend. Maar kun je je er de werkelijke gevoelens bij voorstellen met hoeveel doodsangst, vernedering, kou en wanhoop ze daar naakt in die gaskamers stonden?Volgens de analen Sobibor ging het langzamer dan in de andere gaskamers. Eén keer heb ik een auto-ongelukje gehad. Het was een fractie van een moment, een auto die op me inreed, heel lang heb ik het in slow motion op mijn netvlies gehouden. Dat kan bij doden niet. Weten hoe lang het sterven heeft geduurd en weten hoe lang het heeft gevoeld, dat zal nooit iemand kunnen zeggen. ARBEIT DIE NICHT FREI MACHT

Mijn grootvader Mozes Kool is in 1943 bezweken aan dwangarbeid; wat hij doorstaan heeft voor zijn dood, ook dat zal ik nooit weten. Maar het moet vreselijk geweest zijn. De onzinnige uitdrukking ‘van werken is nog nooit iemand dood gegaan’. Onvoorstelbare onzin en niet alleen in WO II, je zou ze de kost moeten geven. Nou geeft niet, heel goedkoop, doden eten niet. Geestig? Nee, sardonisch.

En JoséKool, Paula’s broer, heeft februari ‘45 gehaald. Triest dat einde, waarschijnlijk door bombardementen door vliegtuigen uit landen, die er op uit waren te redden. Mamma heeft vreselijk geworsteld. Ver in mijn volwassenheid, zei ze: “misschien wel beter”. Vervolgend met: “Hoe had hij na de oorlog verder gemoeten”? Dappere, dappere Paultje - ze hield eigenlijk niet van dat zgn. koosnaampje. Helaas geen moeder voor mij toen ik kind was, omzien in wrok naar jou, dat doe ik gelukkig niet meer. Af en toe snijdt er nog een felle zin van jou door me heen en vooral daarbij de uitdrukking van je gezicht. Ik doe het zelf te vaak als afweermechanisme. Je hebt het gezegd, ook laat in je leven, dat je toch een rijk leven hebt gehad met je kinderen, klein - en achterkleinkinderen. Zowel tegen Marjolijn met deze woorden en tegen mij, bij je toenemende Parkinson toen ik je wilde troosten. “Maak je over mij geen zorgen, kind. Ik heb een beter leven gehad dan jij”. Lang voor je overlijden, zat ik ’s avonds regelmatig op de grond naast je stoel waar je hing, zitten kon je dat niet noemen terwijl Odo televisie keek en nog altijd niet gestoord mocht worden, net als in onze kindertijd bij de radio. Je rechter ijskoude hand je slechtste door de Parkinson, gewoon. Het was zo gewoon geworden, die ijshand tussen mijn twee handen in vasthoudend, warmend ontspannend. Een soort van zwijgende liefde Andersom is het gebleven tegen een fysiek gebaar van jou naar mij, verdroeg ik niet. Dan was de afkeer er nog steeds. Opeens schiet ik vol, denkend aan mijn eigen zin, hoe lang heeft het geduurd totdat juffrouw Winnubst haar kwam halen? Wie heeft jou echt getroost en gewarmd en letterlijk en figuurlijk verzacht? Een trouwe echtgenoot, maar wie heeft JOU echt gekoesterd? Houden van en liefde zijn voor mij twee verschillende begrippen. Mamma heb je liefde gekend? Had gehuild en gehuild en gehuild tot je niet meer kon. Je vond je zelf lui depressief MC, je lag veel in bed als wij naar school waren. Die zwijgende intimiteit tussen mijn vader en mij in de auto. Odo niet in therapie prima, maar waarom o waarom ben je niet naar Wim gegaan? Je had het veel moeilijker dan je wou erkennen. Beter voor jezelf zorgen is beter voor je kinderen/ anderen. Gewerkt, interview Henk van Tilburg. Blz.16 kinderen die alles moesten goed maken. Zo waren mijn ouders niet, het bestond per slot van rekening niet eens. Het was niet te helen. Zo een verdriet om jullie. Een rots, Odo kun je niet verzachten. Voldoende liefde maakt hardheid kneedbaar en Paula??? O GOD WAT EEN VERDRIET OM JULLIE TWEE HEEL DAPPERE MENSEN De rest is weggevallen.

123

Artikel van Tracy Metz en een ingezonden brief van mijn vader. Beide in de NRC. Mijn vader had ondertekend met oud illegaal-drukker. Dat was verwijderd en hij vond dat erg. Ze hadden kunnen checken of dat klopte. In zoverre hoort het wel op een pagina, het bewijs staat ernaast. Ik kan het hem helaas niet meer laten zien. O hoe graag, had ik mijn vader dit boek laten lezen. Voor mijn moeder te heftig, in gedachten bedank ik mijn oudste zuster die haar opving, op die 4e mei toen ze brak in het Anne Frankhuis, zo boos als hij was bij het publiceren van mijn eerste boek, zo groot was zijn compliment, terwijl juist daar mijn ouders niet erg positief worden afgeschilderd. Wel genuanceerd over mijn leven achter onzichtbare tralies: “Manja; dit is geen autobiografie, maar een familiekroniek en een tijdsbeeld, wat je uitstekend weergeeft.” Ik had nooit iets anders gehoord van hem dan dat ik egocentrisch was. Hij zei altijd: “ik deelde niets met mijn kinderen, maar veel met mijn kleinkinderen”. Ik ben ervan overtuigd dat ik het meeste weet, hetgeen natuurlijk door de situatie komt. Misschien had hij niets gezegd, maar alleen een omfloerste blik. Naarmate hij ouder werd gebeurde dat vaker. Alles omvattend. Nu pas heb ik verdriet over de levens van mijn ouders. Had ik maar dichterbij jullie kunnen komen. Maar ik kwam niet eens dichtbij mezelf, daartoe ben ik nu pas in staat en niet naar jullie. De ruimte zou ik ook nooit gekregen hebben wel op andere wijze heb ik jullie zo onzichtbaar mogelijk dingen uit handen genomen en geregeld. Deels toch geprobeerd, ook partieel door middel van dit boek. Niet alle passages, maar toch… Al die verwoeste levens.

124

Nog meer illegale drukkers Han van Zomeren, een vriend van Joop of de hele familie Kool? Al aan het begin van de oorlog doodgeschoten. Mijn ouders werden uitgenodigd, bij de onthulling van de brug nou brug, bruggetje in Amsterdam februari 2009 en ze zijn erheen gegaan en toen toch al bijna 94 en 91. In datzelfde jaar zou mijn vader al zijn bescheiden over zijn verzetswerk en gevangenschap naar het Verzetsmuseum brengen, een uitstekende plek. Had hij het maar verteld, dan had ik alle stukken gekopieerd. Er zijn vele foto’s met publiek, mijn ouders hebben zich bewust buiten ‘schot’ gehouden.

125

126

Interlude De geschiedenis zou zich herhalen. Marjolijn was de meest geslaagde van de drie Croiset dochters, maar iets ergers had ze mijn ouders niet aan kunnen doen: naar Israël emigreren en haar eerste kind krijgen tijdens de YOM KIPPUR OORLOG. En ook háár man niet bij de bevalling door de ‘omstandigheden’. Ondanks of juist daarom, l’histoire se répète, stapte mijn moeder in de oorlog op het vliegtuig en ging kramen bij haar middelste dochter. Het is geen onzin, dat kon mijn moeder goed anakolout spreken. Altijd een andere invalshoek dan een ander, vaak geen touw aan vast te knopen, anderzijds wist ze heel veel en kon geweldig vertellen. Even terug naar die eerste zwangerschap van mijn zusje daar. Tijdens mijn werk bij het Leidsch Dagblad schrijf ik haar een brief. “Kom je nog naar Nederland? Dan houd ik er rekening mee met vacantie opnemen”. Ze antwoordde: “ik weet het nog niet, ik ben zwanger en voel me behoorlijk ziek”. Zo dik als de modische Ingrid was en dan wel apetrots, zo broodmager was Marjolijn tijdens haar zwangerschappen. Maar het is geheim / verrassing. Ze kwam wel. We halen haar op, mijn ouders zeggen niets. Marjolijn zegt tegen mij: “Zien ze dan niets?” ze was verdrietig. Natuurlijk zagen ze het wel. Paula stond aangeslagen in de keuken. Ik zeg dat voorzichtig tegen mijn zus. Ze reageerde slechts met: “Kunnen ze dan niet blij voor mí zijn?” Ik zal nooit vergeten dat wij haar naar Orly brachten, zwanger van Raviv en hoe wanhopig Paula daar op het dak Marjolijns vliegtuig, dat de lucht inging, nakeek. Ze hief haar armen ten hemel en sprong het zowat achterna. Een vliegtuig met een davidsster. En jawel, de oorlog brak daadwerkelijk uit en mijn moeder liet haar kind en kleinkind niet in de steek. Hoe erg was de besnijdenis - inmiddels weet ik dat het brizmilla heet. Mamma vond het zóóó ontzettend. Daar kwam nog bij dat ze kwamen feliciteren met taarten. Upset deed ze later terug in Nederland verslag. Bijna maak ik een bittere opmerking over hoe anders naar mij….Met deze regel zeg ik het eigenlijk al. Wel zei mijn vader: “Mijn oudste dochter woont in Duitsland, de tweede is naar Israë geëigreerd, het ontbreekt er nog maar aan dat jij in Zuid-Afrika toen nog apartheidsregime gaat wonen.” Marjolijn emigreerde naar Israë en ging niet op aliyah naar het bel/roofde land. In het begin zat ze liever naast een gematigde arabier dan een vrome jood in de bus. Zowel de joodse als de palestijnse Israeliës zijn door die oorlogen in een slechtere situatie gekomen dan ervoor. Zo betrekkelijk is het. Status quo ante, bestaat niet / nooit.

Ik het zorgenkind? Vast. Maar niet de enige die zorgen baarde, mijn zuster baarde ze letterlijk. Zonen die het leger in moesten. Wat die gezien moeten hebben. De jongste ver Libanon in. Ik heb ze niet hem dodelijk vermoeid zien terug sjokken. Hij heeft er nooit over gesproken, wel over op herhalingsoefening gaan en hoe verschrikkelijk hij het vond in de Gazastrook, op daken liggend met geweer in de aanslag, mensen in de gaten houden. Mijn ouders volgden doodongerust jaren en jaren de media over wat daar gebeurde. Marjolijns oudste werd kapitein in het leger; was hij in uniform? Op het busstation in Afula weet een jonge vrouw zijn aandacht te trekken, ze werd met was het een pistool of een mes, in de rug door een Palestijn bedreigd. Raviv weet hem met een karateslag uit te schakelen. Hij zou er mee op de televisie komen. Was dat nieuws, zelfs voor Israël? Blijkbaar! Niet als agressie. Ooit gaf hij als schrikreflex zijn moeder een optater, waarvan ze stevig moest bij komen.

M a r j o l i j n

paradepaardje van mijn ouders

altijd meer krijgen en mogen

dat geldt niet alleen voor mij

ook voor mijn andere zuster

ik houd niet van parades

127

The gay parade is in mijn ogen een vorm van promiscuïteit. Discriminatoir? Carnavalsoptochten ontzettend. ‘Vernein’ dag Odo ik alles? Carnaval, we woonden pas in dit gat 1977 en we zouden naar Amsterdam gaan nog geen tijd van de GSM, nooit kwamen we ergens te laat, maar door die waanzin konden we het dorp niet uit. Mijn zus ongerust. Niet gewend dat wij niet op tijd kwamen en haar jongste toen zeven jaar - hij wou zelfs een smoking voor 4 mei - nu ruim volwassen getrouwd met een vrouw wiens moeder in een jappenkamp heeft gezeten

zei verontwaardigd: “op de dag van de herdenking bij De Dokwerker”. 25 februari-staking 1941 beeld van Mari Andriessen aan het Jonas Daniël Meijerplein: “Hallo, derde generatie”! Nee, de sinterklaasoptocht in Amsterdam GEWELDIG EN NU PROTESTEN OVER DE ZWARTE PIETEN. Mensen ga de barricades op in het land dat je ontvlucht bent! Verzet je, ga de illegaliteit in. Wees daar zo dapper, sta op tegen de dictators die je geweld aan deden. Spring daar in de bres voor de RECHTEN VAN DE MENS, maar pas je aan in je nieuwe land. Als het je hier niet bevalt ga dan terug dan was het daar kennelijk beter! Behoudt binnenskamers je eigen gedachtengoed, probeer mij niet het mijne af te nemen.

DAT IS DEMOCRATIE! SUUM CUIQUE.

En bloemencorso’s, ook een keer een fruitcorso, leuk. En Sail Amsterdam je zou het een zeiloptocht kunnen noemen. Die keer in de mist, die de mist in leek te gaan, een onuitwisbare herinnering, langs het Noordzeekanaal. Koud hartje zomer en stuk voor stuk doemden uit het niets, het ene na het andere gigantische zeilschip op. ZO INDRUKWEKKEND. Marjolijn wou elke keer als ze in Nederland was weer. Ik niet, dit was niet te evenaren. Een keer eerder het uitvaren gezien aan de overkant liggend in de zon. Leuk dagje uit, onderweg kleren gekocht, maar niet te vergelijken. Kieskeurig, meer niet en ik hoop dat ik KIESKEURIG BEN. Nee, ik ben geen iezegrim.

6 Mei 2000 Pim Fortuyn doodgeschoten. 6 Mei de geboortedag van de “7 jarige”. In het voorwoord wordt gerefereerd aan mijn politieke statements Dit een voorbeeld. Bij de verschillende driehoeken in de KZ’s op blz.61 vroeg ik me af wat voor kleur de goede duisters hadden. Over goede duitsers gesproken: Willy Brandt, geboren als Herbert Ernst Karl Frahm (Lübeck, 18 december 1913 – Unkel, 8 oktober 1992). Veel later Bondskanselier. Hij trad terug bij de fout van een ander, daar verbond hij consequenties aan. *Juist fatsoenlijke mensen handelen zo. Zoals ik het heb waargenomen, werd Job Cohen geen Minister-President doordat hij beschaafd in gesprek wilde gaan en rustig trachtte zijn standpunt over te brengen. Geen schijn van kans in de demagogische tv-debatten. Het predicaat debat niet waardig. Rutte trok een grijns en een potje van leer, op niets gebaseerd. En ja, de mens trapt daarin. Voor de verkiezingen had Cohen zich gecomitteerd, mocht het onverhoopt niet leiden tot het Minister Presidentschap, dan zou hij fractievoorzitter worden.* Cohen trad te laat terug als fractievoorzichter. Ik denk niet doordat hij niet inzag dat hij daar niet op zijn plaats was. Hij had het toegezegd en die afspraak kwam hij na. Een attitude passend bij mijn visie op de heer M.J. Cohen. Kort daarvoor was Job Cohen gevraagd voor het onderkoningschap, een rol die hem op het lijf was geschreven. En door wie was hij daarvoor genomineerd? MARK RUTTE! In toneeltermen heet dat schmieren, de ander weg spelen.

128

TIJDSBEELD

eind jaren vijftig

zittend in de vensterbank

uitkijkend over het Leidseplein

was de wereld groot genoeg

trams rijden af en aan

’s avonds gefascineerd door de

aan - en uitspringende lichtreclames

soms de sensatie van een te water geraakte auto ’s winters het plaatje van schaatsende mensen recht voor het raam vlakbij bruist het uitgaansleven een dronken man laveert om de voorbijgangers heen valt even later van de stoep eens per jaar de baggermolen de wereld in een notendop vanuit datzelfde raam kon je ook de gevangenis zien

waar pappa zat toen in 1941

het oudste dochtertje geboren werd

wat voor confrontatie moet dat dagelijks geweest zijn

dat pappa in de gevangenis gezeten had

en waarom dá was dá wisten we wé

vaak de anekdote met een zwarthandelaar in éé cel

pappa sliep als een *blok na maanden van spanning

en die man zei de volgende dag

u hebt zeker vaak in de gevangenis gezeten u sliep zo goed trots waren we op hem Over *blok het zou een andere betekenis gaan krijgen KZ. Elk blok had bijvoorbeeld een blokoudste. Ze konden je commanderen als ze wilden, en zij waren de mensen die het verzamelen van het brood ...

Foto 1. Hier een stilstaand beeld, maar de glazen gingen eindeloos leeg en vol, vol en leeg. Je blijft kijken net als naar de zee.

De psychiater van toen zei: ik moet er van mijn kinderen altijd langs rijden, toen hij dat vanaf ons huis waarnam. Tja, Haaye Beima.

Foto 2. Huis van Bewaring I. Bevrijding 1945 en nu bestaat het gebouw niet meer. Op de binnenplaats stond de ‘jodenbarak’, een onderkomen zonder sanitair voorzieningen. In een cel werden hier soms zestien gevangenen opgesloten. Joodse gevangenen moesten uren achter elkaar op de binnenplaats rondlopen, daarbij roepend:

“ik ben Jood, sla me dood, het is mijn eigen schuld”!

Een zwangere vrouw werd zo geschopt dat ze een miskraam kreeg. Gerrit van der Veen en Johohannes Post zijn betrokken geweest bij mislukte bevrijdingspogingen.

Huis van Bewaring I weteringschans en II Amstelveenseweg. Daar is mamma met Ingrid op bezoek geweest bij pappa. Foto 3 Dr. Max Euweplein met een gedenksteen. Bernard Heesen. Thans een CASINO een kansspel Russische Roulette. Kogels DOODSCHIETEN

OORLOG.

129

21 OKTOBER 1941

het is laat pappa is niet thuis gekomen

mamma bijna 9 maanden zwanger

gaat met haar zusje na spertijd

naar het politiebureau op het Leidseplein

de dienstdoende agent neemt Paula in ogenschouw en met de blik gericht op haar buik zegt hij

ach mevrouw iedere man komt wel eens een nachtje niet thuis

de volgende dag gaat mamma terug dan wordt gevraagd wat doet uw man die is drukker en het zo gevreesde antwoord gisteravond zijn een paar drukkerijen opgerold

de kolenboer naast ons leverancier aan zie volgende bladzijde dat huis van bewaring smokkelde een briefje naar binnen zo hoorde mijn vader van de geboorte van zijn dochter op 15 november 1941

Ingrid in de oorlog toen pappa al terug was en zij weer thuis woonde terug van het onderduikadres en de kolen op waren was dan overdag * uit overlevering natuurlijk bij de familie Roos zíj hadden natuurlijk nog wel en via hun achterraam werd ze dan over de veranda teruggebracht met de mededeling eten heeft ze al gehad

*Dat is natuurlijk bijna overal het geval, maar zeer partieel aanwezig geweest. Daarop inhakend kan ik meteen gewag maken van het feit, dat sommige door mij als feiten gebrachte voorvallen onjuist zijn volgens mijn zus uit Israël en verder heeft een ieder zijn eigen waarneming. Waarvan acte. Ooit meer getuigen van een incident mee gemaakt en was dat eensduidend? Nooit!

130

Lijnbaangracht 250 I

Zomer 1946.

Pappa linker erker, mijn wiegje rechter. Cor Roos op de kolenschuit voor hun deur en ons huis met de erkers. 14 jaar later zou ik op zijn kinderen passen. Het was toen al mis met mij.

ERGENS JAREN VIJFTIG

de kolenboer had reeds televisie

Marjolijn en ik keken er met meer buurtkinderen

op woensdag en zaterdagmiddag naar de kinderprogramma’s

op zo’n middag zei mevrouw Roos als jullie

moeder niet met een christenman getrouwd was…

naar huis Marjolijn met haar duidelijk joodse uiterlijk

had de vraag of ze van dat ras was vaak gehad altijd luidde haar antwoord dan logisch nee

zij boos op mamma we mochten niet jokken

en jij hebt me altijd laten liegen

mamma totaal overstuur belt pappa op

hij komt thuis ik heb toch altijd gezegd dat je het niet

verborgen kon houden

mamma dacht als het weer oorlog werd en we wisten

niet konden we ons ook niet verspreken zo geheim als onze joodse komaf was zo openlijk werd

er dus gesproken over pappa’s illegaal drukwerk

gevangenissen en kamptijd

pas later ook zín angst dat er ontdekt zou worden dat ook hij joods bloed had

zo grüdlich waren de duitsers dus ook weer niet met zijn beroemde halfbroers

Max die niet meer op mocht treden en Gerard de paragnost van wereldfaam die echt gemengd gehuwd was de zo bekende achternaam het is een wonder dat zij het kunnen navertellen en dat ik hier zit was dat laatste maar niet het geval

hoeveel later hoorden we van de vermoorde familie

niet teruggekomen werd dat toen toedekkend genoemd

we wisten niets voelen des te meer maar zelfs dat waren we ons toen niet bewust

andere kinderen hadden grootouders en vragen waarom dat deed je niet geen foto te bekennen mamma had niets meegemaakt

Er was nooit iets gebeurd.

131

1946 mamma met drie dochtertjes, van wie één nog onzichtbaar

drie zusjes twee met een functie

doordat de oudste kwam

zijn pappa en mamma getrouwd

en was mamma ‘gemengd’ gehuwd

en dat heeft haar leven gered

de tweede het geplande kind van de toekomst

de derde ongewenst

hoe was het mogelijk dat onze ouders na de oorlog rekenden op een *vreedzame samenleving wereldwijd vredige in correct Nederlands mijn vader met zijn kennis en liefde voor geschiedenis l’histoire se réèe is niet voor niets ontstaan de mens kan dat geloof niet ontberen / geen verwachtingspatroon niet permitteren het leven zou niet te dragen zijn en dat is exact zoals het bij mij altijd geweest is

zonder perspectief word je krankzinnig zo sprak het idiootsyncrasietje geen muziek

Zoals van Richard Strauss Also Sprach Zarathustra. F. Nietzsche.

*Het zou wreedzaam worden zoals door de eeuwen heen.

132

altijd ongerust was mamma

lang voordat we thuis moesten zijn

stond ze al voor het raam op de uitkijk

kapot renden we ons om op tijd te komen

zich zo haastend is Marjolijn

ooit bijna verongelukt

van de oorsprong toen nog geen idee

Marjolijn als kleinste en lichtste na de hongerwinter geboren er uitziend als een blauw konijn tenminste zo werd ze genoemd nu zou ze in een couveuse hebben gelegen en was een huilbaby en ik neem aan daardoor een slecht melkgebit en kwam heel jong bij de tandarts het maakte indruk op mij een wachtkamer niet van dokter Vomberg naar mijn gevoel op de Overtoom glazen deuren met gekleurd glas in lood ramen

Ingrid de oudste van 1941 na de oorlog een bleekneusje al jong hevige migraine ooit 6 weken naar een vacantiekolonie kolonie ook al zo’n taboewoord kolonisten vreselijk heeft ze het er gevonden zo klein kan ze niet geweest zijn want ik herinner het me ze is er opgezocht en dat herinner ik me weer niet misschien was ik niet mee misschien is dát niet blijven hangen ik was diep onder de indruk ze hadden bij weggaan iets ingestudeerd op in naam van Oranje doe open de poort

in naam van de dokter doe open de poort

hij gaf ons het bevel dat wij weer gezond naar ons huis

moesten gaan wij roepen u allen vaarwel

vaarwel directrice vaarwel allemaal dat wij weer gezond naar

ons huis kunnen gaan

wij roepen u allen vaarwèèèl wij roepen u allen vaarwèl

Zusters vergeef me als ergens mijn geheugen me in de steek laat en ik een vertekend beeld geef. Als ik daaraan denk, geeft het me een beetje het beklemmende Zeist gevoel, dat had ik toen nog niet meegemaakt. Ik weet inmiddels waarin ik dat gevoel herkende; een heel oud kinderboek, een meisje naar een kolonie, streng regime Lijsje Lorresnor, nee dat denk ik toch niet, dan weet ik niet wat de bron is. Er kwamen luizen voor en dan werden de kinderen kaal geschoren, bij aankomst ontsmet, kaal geschoren en BOEM concentratiekamp. Iedereen zo ook de vermoorden, maar ik denk nu aan mijn vader. Ik kan me er niets bij voorstellen. En ik heb wel beelden van mijn moeder zonder foto’s voor mijn geboorte. Ze gingen ook kaal de gaskamers in? Opnieuw cynisme. Niet nodig, luizen waren wel mee vergast en verbrand.

Kolonisten het is soms begrijpelijk, maar niet goed. Nee, nooit vergelijken. Erger de zending en de missie. Ik heb hier een schitterend kunstwerk van Papoea’s. Zeg maar gewoon gepikt door een missionaris dan ben ik heler. Hij is voor veel geld verkocht. Pas hier thuis realiseerde ik me, hoe schandalig. Een voorouderbeeld stondbij de ingang van hutten, ze verdreven de bozen geesten. De missie nam ze hun veiligheid af en wilde hun god door de maag splitsen. Dat moet ik het jodendom na geven, het kent geen zieltjes winnen, althans qua godsdienst. Ze willen je wel inlijven, je moet er tegen wil en dank bij horen. Een joodse vriend van mij over Israë hij komt er toch regelmatig: “wel heel erg veel JODEN”. Een foto en artikel in de Margriet van hem jaren terug met zijn onderduikouders een boom met hen en voor ze plantend.

133

OOK OVER DE OUDSTE

was het nog in de oorlog

of er na

was ik al geboren ik denk het niet

uit overlevering

Ingrid is jarig en staat voor het raam

te wachten en te wachten en zegt verdrietig

er komt niemand helemaal niemand

er komt niemand helemaal niemand

nu nog kan het mij benauwen en ik heb het niet eens meegemaakt

mamma neemt het haar schoonfamilie en aanverwanten

zeer kwalijk en terecht

hoe vaak hebben we veel later gehoord

als míjn ouders waren blijven leven

hadden jullie echte grootouders gehad

Marjolijn thuis rond mijn geboorte

misschien even bij de buren

Ingrid logeerde bij Coba en Jan Lebon

pappa kwam haar een dag later halen dan beloofd

niets voor mijn ouders om een afspraak niet na te komen wat was er aan de hand

ze heette boos te zijn ook alle reden toe

ze was pas 4 ½ en tot haar 2e had ze haar vader nooit gezien

en daarvoor een onderduikadres

waar mamma haar wel opzocht maar dan weer achterliet

waarschijnlijk was ze helemaal niet boos maar doodsbang

dat ze haar ouders nooit meer terug zou zien

oom Jan en tante Coba hij aardig zij niet

kinderen moesten altijd in een aparte kamer

ze woonden aan de Sterrelaan in Hilversum

de straat uit en je stond midden in de bossen

veel later bij Paula’s zenuwtrekken/tics snauwde ze houd je gezicht stil

nog steeds vraag ik me af of de medische misser

eind jaren vijftig/begin zestig van invloed is geweest

de tardieve dyskinesie op haar zich op hoge leeftijd

openbarende Parkinson per slot van rekening

zijn het beide extrapiramidale stoornissen

Na de dood van hun dochter, die aan een snelle vorm van MS is overleden, is ze veranderd. Oorlog en vrede van Tolstoi passeerde al eerder, als nu iets een illusie is het vrede.

Vrede met jezelf en je hebt een beter leven.

134

Jan Willem Lebon BRON Wikipedia Jan Willem Lebon (Amsterdam 1898 - Hilversum 1984) is in november 1925 een van de oprichters van de VARA. Lebon is dan pas 27 jaar, maar al jaren werkzaam in de vakbeweging als administrateur van de bond voor Meubelmakers en Behangers. Penningmeester Lebon zal 38 jaar bij de VARA blijven. Zijn belang als organisator achter de schermen is enorm, vooral bij de opbouw van een administratie, het ledenbestand en de begrotingen, maar ook bij de opbouw van het studiocomplex. Eind jaren dertig treft hij voorbereidingen om een deel van het VARA-kapitaal in het buitenland onder te brengen, zodat er geld zal zijn bij een mogelijke bezetting van Nederland. Dat blijkt inderdaad handig als Lebon in de meidagen van 1940 met vrouw en dochter naar Engeland vlucht. In Londen wordt hij een steunpilaar van de regering in ballingschap; hij werkt er onder andere voor Radio Oranje. Na de oorlog wijdt hij zich weer aan de opbouw van de VARA, maar ook van de NRU en NTS. De bouw van de enorme nieuwe studiovleugel in de jaren vijftig is voornamelijk zijn werk. In 1963 gaat hij met pensioen. Bij die gelegenheid typeerde professor Henk Brugmans hem als ‘een Hollands-nuchter mens'. Jan Willem Lebon komt uit een groot Amsterdams gezin met twaalf kinderen, dat in de Vrolijkstraat woont. Hij wordt al vroeg met een zeker socialistisch bewustzijn ingeprent als zijn vader wordt ontslagen nadat hij aan de spoorwegstakingen van 1903 heeft deelgenomen. Vader Lebon gaat voor een klein loontje in het abattoir werken en Jan Willem en een paar van zijn zusjes worden door de vakbeweging tijdelijk bij een pleeggezin ondergebracht. Later zeggen velen dat hij toen zuinig heeft leren omgaan met geld. Op de lagere school is Lebon een uitstekende leerling, maar hij moet al vroeg aan het werk om geld te verdienen, onder andere als broodbezorger. Op zijn dertiende moet hij al volledig aan het werk als bediende, maar hij bekwaamt zich in de avonduren als administrateur. Via dat onderwijs, maar ook door lezingen van de marxistische theoreticus Sam de Wolff raakt hij in de ban het socialisme. In 1916 wordt hij lid van de SDAP, nadat hij ook betrokken is geweest bij de socialistische jeugdbeweging in Amsterdam. Twee jaar eerder, in 1914, is hij chef de bureau geworden van de Algemeene Nederlandsche Bond van Meubelmakers en Behangers. Omdat hij een fanatiek radioluisteraar is, is hij op 1 november 1925 aanwezig bij de oprichtingsvergadering van de VARA in Parkzicht. Voor hij het weet schrijft hij zichzelf in als lid nummer drie. Onmiddellijk wordt hij onbezoldigd penningmeester, een jaar later tevens secretaris. Eigenlijk wil hij er dan al het bijltje bij neergooien, want de VARA is een uiterst noodlijdende club. Regelmatig moet Lebon brieven voor de leden met de hand schrijven, omdat een typemachine ontbreekt. Ook geeft hij soms uit eigen zak geld voor de VARA uit, omdat de kas leeg is. In 1928 wint de VARA aan populariteit en kan Lebon in dienst komen als bezoldigd secretaris-penningmeester. Hij is dan nog geen dertig jaar, maar dat valt niet op want de gemiddelde leeftijd van de VARA-mensen in die pionierstijd was ver onder de dertig jaar. Omdat radiobelasting ontbreekt, blijft de VARA financieel volledig afhankelijk van de leden. De VARA blijft letterlijk in leven met ‘de kwartjes en dubbeltjes van de arbeiders', die Lebon verzamelt, onder andere in de spaarbusjes die de VARA laat maken maar ook door grote inzamelingsacties te organiseren zoals Pak aan, kameraad. (1930), VARA-Frontactie (1932), Najaarsgeschenk Ome Keesje (1934) en de grote Jubileumactie (1935). In 1934 botst de voorzichtige en zuinige Lebon op de hemelbestormende wereldverbeteraar Gerrit Jan Zwertbroek; de laatste moet de VARA verlaten. Met noeste toewijding slaagt Lebon erin om de financiën gezond te houden, ook als veel werkloze arbeiders (*zie volgende bladzij) in de jaren dertig het lidmaatschap van de VARA opzeggen. Samen met Simon de la Bella van het NVV en accountant J. van der Kieft parkeert hij in 1939 een deel van het VARA- en vakbondskapitaal op bankrekeningen in Engeland en de VS. De socialistische beweging kan daar dan gebruik van maken als er onverhoopt een Duitse bezetting zou komen. Dat was visionair, hoewel een aantal socialisten en VARA-personeelsleden die operatie later waardeerden als een vluchtactie van het bestuur om het eigen hachje te redden. Op 14 mei 1940 besluit Lebon samen met Meijer Sluyser naar IJmuiden te gaan om te proberen naar Engeland te ontkomen. Zij vreesden het ergste, want Sluyser was Joods en Lebon was met de Joodse Jacoba (Coba) van Kreveld getrouwd. De rest van het VARA-bestuur besluit te blijven. Wonder boven wonder slaagt de familie-Lebon erin naar Engeland te ontkomen. In Londen treedt hij in dienst van de regering in ballingschap. Hij is tot 1942 verantwoordelijk voor Radio Oranje, maar een begenadigd programmamaker is Lebon nooit geweest, ook toen niet. In 1942 worden hij en Sluyser vervangen door de voormalige Telegraaf-journalist H.J. van den Broek. Ze protesteerden nog wel tegen deze man die ze ervan verdenken met ‘fascistische denkbeelden' rond te lopen, maar dat is tevergeefs. Van den Broek bouwt Radio Oranje om tot een succesvolle, veel meer journalistieke zender. In 1944 botsen Lebon en Van den Broek weer met elkaar bij het Militair Gezag, waarvoor Van den Broek Radio Herrijzend Nederland opzet. Lebon is administrateur van het Miltair Gezag, maar ook bepleit hij bij de Londense plannenmakerij voor een nationale omroep het belang van omroepverenigingen. Mede dankzij de inspanningen van Lebon weet de VARA na mei 1945 terug te keren en de macht van de nationale omroep te breken. In 1946 wordt Lebon weer penningmeester en hij stelt zichzelf ook kandidaat voor het voorzitterschap. Omdat ook Jan Broeksz dat doet, ontstaat een impasse en kiest de VARA uiteindelijk Jaap Burger tot nieuwe voorzitter. Lebon wijdt zich vervolgens met enorme werkkracht op de uitbouw van de VARA. Onder zijn leiding komt de enorme uitbreiding van het studiocomplex in 1959 tot stand. Maar hij maakt zich ook sterk voor de ‘gezamenlijkheid'; zowel van de NRU als de NTS is hij jarenlang penningmeester. In januari 1963 gaat Lebon met pensioen. Zijn levensavond is niet altijd even

135

aangenaam. Vlak na de oorlog moest hij de tragedie doorstaan van het overlijden van zijn enige dochter. Ook overleeft hij zijn vrouw. In het tumult van eind jaren zestig en zeventig om een andere VARA te krijgen, wordt hij snel vergeten. In 1975 moet hij bedelen om bij het vijftigjarig bestaan van de VARA aanwezig te mogen zijn, terwijl andere oud-VARA-mensen wel uitvoerig in het zonnetje worden gezet. Hij maakt van afstand ook de enorme ruzies bij de VARA mee en ziet met groot leedwezen hoe vakbondsman André Kloos daarvan in 1979 slachtoffer wordt. Lebon slijt zijn laatste jaren in een verpleeghuis. Op 15 januari 1984 sterft hij zelf als een teleurgesteld man. De VARA herdenkt hem dan als ‘harde werker, een voortreffelijk bestuurder en een goede kameraad', maar eigenlijk is dat te weinig eer voor de amicale en volkse man met een zwaar Amsterdamse accent die zijn hele leven de sociaaldemocratie, de VARA en de omroep dient zonder er zelf veel voor terug te eisen. * Tussenvoegsel

9 november 2014 VRIJHEID VAN MENINGSUITING. OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT EEN BOEK DAT NOOIT VOLTOOID ZAL ZIJN! In Amersfoort was een tentoonstelling met de titel ARBEID ADELT. Ik reageerde in “de Stad Amersfoort” op dit item met onderstaande een verkorte versie. Werkelozen, hoe zit dat? Arbeid adelt of ARBEIT MACHT FREI Het werd verwijderd als onoorbaar. Daarop wilde ik repliceren, echter volledig geblokkeerd. Een titel die het een en ander teweeg bracht. De Hitlergroet kun je in Nederland tegenwoordig brengen. MAAR NEE, EEN INGEZONDEN BRIEF DAT KAN HIER NIET MEER. Is dit DEMOCRATIE? DE VRIJHEID VAN DRUKPERS. Heeft mijn vader daarvoor in Kz’s gezeten? Een blad drukkend dat niet strookte met zijn levensovertuiging. Hij zette niet alleen zijn eigen leven op het spel, eveneens DAT VAN ZIJN GEZIN. Men maakt zich in Nederland drukker over zwarte piet, dat mag hij niet meer zijn, het Nederlandse cultuurgoed wordt verboden heet discriminatoir dan over Isis. En ik kan geen ingezonden brief plaatsen. Ik kan de ZOTHEID GEEN LOF NOEMEN!

E 8 JANUARI 2015 EEN CARTOON KAN JE DE KOP AL KOSTEN

We hebben hem daar nog op gezocht. Een keer heeft Odo hem opgehaald, niet voor herhaling vatbaar. De verpleegster had hem daar vakkundig in de auto gezet, maar mijn vader heeft wat aan hem gesjord en vertild een grote zware man uiteindelijk in huis en hij moest nog terug ook.

Radio- uitzendingen als mijn vader thuis was Meijer Sluyser komt voor in mijn boek mijn leven achter onzichtbare tralies. Op zaterdagavond had deze man een soort van gesproken column. Mij is bijgebleven dat hij het eindeloos had over zijn kleindochter Annan. Op zondagmiddag commentaar op het nieuws door mr. G.B.J. Hilterman en concerten.

Koppen dicht.

136

EEN AFWIJKEND PATROON: in 1948 hebben mamma en pappa gepraat over de oorlog. een vacantie al zoveel jaren eerder zomer 1948

op een boerderij in Appelscha

daar heb ik geen herinneringen aan ondanks de

plaatjes in het fotoalbum ja één ding de zandvlakte

nu achteraf realiseer ik me een afwijkend patroon

pappa en mamma moeten gepraat hebben

want ooit vertelde mamma dat de bewoners van die boerderij

Ingrid noemde ze opa en oma Oost

dat die mensen hadden gezegd waarom is uw broer

niet bij ons ondergedoken maar voor onderduik moest je

of geld of connecties hebben en die hadden ze geen van beiden

ook uit overlevering die mensen hadden een paard en wagen of auto ik zou het niet weten

we gingen naar huis met de trein en zij wilden ons wegbrengen

mamma dat kan niet want we zijn met de wagen dat moet mijn

wandelwagentje zijn geweest waarin Marjolijn meer zat dan ik

ook daar is een foto van en ze vatten wagen op als auto

wat heeft Ingrid toen al 7 daar al wel van meegekregen wat de twee

kleinsten nog niet hadden plus dat zij zich flarden herinnert van háár

onderduikperiode plaatjes geuren ze heeft het er wel over en last van

en dan opeens je mamma moeten delen met een vreemde man

die dan pappa heet

De mensen bij wie we logeerden en door Ingrid opa en oma genoemd werden. Niemand op die foto ziet er vrolijk uit. De vrouw een soort van glimlach.

Integriteit is ontzettend belangrijk van alle mensen, maar ik vind het van joden nog belangrijker dat je ze blindelings moet kunnen vertrouwen, gezien het verleden. Onzin, dat weet ik zelf ook. Mijn oudste zus wilde geen cadeaus op het grote feest, dat ze voor haar 65e verjaardag had georganiseerd, alleen donaties voor WARCHILD. HET SPREEKT VOOR ZICH! Deze zin gebruikt Warchild als lijfspreuk gezocht, maar de maker niet gevonden. Je kunt een kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind?

137

Morbide Paula’s vader had vroeger wel eens modellenwerk gedaan foto’s genomen door Meiboom na de oorlog stond hij in een krantenadvertentie wat een confrontatie pappa en mamma die schulden van mamma’s ‘niet teruggekomen broer’ afbetaalden van door hem gekochte boeken en het grootste deel stond bij Henny zijn gewezen vriendin

de mens kan dat geloof niet ontberen of zich een verwachtingspatroon niet permitteren het leven zou niet te dragen zijn en dat is exact zoals het bij mij altijd geweest is zonder perspectief word je krankzinnig zo sprak het idiootsyncrasietje geen muziek zoals van Richard Strauss Also Sprach Zarathustra

Op woensdagmiddag was er een jeugdkoor dat opende met als alle kinderen op aarde hand in hand tezamen gaan. Dan krijgt het leven veel meer waarde breekt eindelijk de vrede aan! De moeder van een meisje van de lagere school huilde dan standaard.

Pestalozzidorp, dat werd opgeheven. De overheden van sommige landen haalden de kinderen met hun nationaliteit weg.

Alle Menschen werden Brüder uit van Beethoven’s Ode an der Freude, het einde van de 9e. Lang stond het op het lijstje van mijn vader voor op zijn crematie, dat heeft hij geschrapt. Blijkbaar heel laat een illusie armer. Een ervaring rijker. Ben je rijker of armer geworden? Wijzer. Is niet alles illusie en is illusie niet alles? Marcellus Emants. Ik heb het niet gekend, meer dan zestig jaar van mijn leven kon ik niet eens fijne dingen fantaseren, terwijl het kenmerk van een fantasie toch is dat het niet de realiteit is, maar een wens. Ik kon het niet eens verzinnen, zover lag het buiten mijn belevingswereld. Elke droom een nachtmerrie en fantasieën, zwaar verknipt. Nu nagenoeg bedlegerig ben ik eindelijk in staat situaties met succes en plezier te bedenken, maar het blijft een illusie. Te laat gegroeid. Operatie geslaagd patiënt overleden. En de dwangbuis zal deze boven de zestig verworven vaardigheid wel dooddrukken. Ik stik in mezelf. Over operaties, vreselijk bang voor de opname voor mijn uterus extirpatie. De psycholoog had een kamer alleen geregeld en zocht me buiten de bezoekuren op en mee tot aan de operatiekamer en de psychiater zei van tevoren: “Leuk is het niet, maar het is heel anders dan in een psychiatrische kliniek, ze zijn op zorg ingesteld”. En dat bleek ook. De eerste keer dat mensen vonden dat ik teveel en te snel zelf dingen deed? Ik belde voor het eerst de psychiater thuis. Zijn vrouw: “kunt u zo even terug bellen, mijn man leest de kinderen voor”. Ik zeg: “ik ben in het ziekenhuis”. Hal komt aan de lijn. “Ben jij niet pas geopereerd?” “Jawel”. “Heb je dan telefoon op je kamer?” “Nee”. Denkt hij daardoor, dat ik medische onderzoeken kan laten doen, die nu een brug te ver zijn? Een brug te ver, de slag om Arnhem. Daar woont hij en het is TE VER! 30 minuten van huis tot huis.

138

DE W VAN CASSIOPEIA kijkend naar het firmament zie ik de W van Cassiopeia en denk aan het boek Manja nog van de vermoorde grootouders geweest waar mijn naam aan ontleend is vijf bevriende kinderen die hun verbond bevestigd zagen in dit pentagram

met Manja als middelpunt

in een heldere nacht gaan onwillekeurig mijn gedachten naar dat tragische

verhaal Nazi Duitsland in opkomst

de dood van dit Joodse meisje

altijd heb ik me verwant gevoeld

te jong stiekem gelezen

de aantrekkingskracht van dat

boek met mijn naam was begrijpelijk

de overeenkomst zo onwaarschijnlijk Tijdsbeeld en armoede klopt, maar waar is het mooie meisje?

Een middelpunt heb ik me nooit gevoeld! Manja associatie middelpuntvliedende kracht. Newton.

MANJA Roman um fünf Kinder, Anna Reiner schuilnaam van Anna Gmeyner. Manja is in het Nederlands vertaald door E.A. Voogd-Pull eerder in het Nederlands verschenen dan in het duits, in Exilverlag. MCMXXXIX. Een prachtig boek, een mooie naam waar ik trots op ben. Ik denk wel, hoe kun je je dochtertje naar zo een verhaal vernoemen? In mei 2015 verschijnt na ruim 75 jaar het boek opnieuw in het Nederlands, in de aankondiging korte samenvatting kwam ik diverse onjuistheden tegen, o.a. dat Manja zou zijn verwekt in een sjetl. Contact gezocht met de uitgeverij, hierop geattendeerd en een oude versie cadeau gedaan, het resumé is aangepast en krijg ik t.z.t. een nieuwe in moderne spelling, dat zal heel vreemd zijn, zelfs naar? Kijk eens goed naar de romeinse cijfers! MC en ik ben MCMILVI. “De lenige slanke ik” Manja, zo lief zo zacht tevens vechtend als een kat, in mijn te dikke tijden, Lea “VET JOODS ZWEIN”. Niet meegenomen is “het slot als voorwoord”, dat eindigt met er is niets gebeurd. Een regel die ik repeteer over mijn moeder, een fractie anders. Er is er nooit iets gebeurd. Het te stille meisje. Van introvert naar extravert of is het overschreeuwen? Brengt me natuurlijk bij… Juffrouw Snaterbek. Op het Joods Lyceum sinds 1 oktober 1942 gedeporteerd kun je dat al noemen staat Anne bekend als een grappig meisje, dat graag in het middelpunt staat. Anne kan het met al haar leraren goed vinden. Alleen haar wiskundeleraar, meneer Keesing, is een tijdje kwaad op Anne, omdat ze zo vaak zit te kletsen tijdens de les. Als strafwerk moet Anne van hem een opstel schrijven met de titel: “Kwek, kwek, kwek, zei juffrouw Snaterbek”. Anne schrijft een gedicht waar iedereen erg om moet lachen, ook meneer Keesing. Vanaf dat moment noemt hij haar juffrouw Snaterbek. Associatie naar de film left luggage naar het boek van Carl Friedman, twee koffers vol. Het niet pratende jongetje krijgt een duwstokbeest, een eendje zijn eerste woorden: “Kwek kwek”. Tralievader als boek beter dan twee koffers vol, maar het filmpje naar het eerste brandhout en left luggage uitstekend.

Een pseudoniem is gebruikelijk voor een artiest, in de context van oorlog heeft een schuilnaam een andere betekenis. Slechts pejoratief. De letterlijke vertaling uit het Grieks, curieus alias in het Latijn heeft voor mij een andere lading. Nog een associatie alias en Ilias, de odyssee over mijn bestaan de overkoepelende benaming van mijn serie boeken. Mijn Achilleshiel komt nog al eens aan de orde. Men weet hem feilloos te vinden, altijd weer. Telkens weer word ik er in geraakt.

139

hebben Odo en Paula gedacht

aan hem en onze relatie

toen ze mij het boekje Tommy gaven nu al weer jaren geleden

ik denk het niet want die keurden ze af

schattige tekeningen gemaakt

door een man in Theresiënstadt

voor de derde verjaardag van zijn zoontje

na de oorlog gevonden verborgen in een muur

van een barak van het voormalige concentratiekamp

de beide boeken Tommy en Manja

staan bij mij naast elkaar in de boekenkast

is dat bij hem ook het geval gevraagd heb ik dat nooit

in zijn huis in Lasne ben ik nooit geweest

allebei heeft hij van mij gekregen

met Tommy was hij blij dat ik het hem toestuurde

in een tijd dat het contact door hem was verbroken en hij me verzocht had hem met rust te laten

Manja nog weer daarna

zou hij het ooit hebben durven lezen

menigeen zegt hoe hebben je ouders je

naar dat boek kunnen vernoemen gewoon het

was een mooie naam dat vond ik ook en die tijd was toch voorbij

bij hun eerstgeborene wilden ze dat niet

een vraag rijst

Ingrid geboren nadat Odo was opgepakt

hadden ze van te voren al een naam afgesproken als ik een jongetje was geweest had ik Serge geheten wist ik

als het dan toch voorbij was

waarom was onze joodse achtergrond dan een

GEHEIM

Twee beladen namen in mij verenigd SERGE en MANJA en tegelijk, had ik daardoor onbewust het gevoel dat ik tekort schoot? Die rekening was onmogelijk te vereffenen. EEN WIEDERGUTMACHUNGSKIND? Dat klopt niet, mijn moeder wilde geen kind. Als je een kind verloren hebt en komt er een na. NOEM HET NOOIT ZOALS DE VORIGE.

Titel officieel: Tomickovi, is de titel van een boekje met tekeningen door Bedrich Fritta gemaakt in Theresiënstadt voor de derde verjaardag van zijn zoontje. Er is een facsimile uitgave voor volwassenen, met een bijlage en sec de kindertekeningen in een boek voor kinderen. Het boek is na de oorlog gevonden ingemetseld in een muur van het Kamp. Het jongetje Tom, kennelijk Tomickovi overleefde, zijn vader niet. Tomickovi, zo noem ik die vriend wel in mijn mails, omdat zijn eerste naam Thomas . Tom is en zijn tweede naam Michael. Bijnaam Mickey althans vroeger toen we close waren.

140

nieuwe informatie kreeg ik

over onze namen

ik vróeg of ze besproken hadden hoe de baby zou heten

voordat Odo werd opgepakt

het antwoord was bevestigend

hoe als Ingrid een jongetje was geweest

ja zei Paula Claude

Odo daar waren we het nog niet over eens

ik zei dat ik dat niet wou dat kind wordt gepest

klootje closet Ingrid kwam bij hem vandaan uit Peer Gynt

verder vroeg ik dat Serge waar kwam dat dan vandaan mijn naam als ik een jongetje zou zijn geweest

naar een 13-jarig Russisch jongetje uit het concentratiekamp

dat daar hoogst waarschijnlijk is omgekomen niet helemaal duidelijk was het mij

of mijn vader zich over dat kind ontfermd had

durf ik verder te vragen

Manja Serge onverbiddelijk verbonden

met die tweede wereldoorlog gevraagd heb ik nu

naar Serge het Russische

jongetje in het concentratiekamp

of Odo voor hem gezorgd had

nieuw detail kwam aan het licht

mijn vader die zo vaak verteld

heeft hoe erg het was bij zijn

vervroegde vrijlating de anderen

achter te moeten laten heeft een extra

dimensie gekregen

dit kind was toen nog niet dood en is zover mogelijk

meegelopen naar de poort

zich aan hem vastklampend

van hem afgerukt onder bedreiging van geweren

ik hoorde het met droge ogen aan

al schrijvend komen de tranen en knijpt mijn hart samen

meestal is het andersom

beschríjf ik emoties die geweest zijn

ik dus Manja en Serge tegelijk

heb ik mij ten onrechte onzichtbaar gewaand

of maakte ik die twee zo beladen namen niet waar

nu voel ik me vereerd maar o zo bedroefd

niet alleen negatief blijkt nu

het nog zo vervlochten leven

ik zou deze informatie nooit

verkregen hebben

als ik allang een zelfstandig bestaan leidde

vaak fungeer ik als doorgeefluik voor mijn zusjes

die nagenoeg alleen de tijd van zwijgen

hebben meegemaakt

141

mamma kreeg anoniem een dreigbrief de inhoud weet ik niet

ten einde raad kreeg ze het advies van een kennis

om Ingrid te laten dopen

haar dochtertje op die manier te beschermen ze benaderde iemand in de Nieuwe Kerk

een geweldige innerlijke worsteling moet dat zijn geweest

niemand maar dan ook niemand die gelovig is opgevoed

kan zich voorstellen wat dit voor mijn zo fel atheïstische moeder betekend moet hebben

wat een zelfverloochening dat geweest is hoe hoog de nood moet zijn geweest

hoe zwaar haar dat gevallen zou zijn

pappa kwam terug en het is niet doorgegaan

en hoe belangrijk het andersom voor de gelovigen ook is blijkt uit dat hoewel mamma had uitgelegd waarom ze het wilde doen

zijn ze ettelijke malen bij haar thuis geweest om die doop toch plaats te laten vinden een gewonnen zieltje

noch zij noch wij kunnen zeggen wat zijn nu een paar druppels water

Ingrid niet lang vreemd met haar nieuwe pappa kort na zijn terugkeer zijn ze al samen naar Wim en Olga in Gramsbergen geweest het moet snel naar zijn terugkomst zijn geweest want halverwege ’44 reden er geen treinen meer mamma kon niet mee mocht niet reizen als jodin*

Dat niet lang vreemd met haar nieuwe pappa is niet waar gebleken. Mijn oudste zuster heeft zich nooit geaccepteerd gevoeld en dat altijd correct waargenomen. In de week voor zijn overlijden heeft mijn vader met haar gesproken over hun relatie. De inhoud weet ik niet, ook niet of het zijn schuldgevoel was of iets anders dat hem dreef. Hij zei dat hij niet genoeg vader voor haar was geweest. Ze heeft zich miskend gevoeld en ze heeft altijd gelijk gehad.

ook Ingrid is slachtoffer

meer nog dan de familie wist

en Odo wou toegeven

Wat heb ik laat veel geleerd, bv. over het eerstgeboorterecht verkopen voor een schotel linzen. Dat gebruikte Ingrid in haar speech bij de 80e verjaardag van Odo. Esau verkocht dat aan Jakob op die wijze. Hoe kwam zij aan die kennis uit de bijbel? Ik uit Zeist, maar zij?

*Mijn rood en zwart. Lang en breed volwassen, logeerden we bij de Vasbinders. Ik had een enorme keelonsteking. Odo zei tegen Wim: “kijk even naar Manja”. Een poosje later neemt hij me mee naar zijn spreekkamer en zegt: “zo dat is niet best, heb je dat vaker? Dat wordt een operatie, ik geef je voor nu pennicilline”. We komen de kamer binnen en hij zegt tegen Odo: “ ik heb haar een stevige hoeveelheid NSB-ers gegeven”. Capsules zwart met rood. Een operatie is niet nodig gebleken, mijn tonsillen zijn toen volledig weggevreten. Het bleek een voorbode van de Rode Hond. Bij mijn weten was ik toen niet door de oorlog bezeten, althans niet op deze wijze. Alleen bezig mijn fobieën de baas te zijn en toch is het me bij gebleven. Olga mocht ik niet zo, maar toen ik er in mijn puberteit een poosje in huis was, hoorde ik haar ontdaan tegen Wim zeggen: “wat hebben ze in hemelsnaam met dat kind uitgevoerd?” Ze was kennelijk wel met me begaan. Geschokt zelfs.

142

OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT hieraan is de naam van dit boek ontleend. We hadden de sleutel van de bovenbuurvrouw Marjolijn en ik waren er samen. Waarom? Was ze met vacantie, gaven we plantjes water? Ze had een enorme glazen/kristallen lamp met tientallen pegels boven de tafel hangen, we tingelden ermee en er viel een pegel af. Marjolijn hing hem met veel moeite terug. Helaas het regende nieuwe, we klimmen samen op de tafel en herstellen de schade. We konden gefascineerd naar haar vingervlugge kantklossen kijken, gooien met de blokjes met garen, verzetten van spelden en daar was een kleedje. Ze werkte als vrijwilligster bij het Rode Kruis, maar over háár uniform bij ons thuis geen onvertogen woord, ze was mamma’s steun en toeverlaat in de oorlog stopte ze steevast op onze verdieping voor ze verder zwetend naar boven steeg met de verzuchting kom Cobussie kakzak op naar de beddenwinkel Ze ging ook wel mee met zondagse uitjes en als wij zgn. alleen thuis waren zal zij wel op de hoogte zijn geweest. Het zijn niet allemaal echt míjn kinderherinneringen. Pappa al gearresteerd voor de geboorte van zijn oudste. Mamma op 3 oktober ‘42 op de 25e trouwdag van haar ouders bij hen. DE INVAL razendsnel stuurt Paula’s moeder haar dochter met baby naar de zolder, per slot van rekening doen ze geen huiszoeking, ze werken gewoon hun lijstje af en mamma en Ingrid staan niet op dat adres ingeschreven. Mijn grootmoeder schijnt nog iets geroepen te hebben naar die zolder als afscheid. Hoe lang heeft mamma daar met Ingrid gezeten tot juffrouw Winnubst zo heette ze hen op kwam halen?Vele decennia en dodenherdenkingen later allang niet meer stil op straat, gingen we vaak naar herdenkingen in het Concertgebouw of naar de Stadsschouwburg, waar Hans jaren op 4 mei een lezing organiseerde niet specifiek SHOAH WO II. We spraken wel eens af achteraf in Americain en hij kon maar niet begrijpen dat Paula zo stoïcijns bleef onder de voordracht. En dan dán organiseert Jules in een zaaltje van het Anne Frankhuis op 4 mei een andere herdenking een stukje uit het dagboek het slot de inval GEBONS OP DE DEUR felle lichten einde………… Paula breekt nooit heb ik iemand zo tomeloos zien en horen huilen. We zijn daar Odo Paula Ingrid en ik met Sidney en Dennis, niet Odo ontfermt zich over zijn vrouw, nee zijn oudste dochter neemt haar mee. Zijn ze naar de Bijenkorf gegaan? Het was niet ’s avonds wel 4 mei. Odo en ik gaan met de kinderen naar Ingrids huis en wachten en wachten en wachten. Het is voorbij er wordt niet meer over gesproken en opnieuw is er nooit iets gebeurd Uit mijn leven achter onzichtbare tralies herschreven in proza. Naarmate ik ouder word, des te significanter de rol van de SHOAH in mijn leven wordt. Nu pas valt alles op zijn plek. Op YouTube, met een paar versprekingen erin. Mijn moeder en mijn zusje stonden niet op dat adres in geschreven en daar komen was een verboden daad. Bij vondst zou ze een strafgeval geweest zijn. Wat was het verschil geweest? Net als onderduikers, die kwamen in een strafbarak, de familie Frank verbleef in Westerbork daar een MAAND. Allemaal overleden op Otto na, maarniet een vergast. Een tante van een vriend overleefde Auschwitz “HET GAS WAS OP”. Zijn moeder werkte in de kindercrèhe en is recentelijk overleden. Ze blijft anoniem haar nadrukkelijke wens.Vanzelfsprekend respecteer ik dat, juist daarom HELDIN! De film over Süskind daarin werd zij genoemd en heeft categorisch ontkend, ook in boeken in musea. Op deze wijze noem ik haar indirect. Chapeau N.N.! En ik kon kwekken, maar zij… daar ben ik niets bij!!! Ik mocht haar graag. Mijn moeder had haar een keer aan de telefoon, ZE KWAM NOOIT MEER TERUG bij wijze van spreken. Overcompensatie? Ze kon zwijgen als een graf, haar collega kwam wel in de publicitieit Sieni Cohen Walter Süskind Lüdenscheid 1906 - februari 1945 waarschijnlijk tijdens een dodenmars, hij werd op transport gesteld in september’44 samen met vrouw en dochter, die werden direct bij aankomst in Auschwitz vergast Süskind had met Aus der Fünten op school gezeten en “genoot” het vertrouwen van de SS. Hij was duits/ joods /nederlands. Vandaar dat hij dit werk lang heeft kunnen doen, bovendien was hij als dekmantel lid van de Joodsche Raad. De langs deze route verkregen informatie zou hem van pas komen. Hij was op de hoogte welke geregistreerden op transport zouden worden gesteld en zo kon hij tijdig kinderen in veiligheid brengen. Voor zover mij bekend, was hij de leider van deze operatie. Vier dagen tussen het oppakken en vergassen van haar moeder en haar zusje…en een strafgeval?

143

4 mei stadsschouwburg Amsterdam

De bijeenkomsten daar, geen enkele druk van mijn ouders. Ze wisten niet dat ik daar gek van angst zat en stond. Toen ze het later hoorden, zeiden ze dat was toch niet nodig. Ze waren al dood, kon ik ooit iets goed doen? Wat hadden ze gezegd als ik had gezegd: ik durf niet? Het was ook niet van belang, ik moest daar zijn…

Het is anders bij toneelvoorstellingen en concerten, dat zijn uitjes en dat horen ze dan ook te zijn en geen zware belasting, wel van andere orde, maar ook daar: “Non, rien de rien. Non, je ne regrette rien. Ni le bien qu'on m'a fait. Ni le mal, tout ça m'est bien égal. Non, rien de rien.” Edith Piaf. Non ... dan was ik helemaal toeschouwer geweest en geen deelnemer. Ik moest daar zijn een stukje van mijn kruistocht, dat vond ikzelf, natuurlijk kan je mijn opvoeding en verleden niet loskoppelen. Ik stond daar in doodsnood en zei tegen mezelf: “als miljoenen mensen dat hebben meegemaakt dan is het minste dat ik doen kan hier zijn.

Bang of niet. Dat wil ik, dat moet ik, dat heb ik te doen, dan ben ik verplicht aan de mensheid, aan mezelf. Staan voor je principes”.

Nu kan ik niets meer

Toch al fysiek achteruitgaand, heeft de stervensbegeleiding me genekt, remissie is er niet. Ik ben er steeds slechter aan toe. Je zou het een ernstige vorm van automutilatie kunnen noemen. Pijn doet het, dat de ene zuster me geestesziek noemt en zegt dat onze ouders tot aan hun dood toe voor mij moesten zorgen, en de ander beweert dat ik geniet van mijn slachtofferrol. Al jaren, niet alleen toen mijn moeder en vader stervende waren, deed ik zoveel wat anderen niet weten en dat hoeft ook niet. De oordelen zijn extreem kwetsend en opnieuw traumatiserend. Marjolijn zei een paar jaar geleden tegen mij: “Je gaat me toch niet vertellen dat je nog nooit ergens van genoten hebt?” “Natuurlijk wel”, antwoordde ik, “maar altijd woekert de veenbrand van angst onderhuids voort.” Ze oogde geschokt, de foto van mij ziende, genomen in de zesde klas lagere school Blz.45, stond op het bureaublad van mijn computer, en zei: “Zeker Barlaeus”. Duidelijk een ziek meisje, maar toen nog implosie. Abusievelijk dachten ze thuis dat het in de puberteit begon. Ja, de explosie, maar helaas had ik toen al levenslang. Altijd is het latent aanwezig geweest en in de puberteit manifest geworden. Wat eenzaam dat de zwanenzang een solo is. Ook daar heb ik eerder een gedicht aan gewijd. Een massamoord is ook niet wenselijk en ook dan ga je dood in je eentje. Je zou in elkaars armen moeten, we zijn weer terug bij de SHOAH en andere rampen.

Angst

Hetzelfde heeft ongetwijfeld vanaf 1941 tot 2012 voor mijn moeder gegolden in casu de SHOAH. Ik kan het haar niet meer vragen en toen ze nog leefde was dat ook geen optie. Geen woorden, maar voelen des te meer. Vertellen, dat deed ze niet. Ik heb wel haar angst meegekregen bij haar flashbacks tijdens de te lange stervensfase. Voortkomend uit haar angst voor de dood. Waarschijnlijk ten gevolge van de SHOAH. En dan realiseerde ze zich niet dat ik toen nog niet bestond. Mijn aanwezigheid was vanzelfsprekend. En toch noem ik ze bewust flashbacks en geen hallucinaties, van een totaal andere orde, die ze had tijdens deliria ten gevolge van ontstekingen -gewoon bij oude mensen - , die verdwijnen na behandeling met antibiotica. Nu heet ik oud en hoor in de geriatrie, ik ben niet oud, IK BEN ZIEK! In de brief voor mijn WUV-aanvraag staat veel. En dat heeft ze voor MIJ gedaan.

“Dankjewel, mam”! Ik zie, dat er ook een van mijn vader is aan de C.R.v.B. Deze brieven werden na haar dood door mijn zussen gevonden. Ze zaten al in mijn WUV dossier.

144

wat een vernederende ervaring

was dat en als ik al het erg vond wat

moet het dan voor mamma geweest zijn

na kamperen in Junne

mamma had binnen afgerekend en miste in de

auto haar tas ze gaat hem halen

ze kreeg hem niet ze moest er voor zingen

ze werd niet fel als gebruikelijk maar deed doodongelukkig wat er gevraagd/opgedragen werd

niet alleen vernederend maar wat onbeschoft

háár eigendom

hoe ik hier terecht kwam een fragment uit Schindlers

List KZ of the Pianist een vrouw in het ghetto van Warschau moet dansen voor een duitse ‘soldaat’ anders werd ze doodgeschoten

ze doet het verkrampt en ongelukkig en wordt alsnog neergeknald

de omstanders móten het leuk vinden als ik zing dan is het alleen de waanzin aria

Om bij het thema te blijven, dit is dat ook Das Moorsoldatenlied, Börgermoorlied oder kurz Moorlied wurde 1933 von Häftlingen des Konzentrationslagers Börgermoor bei Papenburg im Emsland geschaffen. In diesem Lager wurden vorwiegend politische Gegner des Nazi-Regimes gefangen gehalten. Mit einfachen Werkzeugen wie dem Spaten mussten diese dort das Moor kultivieren. Muziek, ik houd het bij de drie toegestane regels en verder een link. Het zijn er wel vier geworden met excuses.

Drie eskadrons huzaren zijn gereden

Op die Pinksterdag in mei Drie patrouilles,geen is weergekeerd

Uit de Gelderse vallei Jaap van der Merwe.

http://www.musicfrom.nl/songteksten/merwe,_jaap_van_de/drie_eskadrons.html

Associatief kom ik bij Els Borst terecht, toen nog Eilers. Laatste oorlogsjaar op weg naar het Barlaeus, als 12 jarige moeten toekijken bij een fusillade. Kort daarna is de school gesloten en de zesde klassers hebben dat jaar hun diploma cadeau gekregen. Daar is nu het van Randwijkmonument door het Barlaeusgymnasium geadopteerd op het van Randwijkplantsoen. Mijn vader was in Amersfoort voorzitter van de toelatingscommissie van het humanistisch bejaardentehuis HET VAN RANDWIJKHUIS. Onder andere woonde daar de weduwe Westerweel – Westerweel was een bekend verzetsman. Een paar jaar geleden hoorde ik van mijn tante Ida dat hij haar onderwijzer is geweest. *Een van hun kinderen is getrouwd geweest met die dochter van de NSB-ers die bij ons thuis kwam. Els Borst (geboren Else Eilers) Amsterdam 22 maart 1932 – Bilthoven 10 februari 2014 Minister van Volksgezondheid in de kabinetten Kok I en Kok II . De paarse kabinetten. MC Minister van Staat.

Ik hoor H.A.F.M.O. van Mierlo: “HET IS EEN MEISJE EN WE NOEMEN HAAR ELS”.

*Is zoiets toeval of was ze op zoek naar…Ja naar wat?

145

4 MEI 2005

de witte sering bloeit

en bloedt dit jaar alleen voor mij

Gevangen in mezelf Gevangen in de oorlog van mijn ouders De bevrijding, die niet kwam Mijn theorie bevestigd je wordt volledig in de baarmoeder gevormd MISVORMD in mijn geval ik huil en ik huil en ik huil

als een gevangene

met aan zijn enkel

zo’n bal met ketting geketend en getekend Ik schrijf niets over de capitulatie en de bevrijding, dit nog wel een familie anekdote. Er was feest op het Leidseplein en buren hadden mijn zusje meegenomen. Mijn moeder was woedend en ongerust, terecht! Ze hadden het op zijn minst moeten zeggen en per slot van rekeninng zijn er na 4 mei op de Dam nog doden gevallen. Een 4e mei ergens bij ons in de wijk een kranslegging. Wie het georganiseerd had, geen idee. Mijn oudste zus en de buurjongen, de oudste van boekbinderij Kloosterman, moesten samen een kransleggen. Ze wou niet. Waarom moest ze dan? Dat beslis je niet voor je kind en ze had de pest aan die jongen. Ik ben geen Vroman, maar ik kan aan het VERHALEN BLIJVEN. Leidseplein en de oorlog is voor mij in het teken van herdenken en niet van feesten. Nu bij de SCHOUWBURG inhalen van voetballers. Alweer verplaatst. VERLEDEN TIJD, VROEGER IS DOOD. Film-scenario, Inez van Dullemen. Met o.a. Max als demente bejaarde. Deze zin daaruit zal me altijd bijblijven: “praat ik nog wel goed”?

Iets later kreeg hij een inoperabele hersentumor.

146

Onderstaande tekst had ik allang geschreven, toen als een moker deze poster via mijn zus in Israël bij me binnenkwam. Yom Ha’Shoa 2013 The winning poster for Israël's official commemorative poster for Holocaust Martyrs' and Heroes' Rememberance day 2013, by Deah Giladi. een trauma vele vertakkingen de onzichtbare wortels woekeren verder ze heten uitgeroeid iets wat niet is kan niet groeien niet waarneembaar wel aanwezig

Verscheidene personen hebben getracht deze tekst te vertalen, echter in het Nederlands zijn vertakkingen van een boom en traumata componenten en in het Ivriet is dat niet het geval, waardoor het effect verdween.

147

VELE JAREN EERDER SCHREEF IK OVER EEN ANDERE BOOM. als een oorlogsmonument

staat de geknotte boom

geschonden maar overeind

een dag later

helaas onder de elektrische zaag

sneuvelt ook dit restant

te laat leg ik het vast

op de gevoelige plaat

EEN GEKNOTTE WILG treurwilg zou ook mooie symboliek zijn in deze context. Van geen oorlog bewust? Zo anders blijkt uit mijn teksten. De ene associatie na de andere.

Gewoon buren die een boom kappen.

148

Mijn redactie was enigszins anders. De boodschap wel overgekomen. Ik had geschreven; “ongetwijfeld zal er ’s avonds om 8 uur wel twee minuten stilte in acht worden genomen”. Hoogland heeft in de vuurlinie gelegen. O heden, het krantje heb ik niet meer of de wielerronde weer diezelfde dag is, weet ik niet maar 4 mei 2014 eveneens op zondag. En mensen uit de zwarte kousenkerken wat gaat u dit jaar doen? Vast niets geleerd. Ze zijn met dominee van Andel aan de wandel. Ik heb niets meer over de zaak gehoord in de media.

Overigens bestaat er geen stilte. In de natuur, stilte noemen wij als we de mens niet horen, maar gek worden van krekels, vogels en zoveel meer. Of gewekt door onweer. Vrede en stilte, een groeiende groep mensen vond het lawaai in Groot Brittanië te erg worden en emigreerde naar de stille Falkland eilanden en tja toen brak op 30 maart 1972 de oorlog daar uit. VLUCHTEN KAN NIET MEER. ‘k Zou niet weten waar schuilen kan nog wel, heel dicht bij elkaar… Uit: heerlijk duurt het langst musical van Annie M.G. Schnidt.

Maar ik heb niemand om bij te schuilen.

149

De Hooglander Courant, editie 99, 6 februari 2009 DISCRIMINATIE BREDER BETREKKEN. Zonder tranen, huilt mijn lichaam. Uit mijn tweede bundel: Uit de spelonken van mijn ziel. In de Engelse versie: Without tears, my body is crying. Toen heb ik mijn vader zien huilen, stille tranen stroomden, bij de vrijlating van Nelson Mandela. Uren hebben we bij de televisie zitten wachten.

Leven wij in een vrij land?

De VN heeft zwarte pieten verboden. Hebben ze niets anders te doen? Zijn ze nu helemaal besodepieterd? En nog dom ook. Maar zo roep je allochtonenhaat op en vergroot je de Wilders achterban! Nee, ik verlies het thema niet uit het oog. De Canadezen wilden een grootse Sinterklaasoptocht organiseren met tientallen Sinterklazen. Het heeft wat moeite gekost om er voor te zorgen dat het er maar één werd. Hoezo Obama een zwarte president? Een blanke moeder, een donkere vader. Een halfbloed. Wat een woord. Heeft hij maar de helft van het bloed van niet-gemengden? Een kleurling ook zoiets. Ook nog terwijl de slavernij is afgeschaft. De Ku Klux Klandestien.

Op het netvlies van mijn toen nog kinderogen de krantenfoto

HET MEISJE VAN LITTLE ROCK

gebrand: middenin een menigte het meisje met opgeheven hoofd, begeleid door politie op weg naar de school die gemengd moest worden. Ze zat alleen in een bankje. Meer dan ontzetttend en wat eeneenzaamheid, maar is het nog nieuws?

Arkansas 1957. Rosa stond niet op.

Zwarten hoorden achter in de bus, ze ging voorin zitten. Hoe kon Martin Luther King zijn dream hebben? Met de dood betaald. Er is daar iets bereikt, maar wereldwijd? De president, die de U.S. zou moeten hebben, is er een van Indiaanse komaf. Hoezo deze opmerking? Door de speech van Obama in augustus 2013 over chemische oorlogvoering in Syrië. Vreselijk, maar geen nieuws onder de horizon. Hij heeft het over de U.S als de oudste democratie ter wereld. Demagogen te over, maar werkelijke democraten zijn zeldzaam. Ook mij springen de tranen in de ogen en geen krokodillen. Een stukje uit een langere tekst uit mijn eerste boek “Dissonante Symfonie”. Ondanks isolement ben ik bij de wereld betrokken, een misantroop met een groot hart.

150

1. 2015. Klu Klu Klan ook weer actief, nu alleen zonder verhullingen daarvoor in de plaats de Nikabs. Mijn VREDE IS EEN UTOPIE niet nieuw, het is wel heel erg bingo WW deze eeuw. weer rellen in Zuid Afrika 19 mei 2008 inclusief verkrachtingen en moord geen blank tegen zwart ditmaal maar de arme autochtonen tegen vluchtelingen opnieuw tranen over Johannesburg meer dan 50 jaar geleden gaf ik mijn vader voor zijn verjaardag de Elsevier pocket met die naam CLAUSTROFOBIE ze wou zo graag meedoen aan de vredesdemonstratie ze mocht zich niet laten weerhouden door angst voor de mensenmassa ze hield zich voor dat wat anderen doormaakten in oorlogssituaties erger was ze was het ook haar omgekomen familie verschuldigd, vond ze maar de paniek overvalt toch in de menigte en heeft het ergens toe bijgedragen v e r l e d e n – h e d e n – t o e k o m s t HISTORISCHE DATA Overgenomen uit een knipoog in de duisternis.

altijd blijven er onverbeterlijke

idealisten bestaan

in 1953 overleden op dezelfde dag Stalin en Prokofiev

op 11 september 1973 president Allende ┼

op 11 september 2001 aanslagen twin towers

op 11 september 2003 mevrouw Lindh minister

buitenlandse zaken Zweden overleden ten gevolge

van een aanslag een dag ervoor net als de man die voor

haar een voorbeeldfunctie had Olav Palmen

“onze koningin” Beatrix condoleert hun “koning Gustav”

ik word niet goed het gaat hier om een vrouw met een naam Anna Lindh

met o.a. twee kinderen een man en verdere familie

niet een functie vermoorde functionarissen kun je vervangen personen niet

zo maar wat “elven” een heel klein handje data

ik bitter cynisch welnee hoe kom je erbij

nee gek genoeg ik ben niet bitter

misschien in mijn tienerjaren nu verdriet

mateloos verdriet en waarom blijven er mensen dromen hebben

vast zowel voor als na Martin Luther King ooit was mijn

eigen vader zo’n idealist een vechter ook tegen zich zelf er is nog een 11 bijgekomen 22 juli 2011 het drama Anders Breivik

Hoezo Suum Cuique? Dit gaat ons allemaal aan!

151

Is mijn WAANZIN een normale reactie op een zieke wereld? Ook ik discrimineer! En daar schaam ik me voor, al is het deels doordat degenen die ik niet accepteren kan mìj niet accepteren en ik niet GROOT genoeg ben om desondanks voor mijn principes te blijven staan. Nee, dat is geen discriminatie, dat is een aanval op onze democratie. Is mijn niet begrijpen van religie discriminatie? Nee, verbazing / verbijstering. Eerder luisterend naar Sonja Barend, vond ik dat ik nog heel wat kon leren van haar verdraagzaamheid, maar de mijne blijkt mee te vallen. Alleen als ikzelf en anderen gediscrimineerd worden….Als mijn buurvrouw in een burkini in de tuin wil zitten, prima, maar ik moet dan wel naakt in de tuin ernaast kunnen zitten. Dat blijkt niet mogelijk, los van het feit dat ik het van mij inmiddels niet meer esthetisch vind. Wat is beschaving? De blanke zending / missie zwarte vrouwen een witte bh aantrekken en verder bloot van boven, dat is onfris denken en ziet er heel wat onappetijtelijker uit. Een zwarte was een minder onsmakelijk gezicht geweest, maar hetzelfde principe BEDEKKEN. En wat een flauwekul. Ook in muziek. Dvořák componeerde Uit de nieuwe wereld. Het was hier nog niet bekend, maar dat werelddeel net zo oud als de rest. Teveel een zijspoor? Waarschijnlijk, maar geen dwaalspoor, opnieuw een poging de betrekkelijkheid van ervaringen duidelijk te maken. Ik word hier bekend als de bonte hond. Nog een ingezonden brief en verbaasd, dat hij geplaatst is. Per slot van rekening is Hoogland een katholieke enclave in een protestante agglomeratie. De Hooglandse Henriëtte Boas, alhoewel Amsterdammer voor het leven. De ene voetnoot na de andere. Over naakt. Naturisme kan ik heel letterlijk nemen. Natuurlijk. In de tropen naakt, maar ’s nachts kan het daar ook wel koud zijn en op de polen desnoods een berenvel aan zonder gezeur over tweede hands jas. Nudisme is would be. Dan heb ik gek genoeg weer geen moeite gehad met de hype van ook doorgeschoten mensen, de sneakers. Het zich willen ontworstelen aan de gevestigde normen en waarden. Ik heb er beelden bij van Amsterdam. Als de politie ze te pakken kreeg, werden ze gearresteerd. Ik denk slechts een fase. Waarschijnlijk zijn de meesten later normaal aangepaste burgers geworden. Vegetariërs, ze moeten het zelf weten, maar het zoogdier de mens is een omnivoor. En veganisten zijn gek en wie weet hoeveel beestjes ze binnen krijgen op al die onbespoten soorten sla. Een boek over de Shoah en discriminatie in het algemeen en menselijke ontwikkelingen; dat is vrijheid en vrijheid moet toch de bedoeling zijn. Dit is dan een van mijn vele terugkerende tegenstellingen in mijn denken en voelen: enerzijds vind ik etaleren van je sexuele geaardheid en de gay parade promiscuïteit of anders verwoord exhibitionisme. De streakers op deze foto, waren Barlaeanen. De foto uit het boekje Barlaeus 100 jaar Weteringschans, bij 75 jaar was ik er wel. Inclusief de fakkeloptocht dwars door oud Amsterdam met leerlingen, vanaf de 3e klas en je moest 14 zijn. In de PROVO-TIJD was ik opgeborgen in een PI dichtgeplakt met krantenpapier weggehouden van het wereldgebeuren. En anders was ik al met diploma oud-leerling geweest. Dat credo Suum Cuique waar ik in principe achter blijf staan, blijkt in de praktijk niet eenvoudig en ik ben me daarvan bewust. *Ik ken weinig taboes, niets tegen sadomasochisme. Not my cup of tea, maar ook dat gaat niemand iets aan, alles mag zo lang het niet onder druk gebeurt. Dat wordt veel breder wel veroordeeld. Slechts een aberratie. Not so narrow minded . *De naam van ons schoolblad blijft kaarsrecht overeind staan.

op deze zo hete lentedag draag ik een luchtige netwerk blouse de afdruk staat in mijn huid en op mijn netvlíes komt een beeld van Hiroshima hoe krijg ik dat toch voor elkaar beter hoe kom ik van mijn eeuwige associaties af

152

DE DIVERSE ARTSEN Dokter Lankhout wilde mij alleen zien in zijn praktijk, mamma was daar boos over, dat kostte extra geld. Hij had me al eerder in verband met mijn ondergewicht en uitpuilende ogen laten testen op struma. De uitslag was normaal. Wat een idiote opmerking! Zeg maar schandalig, het gaat niet goed met je kind en dat is te duur. Ik zie me lopen, in een blauw met groene design rok finse stof met een bijpassend blauw vest door mamma gemaakt, via een zonovergoten Museumplein op weg naar de J.J. Viottastraat. Hij had in de wachtkamer in de vensterbank potten met foeti op sterk water staan in verschillende stadia. Hij vroeg aan mij: “waarom heb je geen vriendje?” Hij was een keer spontaan langs gekomen n.a.v. Paula’s benauwdheid gepaard gaande met paniekaanvallen. Weg moest ik uit huis, dokter Lankhout had een opname in het CIZ geregeld. Nu vraag ik me af wat hij toen gedacht heeft. Ik sprak dan wel nergens over, maar de communicatie was zonder meer niet van de bovenste plank. Pappa heeft toen afgebeld. Geen opname zei dokter Beima, maar wel weg. Toen ging ik naar oom Wim, pappa’s beste vriend nog uit de JVA, huisarts te Gramsbergen, echte dorpsdokter nog en zijn vrouw tante Olga half joods. Pappa bivakkeerde er in de tijd dat hij in Almelo werkte en toen hij niet meer kon in een eerdere fase. Met Wim ging ik mee op de rondes, dwars door weilanden en dorpjes. In de auto, als hij binnen was bij patiënten, niet bang. Ja, voor zijn hond Fellow die gewend was op de stoel naast de bestuurder te zitten. Gewoon wegduwen zei Wim. Beima en hij kenden elkaar. “Beima en de vrouwtjes”, zei hij, later zou ik daar éé van worden. Op nog veel latere leeftijd zou ik Wim’s leven een rol gaan spelen. Na de dood van Olga zocht ik hem regelmatig met mijn vader op en Wim zei tegen hem: “als ik jonger was dan wist het wel”. Niemand heeft dat verder geweten en mijn getuige leeft niet meer, dat is verder niet relevant. Ze hadden in de oorlog een joods meisje in huis, Ruth Bueno de Mesquita, Geesje heette ze daar, het dorpje wist, maar niemand deed wat, inclusief de NSB burgemeester. Als grotere kinderen daar logerend, was zij er ook vaak, daar nog altijd Geesje. Melk moest ik drinken van Olga, omdat ik zo mager was, die lustte ik niet en gooide ik in de wc. Tegen Wim: “geef dat kind medicijnen” en die gromde “ze slikt al genoeg”. Ik wou naar huis terug en het mocht, verkeerde beslissing?

*Nooit heb ik van iemand zo goed afscheid genomen als van Wim, vlak voor zijn overlijden in familiekring. Odo en ik waren daar, Olga was al dood, Wim lag in een ziekenhuisbed in de woonkamer, een gespannen stilte. We waren daar met zijn jongste zoon, eveneens arts, en de vrouw van Jan Wouter en alle 5 de kleinkinderen, van 6 tot 18. Ik ben op de grond gaan zitten, verzamelde de kinderen om me heen en heb voorgelezen, de spanning ebde weg. Odo zei: “Wim luisterde aandachtig mee”. Hij was in slaap gevallen en Odo wou wegsluipen. “O nee,” zei ik “niet zonder afscheid te nemen”. Ik legde mijn beide handen om zijn hoofd, een kus drukkend op zijn bol en zei: “ik zal je missen, Wim”. “Ik jou ook” antwoordde de notoire atheït. In stilte zijn we naar huis gereden, we zullen nog geen vijf minuten binnen zijn geweest, toen de telefoon ging; Maarten. Wim was vlak ervoor overleden. Odo had aan Maarten gevraagd: “enig idee, hoe lang nog?” “ Nee, geen enkel.” Mijn vader zei tegen mij: “zou het euthanasie zijn geweest?”, maar Ana en Jan Wouter waren er niet. Misschien inmiddels wel, hij was luisterend naar Schubert “vertrokken”. Op de happening die zijn begrafenis geworden is in Gramsbergen, ben ik bewust niet meegegaan. Ik was opgegaan in de massa, mijn vader wel een prominente rol als beste vriend en spreker. Van Wim naar Odo. Wim’s zoon zou in zijn mail uit NANYANG aan mij, bij de dood van Odo verwijzen naar de speech van mín vader bij de dood van zín vader.

Schnitt. Uit de mail van Jan Wouter Vasbinder: Mijn vader heeft jouw vader altijd beschouwd als zijn beste vriend, en hoewel hij dat niet gehoord of gezien heeft, ben ik er zeker van dat mijn vader heel gelukkig was dat jouw vader hem heeft toegesproken voor hij begraven werd. Ik zal het nooit vergeten: " Wim, oude makker..." Als je zo oud bent geworden als Odo zijn er weinig of geen oude makkers meer in leven, maar ze

153

waren er wel. Mijn vader was er een van. Hij hield van Odo en hij zou hem toegesproken hebben zoals je vader dat deed: " Odo, oude makker …." Ik begin alweer te huilen. Wim voelde zich bezeerd, toen Odo vastliep door zijn kampverleden en vervroegd met pensioen ging.

Hij zei: “WAAROM BEN JE NIET NAAR MIJ TOEGEKOMEN”?

een tekstje over mijn vader en mij

mijn vader die geen hulp wou en ik die er om schreeuwde inmiddels is het bij mij ook ikkezelf en mijn moeder had niets mee gemaakt en geen hulp nodig vond ze/zei ze en ik had geen problemen ik was GEK een deel van de hulpverlening en de familie behandelt me nog zo nu heb ik twijfels over mijn vader hij wenste dat wel maar op zijn eigen wijze

dat is bij mij niet anders

OVER VERZETSDADEN. Opgenomen vanwege ANGST in het Christelijk Sanatorium Hulpverlening voor en na het eten bijbel voorlezen. ’s Morgens een gezang of psalm met de hele crew onder de knoet van zuster Tolsma. ’s Avonds een heel kwartier. Ze vraagt of ze eerder naar boven mag. “Nee, het is heel goed voor je”. Het gezang tel uw zegeningen, ik KRIJS willens en wetens “krijg de zenuwen”. maandag - en donderdagmorgen opgelucht als je een ontbijt krijgt je bent niet aan de beurt voor een electroshock behandeling behandeling ze deden het ook als straf zonder verdoving dat was bij mijn actie “ krijg de zenuwen” niet illusoir geweest

ik draag een oude jas van mamma

ben al jaren niet in een winkel geweest Marjolijn heeft een nieuwe die valt haar tegen of zegt ze dat voor mij omdat ik hem mooi vind en ik krijg hem ik trek hem aan voor een wandelingetje de hoofdzuster moet de deur van het slot doen en zegt trek uit die jas die is alleen voor de zondag pappa komt me vrijdagavond halen voor het weekend “thuis” demonstratief trek ik mijn oude jas aan de hoofdzuster doet de deur open voor pappa die buiten staat te wachten zal hij het zien ja het wonder gebeurt hij let anders nooit op mijn kleren en zegt waarom draag je dat versleten ding je hebt toch een nieuwe ik die mag ik niet aan van zuster Tolsma ze slijmt tegen mijn vader de provocatie heeft gewerkt maar ik zal wel onder haar regime moeten lijden

*Waren dat kleine verzetsdaden van een bange 16/17 jarige?

154

Mijn ouders samen verder - 2 november 1940

Ze trokken in bij Paula’s ouders, haar broer ging weg en er kwam een kamer vrij: Roompotstraat 14 II Amsterdam. Mijn vader woonde op de Brouwersgracht met een groep mensen van ik geloof de JVA, ze moesten daar weg en hij zocht woonruimte. Maupie en Jetje zeiden: “Je kunt hier komen.” Paula antwoordde: “Jullie begrijpen dan toch wel dat de ene kamer onze woonkamer en de andere onze slaapkamer wordt.” Geen probleem in dat milieu. Alhoewel ze zich zorgen maakten om hun dochter met de zoon van de losbandige Hijman Croiset. Stel een aardje naar zijn vaartje.

2 november 2004 Theo van Gogh doodgeschoten.

Officiële trouwdatum: 18 juni 1941

Wel degelijk een dag om in ere te houden, anders hadden we geen van allen geleefd. We hebben altijd 2 november gevierd. Mijn ouders zijn getrouwd omdat mijn moeder zwanger was. Waarom niet eerder? Omdat je als getrouwde vrouw in die tijd automatisch je baan verloor. Net op tijd, mijn vader had zich niet laten registreren, daardoor was mijn moeder ‘gemengd’ gehuwd. Niet veel later kon dat niet meer. Ingrid met drie joodse grootouders was volgens Hitlers maatstaven een jodin. Het Jodinnetje en ik denk aan de sombere sprookjes van Hans Christian Andersen. Somber zoals de man zelf geweest schijnt te zijn, zeg maar blijkt. Ik zie zijn piepkleine huisje, nu een museumpje, voor me. 58 jaar geleden was ik daar.

Paula, mei 1937 19 jaar. Odo, jaartal onbekend.

Ze hebben 71 jaar vol gemaakt, minus de jaren dat mijn vader “OP VACANTIEKAMP” WAS!

155

18 JUNI 1941

Gaia is van 18 juni 2004 en ik geloof dat stiefopa ook op 18 juni geboren is.

156

Een moeder die ik niet gekend heb…

Mamma met haar oudste, vrolijk lachend. Odo was toch al weg. De basis ligt in je vroegste levensjaren: Ingrid later uit huis en onderduik. Ze heeft er herinneringen aan, beelden en geuren, ze was nog geen twee. Meestal als je voor je vijfde jaar herinneringen hebt, zijn ze traumatisch. Dan kan ze terug naar mamma, maar daar ligt een vreemde man naast in bed. Zij niet invalide, heeft kinderen en kleinkinderen en is zelfredzaam, maar ook zij heeft maar zeldzame momenten van geluk gekend en vele ongemakken en ook zij voelt zich miskend / verlaten. Als klein kind al. Mijn moeder vertelde me dit ik denk in Leiden meer met gêne voor haarzelf dan met medeleven voor haar dochtertje, tenminste zoals ik het me herinner. Ze liep op straat met Ingrid op haar arm en die stak haar handjes uit naar wildvreemden en vroeg, “handje kusje”. Ze snakte naar liefde overbodige opmerking maar niet gekregen, niet van haar moeder over wie ze met compassie spreekt en later niet van haar vader. Ook bij duitsers in uniform. Mamma rukte haar dan weg. Logisch dat ze het erg vond, maar dat kìndje! IJdel was ze toen al. Deze foto, een lief plaatje. Alle kinderen kijken graag in spiegels.

“O, Ingrid. Het doet me pijn. Heel erg pijn.” 70 jaar verder en ik wil haar / je in mijn armen nemen. In werkelijkheid stoten we elkaar af, maar dat is niet altijd zo geweest. Hoeveel harten heb ik? Er breekt er nog een. Hoe komt het dan toch dat ze er wel beter vanaf is gekomen, dan ik? Om mijn theorie, dat ik al vergiftigd ben in de baarmoeder? Niets om jaloers op te zijn, dat leven van mij. Maar nu begrijp ik haar weer beter. En mijn credit had ze toch al. Ik denk niet, dat ze echt in de spiegel durft te kijken of het moet met afschuw zijn over ook haar ouder worden.

Niet in het bezit van een recente foto.

157

Paula’s ouders: Mozes Kool en Henriëtte Bamberg. Getrouwd 3 oktober 1917 weggehaald zeg maar afgevoerd op hun 25e trouwdag.

Mijn grootmoeder was diamantbewerkster, thuis kleine goedkope rozetjes slijpen. Arm als ze waren een ruw houten vloer met brede naden en daar kwam er dan eens een in de spleten. Ik ben in het rijke bezit van haar diamant weegschaaltje.

Mozes Maupie Kool Amsterdam 1- october 1891 handelsreiziger en Henriëtte Bamberg (Jetje), Amsterdam 5 juni 1897 – Auschwitz 7 oktober 1942. Mozes Kool is bezweken aan hard labour. Ergens Midden Europa 1943. Rekbaar begrip. Exacte gegevens Rode Kruis ontbreken. Paula’s broer Joop (José) Amsterdam 9 maart 1921- Grosz – Rosen februari 1945. Hij was niet eens besneden. Mijn grootvader vast wel met de naam Mozes. De data stonden in het register van Westerbork, ik weet niet anders dan dat hij in een trein zat de duitsers reden gevangenen van hot naar her, zodat ze niet bevrijd zouden worden en die trein is gebombardeerd. Waarschijnlijk door de geallieerden. Nooit zal ik duitser kapitaal kunnen schrijven. Das Kapital, Karl Marx. Haar zusje Hanny Amsterdam 19 mei 1924 - Auschwitz 7 oktober 1942, net als haar moeder. Hanny, zomer 1942 met haar nichtje op haar arm voor mamma’s huis. Lijnbaansgracht 250. Ingrid heeft als enige een tante, een oom en (over)grootouders gehad. Hanny werkte bij de

Bonneterie. Nu wordt hij opgeheven 2014. De eigenaars waren niet joods, bij mijn weten, maar de deuren gingen dicht door vele joodse werknemers. Gerzon was joods. Opgeheven. De Bijenkorf bestaat nog, maar het chique is eraf. Je had in Amsterdam in de Kalverstraat, en later een filiaal in Den Haag het luxe Reveillon: een geschenkartikelenwinkel. Opgericht door de gevluchte duitse jood Fritz W. Fürstenberg. Bestaat niet meer. Over handel door joden; er zijn vele negatieve woorden voorbij gekomen, zoals de “woekeraar”, maar dat was rijkdom en dan noem ik nu nog de “sjacheraar”, armoedige handel en staat voor gesjoemel. Zojuist zie ik dat de Hema joods was van origine, dat is nieuw voor mij. Dom, *Winkeldochter van de Bijenkorf. Hij loopt als een trein, leuk treinen in dit verband. En nu boycotten ze joodse producten! De Aldi weert die eveneens. En waar moeten er allemaal halalproducten komen? Waarom, o waarom, kan het niet GEWOON NAAST ELKAAR? HET SIMPELE GRONDBEGINSEL LEVEN EN LATEN LEVEN! Kan er nog IEMAND domweg gelukkig zijn of het nu in de Dapperstraat is of waar dan ook? Ja, als je DOM bent. Oliedom. Maar de oliestaten zijn heel RIJK. Dit was wel weer genoeg HUMOR. Huilende Humor ontwikkeld. Macabere grapjes, letterlijk NÀÀRgeestig. Over winkels KIJK EENS NAAR DE INITIALEN VAN DIE GROTE SUPERMARKTKETEN! A.H. Ik denk aan Wampie van A. den Dolaard. Ik weet dat ik schrok als puber haar vriendje DOLF. *Winkeldochter, de echte betekenis: een product dat niet aan de straatstenen te slijten valt.

Mag ik de leeghoofd zijn?Uitdrukking: Dom geboren, simpel gewiegd en nooit iets bij geleerd.

158

BEELDEN EN WOORDEN. Militair 1 De bezetters Laat vooral de beelden spreken. Hier is het heerschap zelf duidelijk in beeld.

Arthur Seyss-Inquart, zes en een kwart werd hij hier genoemd, Reichskommissar van Nederland vanaf 1940. Veroordeeld als oorlogsmisdadiger tijdens het proces van Neurenberg, dood door de strop, Neurenberg 16 oktober 1946.

Hoe is het mogelijk dat de uitdrukking, ook al is hij ouderwets, veel heil en zegen gewenst nog bestaat. De NSB’ers begroeten elkaar met: “Hou Zee”. Nederlanders op straat zeiden tegen elkaar: “OZO”, Bet. Oranje Zal Overwinnen. Omstreden: oranje, blanje, bleu, de Nederlandse vlag van de NSB. Wilhelmina had het oranje in 1937 vervangen door ROOD.

6 ¼ Mussert Rost van Tonningen Anton Adriaan (Ad) Mussert (Werkendam, 11 mei 1894 – Den Haag, 7 mei 1946) was ingenieur en de oprichter en leider van de Nationaal - Socialistische Beweging in Nederland (NSB) in de jaren voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog; tijdens de oorlog collaboreerde hij met de nazi's. De bezetters, de NSB en hun sympathisanten presenteerden hem van 1942 tot mei 1945 als de leider van Nederland. Na de bevrijding werd hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Meinoud Marinus Rost van Tonningen (Surabaya, 19 februari 1894 – Scheveningen, 6 juni 1945) was een Nederlands politicus, die als voorman van het Nederlandse nationaalsocialisme tijdens de Tweede Wereldoorlog vergaand collaboreerde met de Duitse bezetters. Zijn vrouw DE ZWARTE WEDUWE was al voorbij gekomen. IL DUCE Benito Amilcare Andrea Mussolini (Predappio,29 juli 1883 - Giulino di Mezzegra, 28 april 1945) compleet vergeten en níet uit te vlakken. Nu slechts een foto, zie boven en deze ene zin. Vidkun Abraham Lauritz Jonssøn Quisling (Fyresdal, 18 juli 1887 - Oslo, 24 oktober 1945) Verschillen in taal, zijn aanhangers heetten “Quislings”. Bij ons geen “Musserts”. De joodse Denen werden massaal overgebracht per boot naar Zweden. Dat was in 1943. Quisling, geen schoolkennis, een roman over de oorlog zich afspelend in Noorwegen. Soms is het leven gevaarlijk van Axel Kielland. Leren is zo leuk en kan eenvoudig zijn. Mijn hersenen slaan alles op. Daarvoor was er juist sprake van collaboratie.

159

BEELDEN EN WOORDEN. Militair 2

menig choreograaf zou wat geven voor de gelijkbenigheid van marcherende soldaten voor zijn corps de ballet

verspreid over het slagveld liggen de verminkte lijken net zo verwoest is de geesvan de overlevenden als je dat nog leven noemen mag hen rest lijden dat blijft de gesneuvelden Woorden de slachtoffers. tenminste bespaard hoe kon ik recht hebben op angst en verdriet na wat mijn ouders hadden doorstaan en hoe de familie aan zijn einde was gekomen zwak was ik en slecht hoe vaak heb ik mijn moeder bits horen zeggen ik ben geen jodin ik ben Nederlandse

Slachtoffers van totaal andere aard. De Organisation Todt (OT) was een duitse bouwmaatschappij tijdens het bestaan van nazi-Duitsland, eerst onderdeel van het ministerie van bewapening en munitie.Genoemd naar de oprichter Fritz Todt. In 1938 opgericht. In 1945, toen het Derde Rijk was gevallen, opgeheven. Arbeitseinsatz /dwangarbeid o.a bunkers bouwen, fabriceren munitie, aanleg wegen voor de troepen

er zou volgens sommige deskundigen geen tweede generatiesyndroom bestaan als dat eens waar was prik in me en het komt er uit

Onbegrijpelijk hoe weinig de oorlog aan de orde is geweest in mijn therapieën, die tocht heb ik zelf gemaakt.

kom vanavond met verhalen

hoe de oorlog is verdwenen

en herhaal het honderd malen

alle malen zal ik wenen

Dit was natuurlijk Leo Vroman, maar die oorlog ging niet voorbij.

De oorlog voor Leo Vroman is nu wel voor goed voorbij. * Florence Nightingale *Leo Vroman (Gouda, 10 april 1915 – Fort Worth, 22 februari 2014) was een Nederlands-Amerikaans dichter, (toneel)schrijver, tekenaar, schilder, bioloog en hematoloog. In Nederland is hij vooral bekend als dichter; zelf beschouwde hij zich allereerst als wetenschapper. Vroman woonde en werkte vanaf 1947 in de Verenigde Staten en werd in 1951 Amerikaans staatsburger. Toch geldt hij als een van de belangrijkste Nederlandse dichters.In 1964 ontving hij de P.C. Hooftprijs. Bron. Wikipedia Hij heeft nog inzage in de ruwe versie van dit boek gehad. MC

Over de beëindiging van de oorlog, De Jalta Conferentie Churchill, Roosevelt, Stalin. Februari 1946 in de Krim nu is het daar oorlog. In mei was het dan vrede in het westen, maar het definitieve einde van de tweede wereldoorlog in augustus toen ook de Japanners zich overgaven. De Krim en oorlogen dan kom je vanzelf bij Florence Nightingale terecht *The lady with the lamp. 12 mei 1820 - 13 augustus 1910. Ode aan haar DE DAG VAN DE VERPLEGING is op *12 mei, haar geboortedag. Alissa Morriën *1946.

160

BEELDEN EN WOORDEN. De slachtoffers.

GHETTO’S. Er zijn legio beelden van.

Archiefmateriaal maar ook in speelfilms.

IN AMSTERDAM

Het Ghetto van Warschau in Polen, was het grootste joodse ghetto, opgericht door Nazi-Duitsland tijdens de holocaust in de Tweede Wereldoorlog. Een vrij neutraal plaatje van de markt. Er zijn er die er veel meer luguber uitzien, maar ik denk dat u lezer inmiddels genoeg vergast bent en dat het tafelen u zwaar is gevallen. Ik laat het er nu verder bij. Er zijn films en boeken te over, en ik lees in gedachten in een fractie het hele boek Mila 18 Leon Uris en zie de pianist. Schindlers list heb ik in de bioscoop gezien samen met mijn vader, gelukkig. Als mijn moeder mee was geweest, had ik niet naar de film gekeken, maar doorlopend naar hoe zij zou reageren. Er was een pauze, maar geen reclame.

De razzia’s die ook daar kwamen, de opstand grotendeels uitgemoord, ondergrondse gangen, een enkele die al eerder kans zag te ontsnappen. Een deel SHOAH daar.

Ik lees over Irena Sendler 1942. Ze kende de plannen en vroeg om werk binnen het ghetto en wist duizenden te redden. Onlangs overleden op de leeftijd van 98 jaar. Echt geïteresseerden wisten alles al, (jonge) mensen die niet weten, krijgen de schok van hun leven bij dit boek. Bij een eerder boek van mij, niet specifiek over oorlog, kreeg ik van een vriend te horen: “ik kan het niet aan al die ellende”. Ik heb daarin zelf twee invalshoeken. Soms moet je je afschermen uit zelfbehoud, maar van die vriend dacht ik: als ik daardoor heen moest, dan heb jij toch op zijn minst de ballen om het te lezen en dit veel breder getrokken. Je kunt niet de hele wereld op je schouders nemen, ik ben daar zelf heel ‘goed’ in, een soort van ‘Atlas’, maar ook hiervan denk ik: als miljoenen zijn omgebracht, dan kan ik niet anders doen dan deze geschiedenis doorgeven.

Hoe het me ook emotioneert.

Zeer recent heb ik vernomen van een joodse Barlaeaan ouder dan ik in onderduik geboren, dat het Rode Kruis waar geïnformeerd werd naar overlevenden of te horen kreeg, vermoord, gevestigd was op het Museumplein vlakbij ons huis. Volgens mij ging niet mijn moeder, maar de vriendin van haar broer. Verzetsvrouw Henna Winkel.

161

EEN IMAGINAIRE DISCUSSIE 31 januari 2008

Job Cohen aan het woord, ik ben aanwezig.

Tik tegen mijn glas en vraag als grapje: “is hier ook een interruptiemicrofoon?

Laat ik beginnen mijn waardering en bewondering voor u als mens

en politicus uit te spreken, uw zelfbeheersing zoals in NOVA tijdens

het gesprek met *Hero Brinkman, imposant, ik heb u heel hoog zitten!

Maar nu ter zake.

U bent een ongelovige jood. Mag ik u daarover een vraag stellen;

waarom draagt u bij sommige gelegenheden dan toch een keppeltje?”

Het antwoord simpel door mij in te vullen: uit respect.

Maar waar is het respect voor de ongelovigen?

Hoeveel pijn doet het mijn moeder als SHOAH survivor dat haar

vermoorde familieleden o.a. in Westerbork met kleine stenen davidssterretjes

worden herdacht, het symbool dat hen opgeplakt is tegen hun wil en overtuiging.

Zo ook was het voor mijn ouders heel akelig dat mijn vader in Yad Vashem een keppeltje op moest, terwijl ook dáá niet-gelovigen worden geëerd.

Een hoed op in een kerk, een keppeltje in een synagoge, okay.

Als je dat niet wilt, moet je daar niet komen, maar waarom o waarom bij

openbare herdenkingen?

Ik treed in herhalingen, net had ik het over respect, maar waarom wel inleven

in de gevoelens van gelovigen en niet in die van hen die dat niet doen.

Ook zij kunnen op hun ziel getrapt worden.

Daar wordt mijn inziens niet of te weinig bij stil gestaan.

Graag geef ik u nu het woord terug.”

tijdens mijn speech is er een boel geroezemoes ontstaan

“Wij streven toch een maatschappij na waarin geïtegreerd wordt, waarom dan de geassimileerden een stempel opplakken?”

Dit schreef ik oorspronkelijk als column, nadat ik Job Cohen bij de jaarlijkse Auschwitz-herdenking een keppeltje zag dragen. Deze column heb ik later daadwerkelijk als brief aan hem gestuurd. Alle Amsterdamse burgemeesters doen dat. Terugdenkend aan de opmerking van Rob Oudkerk, kom ik terecht ook tijdens het burgemeesterschap van Job Cohen op 4 Mei 2006, dodenherdenking in de Baarsjes te Amsterdam, een plechtigheid. Achteraf voetballen Marokkaanse jongeren met de rouwkransen. Job Cohen, altijd uit op overleg, gaat in gesprek met de Marokkaanse gemeenschap. Lovenswaardig. Hij betrekt de jongeren erbij en vertelt dat Marokko mee vocht bij het bevrijden van het door Hitler bezette Europa.

4 Mei, een jaar later, worden zij uitgenodigd voor diezelfde herdenking in de Baarsjes. Goed initiatief zou je zeggen. Als voorlichting wel, maar welke getraumatiseerde jood is in staat gebleken daar tegelijkertijd op die plek aanwezig te zijn. Misschien ben ik niet vergevingsgezind genoeg en ook geen goede jood, want mijn andere wang zal ik niet toekeren. Ik heb zelf hoog in het vaandel in gesprek blijven, ook hier. Maar daar uitnodigen op dat tijdstip is m.i. doorschieten en ongepast t.o.v. de slachtoffers. Hoe zou ik er toch bij komen dat de Shoah nooit voorbij gaat?

162

163

“Permitteert u mij een correctie, mijnheer Cohen. Géé bezwaar tegen het joodse karakter, het gaat hier per slot van rekening over de SHOAH. Ik bedoel het claimen door de religieuze joden, daarbij voorbijgaand aan de emoties van de seculieren. Zoals ik zei: alle burgemeesters doen dat. Ze mogen dat doen, dat is vrijheid, maar ze moeten dat niet. Ik blijf er moeite mee houden, omdat op deze wijze de herdenking wordt opgeëist door de gelovigen”. Geheel anders heb ik dat ervaren tijdens het burgemeesterschap van Ed van Thijn, die naar mijn perceptie bij het stijgen der jaren geloviger geworden was. Hij droeg het keppeltje vanuit zijn religie. Volgens google klopt mijn waarneming niet. Ed van Thijn, godsdienst: geen. Levensovertuiging: humanist.

De jaarlijkse herdenking op 27 januari. Vroeger was dat op de Oosterbegraafplaats waar mijn vader witte seringen kocht voor mijn verjaardag.Foto, Auschwitz monument in Wertheimpark. Nou PARK?

Welke niet deugende Nederlandse politicus is toch een held? Hero Brinkman. * Blz. 163

Een tussendoortje, i.v.m. Ps. Ik zal niet aanwezig zijn op het 60 jarig jubileum van het JMW, daar was de uitreiking van het boekje kinderen die alles moeten goed maken.Ook ik was niet aanwezig, niet in staat. Graag was ik op Maurice de Hondt afgestapt en had zijn woord DIGIBEET wat inmiddels opgang heeft gemaakt ter discussie gesteld. Hij bedoelt weinig verstand van digiTAAL. Daar is hij dan goed in, maar niet in TAAL... Een digibeet houdt taalkundig in, dat iemand goed is met zijn pc e.d. Nu is het toch publiekelijk door mij gezegd. Voor zover dit boek verkocht wordt. Alhoewel ik niet van de uitdrukking houd. Ja: “schoolgenoot, Paulien Cornelisse, taal is zo gezegd ook míjn ding”.

164

NOG MEER MONUMENTEN. De vrouwen van Ravensbrück.

Dachau monument DE BINNENKANT VAN YAD VASHEM MET FOTO’S EEN DEEL VAN DE ZES MILJOEN VERMOORDE JODEN zonder tranen huilt mijn lichaam (met dichtgeknepen keel) 25 juni 2014 Bij Jeruzalem is een grote brand uitgebroken. Mensen uit diverse huizen en Yad Vashem zijn geëvacueerd. Hij blijkt op zes plaatsen tegelijk te zijn aangestoken. Het voelt als aanslagen op vermoorden. AANGESTOKEN NIET UITGEBROKEN

165

BEZOEK AAN WESTERBORK

Van een dergelijke foto raakte mijn moeder volledig overstuur. Bij een bezoek aan Westerbork was daar een schoolklas met te weinig begeleiding. Gillende kinderen: “moet je die scharminkels zien”. Paula wou alleen maar weg. Mijn vader deed zijn best haar te overtuigen van de goede bedoelingen van de onderwijzer en wou de rest van de tentoonstelling zien. Dat bleek onmogelijk. Ik ben er nog wel met hem terug geweest, op 4 mei om 20.00 uur in de stromende regen, indrukwekkender dan het jaar erop in de zon, mijn moeder nooit meer.

Foto’s en schets waarschijnlijk uit Auschwitz. Groß-Rosen wordt van de hoofdconcentratiekampen wel beschouwd als het wreedste concentratiekamp, aangezien er geen enkele hoop was op overleven. Overigens werd er in de STEENGROEVE (Nacht und Nebel: Groß-Rosen JOOP! Natzweiler dat wist ik. Van Groß-Rosen niet) nauw samengewerkt met duitse burgers. Die burgers konden met eigen ogen de dagelijkse doden ten gevolge van knuppelpartijen en de zeer snelle lichamelijke aftakeling ten gevolge van het hongerdieet waarnemen. Iemand die in de steengroeve te werk werd gesteld leefde niet langer dan 5 weken. Joop veel langer. Natzweiler W.L. (Boebie) Brugsma, tevens Neuengamme en Dachau. Floris Bakels een paar bekende Nederlandse gevangenen. Oranjehotel. Kamp Amersfoort later dan mijn vader, ook hij joods. Dachau, Nu is bij de ingang een grote speelplaats, wat denken kinderen over een KZ ? Natzweiler e.a. ΜίκηςΘεοδωράκης/ Mikis Theodorakis. Chios 29 juli 1925 musicus ,verzetsman en politicus. WO II en later in de burgeroolog. Mauthausen cyclus of cantate. https://www.youtube.com/watch?v=PPEeBgMcLHo Liesbeth List zingt Theodorakis complete LP 1967 https://www.youtube.com/watch?v=i38n7G_u-QA, Mauthausen. Hier was een granietgroeve.

166

ik zit naast mijn moeder

en ze zegt waar is Joop

JOOP zeggen mijn zus en ik

op hetzelfde moment

je bedoelt je broer...

ja

mam die is al 67 jaar dood

ze zegt zelf ik hallucineer

ik sprak ook net met Odo

zou ook zij bezig zijn met de oorlog

geen broer geen man

beiden afgevoerd de een wel overleefd

de ander niet

nu zijn ze er geen van tweeën meer

de één vermoord de ander een natuurlijke

dood nou ook niet helemaal een gewenste dood na ongewenst lijden Alleen een gedenksteen, de lijken zijn nooit gevonden.

Joop

Ik kom terecht bij een zin van Otto Frank: “Maar Anne, ik had nog hoop…” Hoop had Paula bij haar broer. Zo grijpt alles in elkaar. Dat hoorde ik van mijn oudste zuster op de crematie van mijn moeder. Via haar nog een stukje voor mij onbekende historie. Ik was toen te jong, zij zeven, ik pas twee. Zij vertelde: jaren stond er een foto van Joop op de schoorsteenmantel. Van de anderen was de dood officieel bekend, van hem niet. Mijn zusje kwam uit school en zag dat de foto weg was. De foto van blz.159 neem ik aan. Vragen waarom durfde ze niet. Mijn moeder heeft dus in de hoop geleefd dat hij terugkwam en op een gegeven moment de knoop doorgehakt - een inwendige worsteling met als conclusie dat ook hij dood moest zijn en… WEG FOTO. Ik wist niet beter dan dat mijn moeder al in 1946 op de hoogte was. Zo vertelde ik het nog in de film.

24 april 2012 Het zou de 97e verjaardag van mijn vader zijn geweest en de laatste keer dat ik in staat was naar mijn psychiater in Arnhem te gaan. Daar heb ik de cd van zijn crematie gedraaid en tranen met tuiten gehuild en niet begrepen, los van mezelf, dat ik met droge ogen naar al die geëmotioneerde speeches heb kunnen luisteren ik als ijskonijn tijdens de plechtigheid. Aan de verzorgenden van mijn moeder toonde ik niet graag iets van mezelf. Dat speelde niet op die dag. Ik vertelde niet waar ik geweest was, niet uit schaamte, maar ik vond het niet relevant. Ook zoiets: het blad van NVVE heet Relevant, maar ook de reclame van de ABN AMRO. Een hulp zat naast haar bed en mijn moeder zei: “Heb je gehuild, kind?” “ Ja”, zei ik, “voor het eerst sinds Odo’s dood.” Paula antwoordde: “Ik heb niet gehuild.” Mijn reactie: “Ja, wel mam, dat doet je lichaam voor je.” Deze hulp, die anders heel formeel was, zei: “Paultje, dat is precies wat er gebeurt.” Toen hebben we samen met haar de wensenlijst voor haar crematie en de regel uit mijn gedichtje besproken. zonder tranen, huilt mijn lichaam Gepubliceerd in de bundel: Uit de spelonken van mijn ziel. Mijn vader was koud dood en mijn moeder begon dingen op te ruimen. Ik kreeg een heel duur geavanceerd zakmes terug dat ik hem had gegeven, zoals was afgesproken vroeger. Mijn oudste zus riep me: “zie je wat ze doet? Alles weg, net als na de oorlog”. Ze had gelijk en ik heb het teruggelegd. Opnieuw was er nooit iets gebeurd.

167

4 mei 2012 Samen met een hulp overdag naar Durchgangslager Amersfoort. Al eerder had ik een correspondentie met de directeur; een verhit dispuut over de kinderen in uniform rond het monument. Inmiddels is onze discrepantie duidelijk: hij heeft een militaire achtergrond, voor een leidinggevende van een herdenkingsplek als een concentratiekamp, kan dat m.i. niet samengaan. We hebben totaal verschillende achtergronden en we houden ons toch met hetzelfde onderwerp bezig. Hij gaf als voorbeeld de Dam. Ja, daar kwam mijn vader ook niet. Ik heb hem deze pagina uit Tralievader gestuurd. Hij is er nooit op teruggekomen. Door negatief commentaar is hij gestopt met verkopen van prikkeldraad dat ten goede moest komen aan het Kamp. Ik lees dat het Esther Voet haar eerste werk was als opvolgster van Ronny Naftaniël bij het CIDI. Een vieze smaak en een soort van ramptoerisme. De relatie is nu goed, maar mijn mond houd ik voor niemand meer. Ook dit zat mijn vader dwars en niet alleen de padjakkers, een reden om weg te blijven. Bijeenkomsten hotemetoten daar op de eerste rij, de slachtoffers meer naar achteren!

Hij had ondertussen kennis genomen van mijn doek. Ik was ’s middags gegaan, omdat ik niet wist of het me ’s avonds zou lukken en dat was goed. ’s Avonds was ik niet met de directeur in gesprek gekomen en bij ‘de Stenen Man’ herdacht ik mijn vader ook zonder WO II. Nog nooit heb ik zo lang van te voren een afspraak gemaakt, nl. zondag 27 januari 2013. AUSCHWITZHERDENKING weliswaar niet dood, maar veel te ziek en is er zonder mij gefilmd.

Diezelfde 4e mei ’s avonds om 8 uur samen met mijn oudste zuster bij mijn moeder. Het klinkt misschien vreemd, maar het was ontspannen voor het laatst.

168

DE STERVENSBEGELEIDING VAN MIJN MOEDER SAMEN MET JE MIDDEN IN DE SHOAH Wie had ooit kunnen bevroeden dat ik jou, mijn moeder, veiligheid kon bieden? Mijn moeder 8 mei 2012

ik hield je vast

toen je zo bang was later zelfs

paniek

grote wijd opengesperde angstogen

je handen verkrampt als klauwtjes

benauwd had je het

mam haal eens adem rustig

ik ben bij je ik ga niet weg

probeer je te ontspannen

het hielp de eerste keer

ik week niet van je zijde

en toen trachtte je om hulp te schreeuwen

maar dat lukte je niet meer

op een gegeven moment je ogen dicht

maar je lippen ging door met hun noodkreet

slaappil morfine pleisters

maar de angst in je ogen is gebleven

hartverscheurend

je werd weer wakker hallucinaties

heden en verleden door elkaar heen

geen communicatie meer mogelijk

met een oude agenda in mijn hand

keek ik om in wrok

niet bij machte je bij te staan

even vanzelfsprekend ging ik terug

samen waren we in een tijd

van voor mijn geboorte

je Israëlische dochter kwam vanavond

je herkende haar eerst niet

zal je de ochtend halen

Overleden 11 mei 2012 Toelichting op omzien in wrok. Mijn vader noteerde altijd alles in zijn agenda’s en sinds kort weet ik, dat hij nadat hij mij had weggebracht naar Zeist, de auto langs de kant moest zetten, omdat hij zo huilde dat hij niet verder kon, had ik dat toen maar geweten! Odo is overleden en mijn zus heeft zijn agenda’s. Ik vraag die van 1946 en 1963. Ik krijg, terwijl ze nog ‘leefde’, die van Paula. Ik lees 17 maart 1963 Manja opgenomen Zeist. ’s Avonds uit eten, Stadsschouwburg de Fysici. Friedrich Dürrenmatt Konolfingen, 5 januari 1921 -Neuchâtel, 14 december 1990) was een Zwitsers schrijver en schilder. Ik dacht: “stik mam, met je angst”. Weer ruim 2 jaar verder, denk ik: misschien hadden ze het heel hard nodig, want leuk hebben ze het niet gevonden, neem ik aan. Blijft de mishandeling en mijn eenzaamheid. Zij waren met intens verdriet, veronderstel ik, hoop ik in elk geval bij elkaar…. Correctie: tijdens haar twee deliria hallucineerde ze, dit waren flashbacks van totaal andere orde.

169

David de jongste kleinzoon van mijn oudste zus. Zo, had Ingrid haar zoon Dennis willen noemen, maar dat dorst ze niet vanwege mijn moeder. Niet wetend van haar, heb ik altijd gezegd als ik een zoon krijg, noem ik hem David. David en Gaia, maar als in moeder aarde en niet Chaia, het Hebreeuws op het leven. Beide namen hebben min of meer dezelfde betekenis in twee verschillende culturen. Marjolijn woonde toen al in Israël, maar zij is haar hele leven haar eigen gang gegaan en heeft niets laten bepalen door de gevoelens van onze ouders. Wel natuurlijk hààr reactie op onze jeugd. Althans in mijn perceptie. Heel jong al in tegenstelling tot de oudste en de jongste vaak niet gehoorzaamde en mijn vader zei: “op de drukkerij luisteren ze wel naar me”. Zij vroeg broodnuchter of was het verbaasd: “waarom eigenlijk”?

170

Aan de voorzitter van de Centrale Raad

van beroep, te Utrecht

Postbus 16002 3500 AD

WUV 1983/296/10 d.d. 2-8-1984

6 augustus 1984.

Geachte heer,

Bij het doorlezen van de stukken, die mijn dochter ontving in verband met haar aanvrage voor een WUV uitkering, heb ik mij uitermate verbaasd over de conclusies, die zijn getrokken over haar moeder, d.w.z., over mij Paula Croiset-Kool.

Uit het feit, dat ik mij niet over mijn oorlogstijd wilde uitspreken, komt men wel tot de zeer vreemde uitspraak, dat ik dus geen moeilijkheden heb gehad. Ik zou zeggen, het tegengestelde is het geval, anders was het spreken daarover niet zo moeilijk geweest. Dat ik me na de oorlog nooit tot een instantie als Joods Maatschappelijk Werk heb gewend, was alleen het gevolg van het feit, dat ik me niet geroepen voelde me tot een instantie te wenden, waar ik nooit enig contact mee had. Per slot van rekening werd ik door de bezettende macht op de gevolgen van mijn jood-zijn gedrukt, niet door mijn eigen overtuiging.

Ook heb ik nooit een uitkering van de WUV aangevraagd, omdat ik vond, dat ik die financieel niet nodig had door de positie van mijn man.

Nu mijn persoonlijke ervaringen tijdens de bezetting.

Omdat mijn man toen al gearresteerd was, ben ik na de geboorte van onze oudste dochter, met haar bij mijn ouders gaan wonen, een verboden daad. Daar was ik dan ook in huis op het moment, dat mijn moeder en zusje gearresteerd werden. Ik zag kans me te verstoppen. Dit gebeurde op de dag, dat mijn ouders 25 jaar getrouwd waren, 3-10-'42. Mijn vader en broer zaten toen al in werkkampen in Nederland, waar vandaan zij gelijktijdig met mijn moeder en zusje zijn gedeporteerd.

Daar ik nog geen stempel in mijn persoonsbewijs had, dat ik gemengd gehuwd was, moest ik me op een gegeven moment melden bij de burgerlijke stand om zo'n stempel te verkrijgen. Dat ik daarheen moest was voor mij uiteraard een onderneming, die niet zonder risico was. De ambtenaar weigerde mij in |eerste instantie het stempel, maar nadat ik volhield niet beter te weten dan dat ik gemengd gehuwd was, raadpleegde hij een collega, die letterlijk zei: 'Wat kan jou dat schelen, zet dat stempel'.

Daarna kreeg ik een oproep mij met mijn persoonsbewijs te melden in de Euterpestraat voor weer een andere stempel. Daar zaten duitsers, die werden bijgestaan door werknemers van de joodse raad. Een van die laatsten voegde mij toe: “Maar Croiset is toch een jood”. Ik heb hem toen iets kunnen toesnauwen en hield hij zijn mond. Gelukkig werd het incident niet opgemerkt door de duitser, die in een ander deel van het vertrek zat. Voor ik er heen ging, had ik mijn dochtertje zo lang bij iemand onder gebracht, omdat ik niet wist wat er met mij kon gebeuren. Terug in mijn eigen huis werd ik na verloop van tijd anoniem bedreigd en werd mij door anderen aangeraden onder te duiken. Ik zag daar niet meteen kans toe, maar zag wel kans mijn dochtertje ergens onder te brengen. Intussen had ik een vals persoonsbewijs gekregen en liep toen af en toe zonder ster. Toen ik een keer thuiskwam, ik had de nacht bij vrienden doorgebracht, stonden er twee nederlandse politiefunctionarissen me op te wachten. Zij hadden ook een anoniem schrijven bij zich, waarin vermeld stond, dat ik zonder ster liep. Dat klopte op dat moment. Waaraan ik het te danken had, weet ik niet, maar nadat er verder niets belastends werd gevonden, hebben ze in mijn bijzijn het valse persoonsbewijs verscheurd en zijn ze vertrokken. De volgende morgen kwamen er twee “heren” van de S.D. Uit de Doelenstraat, een berucht bureau, maar ik had toen mijn eigen persoonsbewijs weer bij me en droeg weer de jodenster. In tegenstelling tot wat er in uw rapport staat, heb ik na het ontdekken van het valse persoonsbewijs nooit meer zonder ster gelopen. Ik krijg mijn moeder maar niet van mijn netvlies, een niet bestaande foto van haar met ster vlak voor onze voordeur. Nooit beelden van mijn vader in kampkleding, kaal etc. Omdat ik me hoe langer hoe meer bedreigd voelde, er was ook sprake van sterilisatie, deed ik een poging om onder te duiken. Intussen was ik ook bezig om mijn dochter te laten dopen, omdat ik had gehoord, dat er dan in ieder geval door de kerk voor haar gezorgd zou worden. In die tijd, dat ik alleen in mijn huis was, zijn er ook af en toe joodse kinderen voor korter of langere tijd bij mij geweest op weg naar een vast adres. Ook heb ik mijn huis enkele keren aan illegale werkers ter beschikking gesteld. 13 oktober 1943 kwam mijn man uit gevangenschap thuis en dat bracht nieuwe angsten met zich mee, daar hij een nieuw

171

persoonsbewijs en distributiebescheiden hebben moest en weer de kans liep, dat er ontdekt werd, dat er van dat gemengd gehuwd zijn niet zoveel klopte en dat had ons aller dood betekend. Ik ben dan niet vervolgd in de zin, dat ik gedeporteerd ben geweest, maar de angsten en onzekerheden van die tijd hebben mij voor het leven getekend en dat heb ik zeker op mijn kinderen overgebracht, om nog maar te zwijgen over het verlies van mijn directe familieleden, waardoor mijn kinderen zonder grootouders zijn opgegroeid en zo iets is een groot gemis in een kinderleven.

Ik ben zo naïef geweest te veronderstellen, dat als ik mijn oorlogservaringen voor mijn kinderen achter zou houden, ik mijn kinderen voor de toekomst zou kunnen beschermen. Het tegendeel is het geval gebleken en ik heb na verloop van tijd menige moeilijke periode gekend. Ik ben in 1961 enige tijd bij dr. Hugenholtz onder behandeling geweest, maar ik heb me daar aan onttrokken, omdat ik vond, dat ik er niets mee opschoot. Later heb ik mij in Leiden op aanraden van de mij behandelende internist nogmaals bij een psychiater gemeld, maar ook daar ben ik na enige tijd weggebleven. Met mijn oorlogsverleden word ik nog steeds in dromen en door de politieke wereldsituatie geconfronteerd.

Gezien de consequenties voor mijn dochter Manja, heb ik besloten alsnog erkenning als oorlogsvervolgde aan te vragen.

Ik vertrouw u middels deze brief een andere kijk op mijn verleden te hebben gegeven.

Hoogachtend,

1. Croiset-Kool

Wat verdringing doen kan: in tralies schreef ik dat mamma dreigbrieven kreeg. Ik checkte alles zover mogelijk bij mijn ouders. Mijn moeder ontkende categorisch. Na haar dood kwam deze brief boven water en bleek de dreiging van sterilisatie wel degelijk te kloppen. Blz. 59

De drie kinderen Kool met hun vader Maupie. Cadeau voor Jetje voor haar verjaardag of opgenomen in het sanatorium. Van geen oorlog bewust. Wel armoede, al zie je dat niet. Rechts, Hanny Paula Joop. Mijn moeder heeft zich altijd lelijk gevonden door mijn lange aversie tegen haar, was ik niet neutraal, maar de foto’s weerspreken. Ook van die van Hanny met haar nichtje op de arm. Paula was gewoon heel leuk, maar altijd dacht ze, dat jongens voor haar zusje kwamen.

Hoe graag zou ik “Stolpersteine” voor hen laten plaatsen in de Roompotstraat bij nr 14.

Anders dan de door mijn moeder zo gehate Davidssterren! Hier een voorbeeld, lang gezocht naar een anonieme…

Van Hooglaren naar Hooghalen, daar is het terrein/museum van Kamp Westerbork.

172

1. Croiset-Kool

Zandkamp 180

3828 GL Hoogland

Uitkeringsraad vervolgingsslachtoffers 11-7-'85

1940-1945

Kenmerk: A 64822/183948/xeo

Mijne dames en heren,

Als reactie op uw brief van 21-6-1985 het volgende:

Ik heb geen verzoek om erkenning als vervolgde ingediend om in aanmerking te komen voor een uitkering van de WUV.

Het enige dat ik wil, is dat ik erkend word als een vervolgde van het naziregime op grond van de redenen van mijn brief, dd. 18-9-1984. Bovendien baseer ik mijn recht op erkenning als zodanig op het feit, dat ik in 1964 een voorlopige en in 1965 een definitieve uitkering heb gehad van het Centraal Bureau Duitse Schade Uitkeringen (CADSU). Mijn registratie nummer daarvan is 368298.

Verder heb hier niets aan toe te voegen. Mocht ik echter voor een erkenning als oorlogsslachtoffer een andere instantie moeten benaderen, dan zou ik dat gaarne van u vernemen.

Bij voorbaat dank voor uw bemoeienis,

Hoogachtend,

1. Croiset-Kool.

Mijn oudste zuster gebruikte een deel hiervan in haar speech en wilde mijn naam niet noemen en zei: “om haar moverende redenen”. Blz. 173/174 en 175 Er blijkt er ook een van mijn vader te zijn. Zitten allemaal in mijn dossier voor de WUV 2e generatie. Ik had ze al, maar was ze vergeten!

Post Scriptum. Ik denk als ze dan geen slachtoffer was, waarom had ze dan het Wiedergutmachungsgeld gekregen? Ze heeft er niet aan gedacht en ook ik niet, al schrijvende, realiseer ik me dat. Ja, ze noemt het wel CADSU. En nog later Lipmann Rosenthal (LIRO). Dat is pas uit betaald na deze brieven. Dat was een steekhoudend argument geweest. Maar WUV 2e generatie, ik heb hem gekregen, ik heb daar tien jaar voor moeten vechten, maar volgehouden.

Vele malen op het punt gestaan de handdoek in de ring te gooien.

Gooi gerust de handdoek in de ring, als je hem er altijd maar weer uithaalt. Een van mijn vele aforismen. Zo langzamerhand is het wel op. Het spelen met taal is gebleven. Zoals bv. *De Colijnsplaat heeft hij niet gepoetst. (In 1939 vervangen door de Geer, die naar Engeland vluchtte, dat werd door deze oud militair veroordeeld. Eerst gearresteerd door de duitsers, maar later in een luxe hotel en werd beschuldigd van samen heulen, hij overleed op 75 jarige leeftijd aan een hartaanval Illmenau 18-9-1944)

OVER MORBIDE HUMOR

Wiedergutmachungsgeld - Schadefreude.

Geen lid van de joodse gemeenschap, wel gemeenschap met een jood.

Welke joden gesticuleren niet, zij die een hoge dwarslaesie hebben.

BESTAANDE JOODSE/JIDDSICHE UITDRUKKINGEN

Trappen Goochem. Mijn bekende oeverloosheid. Oorsprong: de trap af gaan en doorkleppen.

Een koekie met een klatsch. Waarschijnlijk verbastering van Kuchel mit klatsch. Compliment en kritiek.

LIBIDO geen grapje integendeel, mijn moeder zwaar depressief mijn vaders moeder eveneens bij de zwangerschap van Ada. Hoe zat dat? Het libido van depressieve mensen is nagenoeg nihil. Was de lust er toch of konden ze beiden geen nee tegen hun man zeggen? Allemaal vragen waar nooit meer een antwoord op komt.

DE DOOD EEN TABOE mijn moeder hield ons weg bij alles wat met de dood te maken had, hoe oud zal ik geweest zijn dat ik voor het eerst een natuurlijke dood mee maakte. Familie vermoord en de suïcides in de klinieken, iets anders kende ik niet. Stiefopa is wel een natuurlijke dood gestorven, mijn vader is alleen naar de begrafenis gegaan. Een zoontje van Ada kwam onder de trein. Als heel jong jongetje buiten spelend, dat wist ik wel. Ze zei: “hij was mijn mooiste”! Maar ook daar ging Odo alleen naar toe.

173

Mijn speech

Na de muziek opende ik de plechtigheid. Ik wilde niet doorlopend in mijn rolstoel heen en weer gereden worden en ging meteen al bij haar kist zitten, onophoudelijk huilend.

Mijn ene zus vroeg: “wil je niet liever terug, zo kan iedereen je zien.” “Nou en …”?

En als ik spreek, zie ik niemand. Dus het spits afgebeten!

MOEDER COURAGE

Lieve mam,

Hier zijn we dan weer, veel langer geleden dan we gedacht hadden. Vreselijk voor jou dat het niet korter geleden is. Het woord ‘geleden’ gebruikend, kom ik terecht bij MULTATULI in een ander betekenis van hetzelfde woord, ik heb veel geleden - eigenlijk was het al veel eerder van Ovidius. En wat heb je veel geleden; door de oorlog je complete familie kwijt. De meeste mensen krijgen minder familie naarmate ze ouder worden. Jij niet, drie dochters, vijf kleinkinderen, acht achterkleinkinderen, maar de dood van Odo heeft er stevig in gehakt. Na de oorlog heb je niet gehuild en ook nu niet en die prijs heb je met je lichaam betaald, dat heeft voor je gehuild. Heel lang heb ik je ondergewaardeerd en niet van je gehouden.

Als kind heb ik me niet veilig bij je gevoeld, maar hoe had je die moeten bieden? Een mens kan niet kiezen wat hij/zij wel of niet voelt. Je hebt je verdriet ver weg geduwd om te kunnen overleven en daarmee ook je warmte. Onze relatie bereikte een dieptepunt, toen je me 16 jaar oud op liet nemen in een psychiatrische inrichting. Hoe erg ik je dat kwalijk genomen heb, is nu niet meer aan de orde. Veel heb ik verwerkt in mijn autobiografie, waarvan de meeste mensen vonden dat ik moest wachten tot na jullie dood. Zowel met Odo als met jou, heb ik er juist door het boek over kunnen praten. En zijn we nader tot elkaar gekomen. Dit tekstje heb ik hierin verwerkt

hoe kon ik recht hebben

op angst en verdriet

na wat mijn ouders hadden doorstaan

en hoe de familie aan zijn einde was gekomen

zwak was ik en slecht

hoe vaak heb ik mijn moeder ‘bits’ horen zeggen

ik ben geen jodin ik ben Nederlands

Zo laat in mijn leven, erg laat, ben ik van je gaan houden en waarderen en ben ik gaan inzien hoe onvoorstelbaar dapper je bent geweest. Wat gebleven is of het door de oorlog komt of dat het toch al bij je hoorde, weet ik niet. Maar dátgene wat je grootste angst was, is weggevallen je doodsangst. Je kan niet meer bang zijn, het is gebeurd, het is voorbij de rest natuurlijk ook:*. Ik heb getracht naar beste weten je belangen te behartigen, bij huisarts, thuiszorg en fysiotherapeute, die je onnodig kwelden met dingen moeten. Iemand van 93 nu zelfs 94 MOET HELEMAAL NIETS MEER. Ingrid en ik zaten hier op één lijn. Ze konden je chanteren met je doodsangst als u niet dit of dat doet dan gaat u dood. Radeloos sleepte je je dan voort of wurgde voedsel door je keel. Na het niet-behandelplan kwam goddank een einde aan de martelgang en werd je alleen nog maar verzorgd. Een klein beetje trots ben ik dat ik niet mijn eigen angsten heb laten prevaleren, maar gekozen heb, voor datgene wat mij het beste voor jou leek. En toen kwam Marjolijn, orde, regelmaat, triggers en je leefde op, ze schoot wel een ‘beetje’ door in de diepvrieskou, toen iedereen binnen bleef in een rolstoel, die je helemaal niet wou naar buiten. Je kwam weer beneden, zowat gedragen en dronk zelfs je glaasje Baileys en nu is het dan toch voorbij. En daarmee goddank de ontluistering. Mamma, ik had niet kunnen bevroeden dat ik je ooit zo verschrikkelijk zou gaan missen, zoveel verdriet om je zou hebben. Mijn waardering kwam laat, maar niet TÉLAAT. Ook kom ik terecht bij de regel uit een gedicht van Vasalis **sinds je kind en moeder bent. Decennia zeg ik al Paula tegen je en nu voel ik de diepe behoefte

174

om als mamma tegen je te praten ook al hoor je dat niet meer. Het zal leeg zijn en heel raar dat huis vlakbij, wat niet meer van mijn ouders is. Er wacht een gat en een verlatenheid. Dan nogmaals Vasalis aanhalend niet het snijden doet zo'n pijn, maar het afgesneden zijn. In mijn eigen bewoording ‘er bestaat geen prothese tegen fantoompijn’. Dank voor al je zorg en aandacht. Ongeveer een jaar geleden, sprak ik mijn medeleven naar je uit, over je leven dat steeds zwaarder werd en je afhankelijkheid, waarvan í weet hoe erg dat is en je reageerde met: “maak je over mij maar geen zorgen, ik heb een beter leven gehad dan jij.” Je weet niet, hoe ontzettend dankbaar ik je voor die woorden ben geweest, de erkenning in plaats van, dat ik het eindelijk niet meer verkeerd deed in de ogen van mijn ouders. Ook dankbaar mag ik zijn, dat jullie nog samen op de high tea voor mijn 65e verjaardag zijn geweest en dat plezierig hebben gevonden. Hoe te eindigen? Mijn verwarring uitspreken over leven en dood. Zoals ik ook al in het filmpje bij Odo verwoordde, je neemt geen afscheid van een dode, je bent reeds aan het herdenken. Vergankelijkheid is iets wat het aller moeilijkste te verteren valt, tenminste zo vergaat het mij. Je had ooit een mooie uitspraak, toen iemand zei: druk. Jij diende van repliek: dan wou ik dat ik deel uitmaakte van die drukte en mensen die niet kwamen bij mijn leven zijn niet welkom bij mijn dood. Nu leek ik al af te ronden en moet ik toch nog iets kwijt, ook jij compromisloos net als je eega. Op hoge poten ging je naar school, toen ik in de 6e klas thuis kwam met een christelijk kerstliedje. Daarvoor gingen je kinderen niet naar een openbare school. Een meester, die om zulke dingen de pest aan mij had. Een meester waar ik, als enig kind uit de klas, van jou mijnheer tegen moest zeggen. Meester was volks. Natuurlijk zei ik het wél, alleen als jij in de buurt was niet. Dat was jij, mijn moeder. De laatste maanden ben ik dichtbij je gekomen, eerst had je af en toe ***hallucinaties over Odo en je broer, later ook van mij. Kennelijk onder je huid gekropen, de dochter die elke dag bij je kwam en je vasthield. Dat heb ik nooit voor mogelijk gehouden. Je hebt het lang volgehouden, uitgemergeld de 30 kilo niet meer halend, maar je durfde niet los te laten. Nadat ik vocht voor morfine en slaappillen, kwam de rust en daarmee je dood.

Dag mam.

Dag Moeder Courage.

En daar ga je 67 jaar na de oorlog alsnog ‘durchs Kamin’!

Niet bewust, maar associatief heb ik Bertold Brechts Moeder Courage als titel gebruikt.

Schnitts uit de speech van Marjolijn - die haar tekst opbouwde aan de hand van de uitgekozen muziek

Aanhef privé Bij het beluisteren van de muziek, die jij voor deze plechtigheid had uitgekozen, drong het opeens tot me door dat ieder stuk in verband staat met je leven, je karakter, je geschiedenis en besloot ik aan de hand daarvan iets over je te vertellen… eerste sla ik over, staat los van DE SHOAH Het tweede: “Oft denke ich” uit Mahlers Kindertotenlieder, een verwijzing naar de verdwijning van je familie, waarvan je zo graag had gewild, dat ze alleen maar even waren weggegaan om zo weer terug te keren, een verklaring voor je enorme bezorgdheid, dat je kinderen iets zou overkomen, zo extreem dat ik er bijna altijd voor zorgde om eerder thuis te zijn dan afgesproken, om je in de erker te zien ijsberen, als dat een keer niet lukte. Een bezorgdheid of eerder angst, die zelfs teweegbracht dat je je joodse afkomst voor ons verborgen hield om ons te kunnen beschermen voor een mogelijk nieuwe holocaust en die er op de een of andere manier juist toe heeft geleid dat ik in Israël ben gaan wonen.

Het vierde. Strauss “Beim Schlafengehen” uit “Die Lieder einer reisende Geselle” zijn van toepassing op je slapeloze nachten, waarbij je zeker verlangde dat

het voorhoofd vrij van gedachten, je handen stil en je slaap ontspannen en rustig zou zijn.

175

{Inhakend op Marjolijns woorden, je voorhoofd vrij van gedachten, ze zitten bij mij in mijn achterhoofd zo ook beelden. Niet met ogen open, maar dicht tevens op mijn netvlies (opeens Vietnam het “NAPALM MEISJE” op mijn netvlies) maar de beelden in mijn geheugen absoluut achterin.} Er is familie met vacantie geweest. Dat had ik toen niet kunnen bevroeden. Nu andere brandhaarden. Oorlog en Vrede.

SCHNITT uit die van mijn oudste zuster. Compassie is het woord waarbij ik aan Paula denk. Compassie met haar grote verdriet: het verlies van haar ouders, broer en zusje, vermoord door de Nazi’s. Vlak voor de geboorte van haar eerste dochtertje teruggeworpen op zichzelf, toen ook haar mam werd gearresteerd en weggevoerd, vanwege zijn illegale activiteiten. Compassie met het niet kunnen uiten van dat verdriet: haar manier van overleven bestond uit verdringen en ontkenning want zoals ze altijd zei “zij had toch niets meegemaakt”. Ik herinner me de foto die op de schoorsteenmantel stond van haar broer als enige, verder waren er geen foto’s te bekennen. Op een dag, toen ik uit school kwam, ik zal een jaar of zeven zijn geweest was die verdwenen. Blz. 159 Ik was al volwassen toen ik heb durven vragen waarom juist die foto er eerst wel en toen opeens niet meer stond. Dat had te maken met het feit dat ze wél officieel bericht had gekregen van de dood van haar ouders en zusje, maar nooit over haar broer. Ze hoopte op zijn terugkeer, maar rationeel als ze was had ze na een zo lange periode van wachten vastgesteld dat die mogelijkheid was uitgesloten. Niet alleen zijn foto werd weggestopt… Ze wilde vooral geen slachtoffer zijn. Zoals naar voren komt uit de brief die ze in 1984, om haar moverende redenen, schreef aan de Centrale Raad van Beroep in Utrecht, om alsnog erkend te worden als vervolgde door de Nazi’s. Ik lees daar enkele passages uit voor. “Ach Ink, ik neem je je lieve moeder niet af ”. Ze vroegen zich bij mij niet af waarom ik bang was en bij jou niet waarom jaloers en vals. Je sprak over haar met: “compassie met het feit dat ze ononaarardig over kon komen: scherp van tong gepaard gaande met een priemende blik, maar dat je lief was, wist ik”.

Er waren veel bloemen en in een doorvoelde opwelling heb ik mijn toespraak op de kist neergelegd. Het was mooi, vond ik, maar de geschiedenis kun je niet verbranden.

Ceremonie afgelopen. Marjolijn bedankte, elke toespraak was oorlog. Nee dit keer niet die van Sidney. Ik dacht terug aan wat ik uit overlevering wist. De woorden van Paula’s vader. Ik waggelde naar het spreekgestoelte en zei: “Duitsland stond al in brand en mijn grootvader zei: we leven in een interessante tijd”. De vader van mijn moeder, die geen gemakkelijk leven had een mislukte carrière, hij was handelsreiziger én hij had de mentaliteit niet én het was recessie. Armoede schuldgevoel ten opzichte van vrouw en kinderen. Een positieve insteek in een negatieve wereld en toen rondde ik echt af. Er zullen nog wel een paar SHOAH overlevenden zijn, maar voor mij is dit het einde van een tijdperk. Portret van een tijdperk van Erich Salomon Errata en voetnoten bij mijn speech.

* Wie bang geleefd heeft gaat bang dood.

** Ik citeerde M Vasalis verkeerd, blijkbaar mijn gevoel erin gelegd.

‘Had ik je maar als kind gekend, die nu mijn moeder bent’

***Ik zeg hallucinaties, maar een significant verschil tussen hallucinaties en flashbacks. Over Joop en Odo alleen terug in de tijd, hallucinaties waren er bij de twee deliria ten gevolge van infecties en mij zien was schemergebied. ****Mijn moeder geen emoties, ze was altijd weer kapot van het toneelstuk

De dood van een handelsreiziger Arthur Miller

176

Van het ene toneel naar het andere… Geen oorlog, wel een tijdsbeeld. Een stukje cultuurgeschiedenis. Mijn andere grootvader Hijman Croiset acteur. Tot een verbod door de Kulturkammer is het voor hem niet gekomen, hij was al dood. Dat gold wel voor zijn zoon Max, die in de oorlog huiskamertoneelvoorstellingen gaf. Pisuisse, die op het Rembrandplein werd doodgeschoten en ben ik terug in Amsterdam waar ik geboren ben en bij mijn zin al zoveel jaren weg uit Amsterdam. Nog altijd gekleed in de kleuren van die stad zwart met rood, helaas ook die van de N.S.B., en is de cirkel weer rond.

177

‘LEBEN ODER THEATER’ CHARLOTTE SALOMON.

(Berlijn, 16 april 1917 - Auschwitz, 10 oktober 1943.) Samen met haar echtgenoot Alexander Nagler, een joodse vluchteling uit Oostenrijk, werd ze op 24 september 1943 (in het Franse zuiden Vichyregime o.l.v. maarschalk Philippe Pétain) opgepakt en naar Auschwitz getransporteerd alwaar ze op 10 oktober 1943 werd vermoord. De dag dat mijn vader vervroegd werd vrij gelaten. Zij was op dat moment vier maanden zwanger. Charlotte passeerde al eerder als film. Nu heb ik het over de tentoonstelling ‘Confrontatie’ (1981) boek met verftekeningen, toen nog in het oude Waaggebouw en niet het huidige Joods Historisch Museum.

Deze Tekening, éé van haar 1300 gouaches. Collectie in het bezit van het Joods Historisch Museum. ©Stichting Charlotte Salomon Charlotte Salomon®Beneden draaide een filmpje en Jossy Halland (van Li-La-Lo) zong en de domheid van de mens. Kijk, zei een vrouw: “Zwarte Riek” (een Jordaanse smartlappen zangeres). Ik betrap me op een pejoratieve reactie, maar wat deed ze daar dan? Haar stiefmoeder woonde jaren in de Paulus Potterstraat, schuin tegenover tandarts Vomberg. De operazangeres Paula Salomon-Lindberg (* 21 December 1897 in Frankenthal als Paula Levi; † 17 April 2000 in Amsterdam) war vor dem Zweiten Weltkrieg eine international bekannte klassische Altistin. Sie war eher auf Kunstlied, Oratorium und Kantate spezialisiert, widmete sich aber sporadisch auch der Oper. Nach Auftrittsverboten 1933 sang sie noch bis 1937 für den Jüdischen Kulturbund Berlin, welchen sie mit aufbaute, unter der Leitung von Kurt Singer. Ab 1935 nahm sie Unterricht bei dem Gesangslehrer Alfred Wolfsohn. Durch entschlossenes Auftreten und viele Behördengänge konnte sie die Entlassung ihres 1938 infolge der Reichspogromnacht inhaftierten Ehemanns aus dem De film van Frans Weisz 1981 - met wiens moéder Ik in het Sinaï Centrum verbleef - Wie die eis had, weet ik niet, maar de film is gemaakt op voorwaarde, dat de hakenkruizen de andere kant op stonden - wie heeft dat überhaupt opgemerkt?Behalve Max speelde ook Judith Herzberg mee, dochter van Abel Herzberg genoemd is erreichen. In der Künstlerhilfe setzte sie sich auch für andere gefährdete Personen ein und konnte vielen von ihnen die Emigration ermöglichen. 1939 floh sie mit ihrem Mann nach Amsterdam, wo beide 1943 im Konzentrationslager Westerbork interniert wurden, später aber flüchten und die Besatzungszeit bis 1944 versteckt überleben konnten. Nach dem Krieg lebte Paula Lindberg-Salomon in den Niederlanden, konnte sich problemlos in das niederländische Konzertleben einfügen und war am Amsterdamer Musiklyzeum und bei den Sommerkursen des Mozarteums in Salzburg als Gesangslehrerin tätig.

“Heute frage ich nicht mehr: Bist du Deutscher, bist du Jude oder Christ? Heute sehe ich in jedem den Menschen! ”

EN DAAR WIL IK ME VAN HARTE BIJ AANSLUITEN. MC 9 JANAURI 2015 MENSEN??? JA, MENSEN, ZO OUD ALS DE MENSHEID REPETEER IK.

178

11 MAART 2013 HOMMAGE AAN MIJN MOEDER

Foto’s M.T.M Schiffelers.

Mijn doek bevindt zich in Kamp Amersfoort. Het zal er bij elke Shoah-herdenking hangen. Op de dag dat mijn moeder 95 zou zijn geworden, heb ik er ter nagedachtenis aan haar een witte roos neergezet, met tekst van mij. De roos bloeide daarna nog dagen bij mij thuis. De directeur had het kamp symbool, ‘DE RODE ROOS’, die dag ook daarbij neergezet.

uit gezang 179:2

ieder woelt hier om verandering en betreurt het dag aan dag hunkert naar het geen hij zien zal wenst terug ‘t geen hij eens zag

Iets positiefs overgehouden aan ZEIST!

179

DIE SHOAH EIST HIER NOG EEN TOL de moeder die ontkwam aan deportatie de moeder die gesteriliseerd zou worden door de bezettende macht het ging niet door die abortus van haar die ze zou krijgen het ging niet door het verwoeste leven van het meisje ze vocht en vocht en vocht maar het leven bleef niet bedoeld zo wrang kan het leven zijn zeker was ik trots op mijn achenebbisj baantje bij het Leidsch Dagblad na vijf jaar inrichting zo van de ene op de andere dag een full time job 42 ½ uur per week mijn lijf en geest gelardeerd met angsten nog altijd woekert hij onderhuids als een veenbrand voort nu heb ik werk wat ik leuk vind en waarin ik groei en heeft mijn lichaam het door mijn te zware leven begeven mijn schrijven wordt beter kon tot voor kort redelijk tot goed voordragen maar dat staat mijn zieke lichaam me ook niet meer toe opnieuw het woord wrang mijn beide ouders gecremeerd als nog durchs kamin er was tijdelijk een plek om hen samen te herdenken KZ Amersfoort waar mijn vader mishandeld is tijdens zijn straftijd daar en mijn kunstwerk met voornoemde titel tijdens de Auschwitz herdenking en een paar weken langer daar viel mijn moeders geboortedag binnen zelfs daar kon ik niet heen nog steeds niet bedoeld te zijn ga ik de documentaire over mijn leven meemaken waarmee ik de erkenning zou krijgen waarnaar ik zo gesnakt heb en verschijnt die en dit boek postuum HAMARTIA

ERKENNING. Reacties “Je boek een schot in de roos, elke euro meer dan waard.” Maggy M. “De joodse Adriaan van Dis”. José… gevangen gezeten in een jappenkamp. “ Ik lees en luister je graag, je bent voor mij meer dan Anne Frank”. Chrisje S. Joodse komaf.” “ Je kan ook ECHT schrijven!” Een vreemde opmerking van een fan van het eerste uur. Pieter W. Langzaam maar zeker beginnen de beelden die op mijn netvlies gebrand leken van die doodzieke oude mensen te vervagen en komen er oude voor terug. Dat pakt voor mijn vader positief uit, voor mijn moeder het tegenovergestelde. Dat past in mijn gevoel over mijn jeugd, het beklemt en ik zie ook haar verbeten gezicht en agressief uiten. Zo is het bij mij toch echt begonnen. “Sorry, mam”. De liefde beschreven in de speech van je oudste dochter, ik heb die niet gekend /ervaren. Als al een beetje de laatste jaren.

Mijn internet ligt er vaak uit. Ik vraag een verzorgende de router uit te doen. Ik spreek dat uit als roeter. Zij zegt rauter, ze heeft waarschijnlijk gelijk, maar ik hoor RAUTER. Johann Baptist Albin (Hanns Albin) Rauter (Klagenfurt, 4 februari 1895 – Scheveningen, 25 maart 1949) was tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland de hoogste vertegenwoordiger van de SS en als zodanig hoofdverantwoordelijke voor vervolging en onderdrukking van het Nederlandse verzet en medeverantwoordelijke voor de deportatie van de Nederlandse Joden. Na de oorlog werd hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Prominente rollen aan de Wannsee, hardhandig optreden bij de Februaristaking e.v.a. In Putten werden 661 mannen gefusilleerd als represaille na een aanslag op hem en die bij De Woeste Hoeve ter plekke, 117 in Amersfoort 50, 38 op de Waalsdorpervlakte en op 12 maart nog eens 40 in Rotterdam. Alleen aan Himmler en Seyss-Inquart moest hij verantwoording afleggen.

180

ZELFMOORD IN HET KADER VAN OORLOG, PSYCHIATRIE EN ARMOEDE. Het woord RELEVANT, het blad van de NVVE en de ABN AMROBANK dragen dezelfde naam. Bizar, maar grappig in de context van onderstaande woorden. Zelfmoord en economie. Statement Paul Witteman VARA gids juli 2013.

DE AANNAME luidt de titel van deze column. Mijnheer Witteman refereert aan een interview waardoor hij kromme tenen krijgt van de beweringen van psychiater Jan Mokkensturm und drang in het programma Nieuwsuur, dat mensen tot zelfmoord gedreven worden door armoede. Hij ontkracht met klem. Ik kreeg kromme tenen zo’n jaar geleden, toen ik op het nieuws hoorde dat mensen met een bijstandsuitkering die kwijt raakten als een kind een inkomen kreeg. Dat bracht mij terug bij de recessie een eeuw geleden. Mijn grootouders waren werkloos en wat een vernedering; gaatjes in fietsplaatjes, stempelen vele malen per dag. Mijn moeder kreeg een baantje, mijn grootouders geen werkloosheidsuitkering meer en mijn moeder slechts een heel klein beetje zakgeld. Een discriminatoire opmerking die IK me permitteren kan, EEN JODENFOOI. Dit woord blijk ik vaak gebruikt te hebben, ik wil het niet ontkrachten, maar anderzijds vervangen door een habbekrats. Niet terecht, dat had toen niets met rassendiscriminatie van doen. Mijn moeder had zich in het huishouden thuis als meisje al kapot gewerkt, o.a. doordat haar moeder van de honger tbc kreeg. NIW blz.55 Moet en zal ik dat etiket NEGATIEF houden? Ik heb in deze context het woord Wanhoop niet gebruikt! VREDE EEN UTOPIE, Wel. Te weinig ruimte had dan daarmee ‘gekopt’. Geen zonnige visie op de wereld, een realistische m.i. het onderschrift activiste deed me deugd. Ja, er was gezondheidszorg, mijn grootmoeder verbleef een poos in een sanatorium. Cynisch kan ik nu zeggen, die moeite hadden ze zich kunnen besparen, ze is toch vergast. De heer Witteman spreekt over de overlevingsdrang van de mens, zelfs met uitgemoorde familie. Ik weet er helaas alles van. Wat betreft zelfmoord stapt hij over op de uitbehandelde psychiatrische patiënt. Tot voor een paar jaar terug was hij tegen euthanasie in

181

de psychiatrie. Er bestond medicatie tegen depressie, psychoses e.d. Meemakend van een vriend herzag hij na jaren zijn standpunt. Bij de beurskrach, meer dan een eeuw geleden in de V.S., zijn vele suïcides gepleegd. Niet dat ik het in Nederland verwacht, maar aan hoeveel oorlogen is een economische crisis vooraf gegaan? Mijnheer Witteman: leed is niet vergelijkbaar en statistieken heb ik niet voor handen, maar zelfmoord van armoede komt en kwam voor. Bovendien met weinig geld eet je ongezond. Een niet gekozen obesitas. Iemand met obesitas door een eetstoornis mag behandeld worden. Zouden mensen die niet door ziekte, maar gebrek aan geld geen minderwaardigheidscomplex kunnen krijgen en door slechte voeding overgewicht hebben? Bovendien geen representatief uiterlijk, wat solliciteren op zijn zachtst gezegd niet eenvoudiger maakt. Wie weet worden ze een psychiatrisch patiënt. Overleven en de oorlog, waar. Maar ook vele suïcides door joden voordat de hel verder losbarstte. Hoeveel zullen er geweest zijn na de Kristallnacht en nog eerder? Onder de uit Duitsland naar Nederland gevluchte joden lag het zelfmoordpercentage hoog toen ook hier werd binnengevallen. Bekende mensen moeten leren zich te verplaatsen in anderen en niet alleen zij, maar van de meesten komt dat dan niet in het nieuws en niet als een stelling poneren. Een column van iemand van letterlijk en figuurlijke goede huize, een mening van een intelligent mens, ook die heeft niet à priori gelijk. Lering trek je nagenoeg altijd uit slechte ervaringen. Ja, ook lezend en denkend. Je hoeft niet alles mee gemaakt te hebben om kennis te vergaren. Een arts heeft ook niet elke ziekte gehad. Mensen die oordelen over of veroordelen, hebben niet voldoende meegemaakt. Sommigen die dat wel hebben, staan ook te snel met hun mening klaar. Zij die in staat zijn gebleken hun uitwendige of inwendige vijand te verslaan, geven je te snel het ODIUM dat je niet voldoende gevochten hebt. Mijnheer Witteman heeft een representatief uiterlijk en is een uitstekend causeur, maar hij verkondigt een mening geen feit. Zijn stellingen in deze column net zoveel AANNAME als die van de psychiater en wie weet heeft die in de praktijk wel iets dergelijks meegemaakt. En hoe vaak gaan mensen van armoede aan de drank en drugs en zijn dan patiënten? Mijnheer Witteman, dat is een gegeven. Nogmaals percentages heb ik niet, maar dit heet levenservaring. Na WO II emigreerden vele Nederlanders naar Australië en Canada, je zou ze economische vluchtelingen kunnen noemen. Nu zitten hier in de asielzoekerscentra zowel politieke als economische vluchtelingen. Vrij in het begin schrijf ik over de genocide op de Indianen door de economische vluchtelingen uit de oude wereld in wat nu het land van de vrijheid heet. Het was gewoon een bezetting. Ja, er was ruimte genoeg, maar dat is er in Israël ook. l’Histoire se répète is niet voor niets ontstaan. Roem kan arrogantie veroorzaken en neemt vaak de zelfreflectie weg. Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. Eén van mijn aforismen luidt: “gooi gerust de handdoek in de ring, als je hem er maar altijd maar weer uithaalt”. Qua gezondheid en op het relationele vlak laat ik hem er wel in liggen, een verloren strijd. Maar als geëgageerd mens neem ik de handschoen weer op tegen onrecht en andere wantoestanden. Al is ook dat vechten tegen de bierkaai. Mijn PGB op de tocht en ik laat het erbij, zo niet des Manja’s. Tien jaar voor mijn WUV gestreden en de thuis‘zorg’ komt er niet in. Natuurlijk zijn daar goede mensen en niet iedereen via het PGB is dat. Maar postoel, hoog /laag bed. NOOIT! En de thuiszorg is niet in dienst van mij. I still remain the lady of the house. Manj-aforisme: een mening is subjectief en derhalve geen feit. Nou breek ik mijn klomp. Column Paul Witteman VARA gids 16-22 november 2013 Zijn grootvader heeft zelfmoord gepleegd, omdat hij failliet was. Jaren en jaren gebruik je een woord en opeens heeft het een andere lading salonsocialist. Het is inmiddels ruim twee decennia geleden. *Een buurvrouw noemde mijn vader een “salonsocialist”. Ik was woest, vond het een scheldwoord en zo bedoelde ze het ook. Opeens, vandaag realiseer ik me dat het tegendeel het geval is. De arbeidersklasse de P.v.d.A., logisch, helaas velen op het dwaalspoor LPF nu Wilders. Nee, het is een compliment. Hoe makkelijk stappen mensen van hun grondbeginsel af bij welvaart en maken een overstap naar de VVD? Mijn moeder heeft armoede gekend en mocht naar de HBS. Verontwaardiging, ze vonden dat ze in een dienstje moest. En de tactloosheid, de domheid van de pedagogen. Een winter lang gaat mijn moeder in een blouse met korte mouwen naar school. Op 11 maart, haar verjaardag, krijgt ze een blouse met lange mouwen. Een docent: “raar kind in de winter korte en nu lente en lange mouwen”. Hij had geen idee net als mijnheer Witteman. *De zonen van deze vrouw noemden de kinderen van

182

Marjolijn ook nog smous, de ene ging bij de marine. Zogenaamd onze verdedigers, zo zie ik militairen en bij marine denk ik aan de Dam, om een of andere reden denk ik over de luchtmacht anders... Toch pacifist, maar het werkt niet. Alleen als iedereen het zou zijn. Daarom altijd P.v.d.A. Ook al wil ik soms anders, eenmaal in het stemhokje kàn ik niet anders. Zo kom ik tot de slotsom SALONSOCIALIST IS EEN COMPLIMENT. Geen opportunisme opkomen voor de zwakkeren. Actueel Het enige rood dat er nog rest van de P.v.d.A. is SCHAAMROOD. © Manja Croiset Natuurlijk weer op ze gestemd bij volmacht. Mijn democratischrecht zal NOOIT VERLOREN GAAN. Dit recht voelt als een plicht, een korreltje medezeggenschap. Maar ach, Hitler is democratisch gekozen. Nog een keer Wim Kan. Potlood is rood, maar zit wel aan een touwtje. GEERT WILDERS POLITICUS VAN HET JAAR Ik las dit op Facebook en daar ontspon een discussie of werd het een monoloog / statement van mij? Hans Knoop had dat erop gezet en schreef: “dat zegt niets over Wilders, maar over de Nederlandse bevolking”. Mijn visie is een andere. Wilders en vóó hem Fortuyn kregen de kans doordat de Nederlandse politiek TE mild was; kan dat TE mild? Als je emigreert pas je je aan het land aan waar je gaat wonen, leert de taal enz. Daarmee kun je je eigen gedachtegoed behouden. Je hoeft geen kameleon te worden. We leven in een democratie. We hebben immigranten te lang puur als gast onthaald en de aanpassing was andersom. Dat is doorgeschoten. Wat Janmaat indertijd verkondigde, maar de man had geen charisma, anders dan Fortuyn en Wilders die wel een uitstraling had / heeft. Janmaat had een bankje alleen en werd genegeerd. Zijn standpunt is inmiddels GEMEENGOED geworden. Met hersens, sorry, als je ze niet hebt kun je dat níet helpen. Met mijn hersenen zal je nooit op zo’n figuur stemmen. Je bent wat minder begaafd en je ziet wat er geïvesteerd wordt in nieuwkomers. Hoe verwerpelijk ook, als je dan zelf geen baan hebt of wel wat werk, maar in een wijk woont met alleen niet aangepaste nieuwe Nederlanders die trachten hun normen en waarden op te leggen. Dan begrìjp ik het wel. Het is geen verdienste van Wilders, maar een tekortschieten van de andere politici. Hitler is destijds democratisch gekozen en dat was hetzelfde verhaal. Het establishment was aan de macht, de bevolking had het slecht. En zo is het gegaan. En opnieuw wordt achter de feiten aangelopen. Ik word uitgenodigd om een moskee te bezoeken. Nee, dank u, ze gaan maar. Ik heb daar geen trek in en dan discrimineer ik, wordt er te vaak gevonden. Allemaal best maar er wordt getracht hun normen en waarden hier op te leggen en de politiek grijpt niet in. In hoeverre de geschiedenis zich hier gaat herhalen geen idee, het ziet er niet ongevaarlijk uit. Als seculiere jood kom ik ook niet in een synagoge. Maar dat het een schandaal is dat er in Amsterdam schuilsynagogen noemde ik al eerder bestaan hoef ik niet uit te leggen. IS HET AL TE LAAT? Het boek corrigerend zie ik de tegenspraak op de brief aan de heer P(aul) Witteman. Daar zeg ik zover zal het hier niet komen! De verkiezingsuitslag diep en dieptreurig. Er zijn Marokkanen, die Nederland verlaten, ongetwijfeld keurige mensen en sorteren vast niet onder de noemer k.u.t.! Blz 44

Facebook Hans Knoop 10 maart 2014 Kandidaat FN in Parijs wil alle Roma in concentratiekampen opsluiten Met dit tuig gaat de PVV fractie in EUP vormen. Reactie Manja Croiset Vele malen debiteer ik dat ik het gevoel heb in de jaren dertig van de vorige eeuw te zijn beland. 11 maart 2014 Mijn moeder is vandaag 96 jaar geleden geboren. Marina DaCosta Waar is de mensheid nu bezig, kunt u me dat uitleggen Reactie Manja Croiset Is het ooit anders geweest?

183

Mijn zusters spraken o.a. over het sociale bewustzijn van mijn moeder. Mijn woorden over mijn ouders bloedend hard. Hun beider rechtvaardigheidsgevoel. Of de armoede thuis daaraan ten grondslag lag, waarschijnlijk. Ik weet vele voorbeelden, ik kies er één. Voor de deur in de gracht de twee kolenschuiten, eens per jaar de baggermolen. Een periode een open boot erbij. Een man, vrouw en kinderen schaars gekleed. Op zijn minst figuurlijk bespuwd. Het ging mijn moeder ter harte, ze wist hoe vernedering en aannemen van anderen voelde. Even waren die mensen niet zichtbaar en heeft ze er een zak met kleren eten speelgoed opgegooid. Mijn vader stond erom bekend door zijn zichtbare hand-en-span diensten, zelfs opdringerig. Anderzijds: maakten mensen misbruik zelfs boven de 80 van die mentaliteit, dat kan me nu nog boos maken. Van mijn moeder basaal, los van lid zijn van een organisatie en vooral niet aan de weg timmeren.

Sociaal, cultureel Ik heb zeker niet alleen op school geleerd. Onze lectuur: de kinderen van no. 67 zijn al gepasseerd, maar ook de schooiertjes van Napels. Het genoemde Pestalozzidorp. Nynke van Hichtum / Sjoukje Bokma de Boer, tijdlang vrouw van Pieter Jelles Troelstra en nu doel ik niet op de sociaal betrokken boeken als Afkes tiental, maar haar boeken over Afrika. De Oehoehoe serie. Zo leerde ik over de Bosjesmannen en de wrede koning Tsjaka. Over het uitkafferen sprak ik al eerder in dit boek. Uit het 3e de regel wiens naam ik niet noemen mag, ging niet over god, maar namen van schoonouders alleen door vrouwen? mochten niet uitgesproken worden. Verhalen, mythes, sagen, legendes. Een joodse legende De golem גלם . Waar heb ik meer geleerd op school of lezend, luisterend, kijkend?

Terugschakelend naar de oorlog Niet terug gekomen. Hoezo, niet terug gekomen, je hebt ruzie met iemand en die komt niet meer terug. Nee, gedeporteerd en vergast, soms opgehangen of gefusilleerd en dan ben ik niet eens diep ingegaan op de praktijken van Mengele. Een militair sneuvelt. Ja, ook buiten kampen en vuurgevecht hebben mensen door honger en ellende de oorlog niet overleefd, maar de woorden niet teruggekomen zal ik nooit in een oorlogscontext gebruiken. Het begon niet bij de SHOAH en het eindigt er niet mee. Een boek over oorlog en vrijheid. Vele gruwelen zijn in dit boek de revue gepasseerd, maar dit: discriminatie betreffende godsdienst/ras/sexuele geaardheid? Godsdienstvrijheid? Suum Cuique? Verscheen in nr. 1922. W.F. Hermans publiceerde er zijn eerste column op 18 jarige leeftijd. Het is oudste Nederlandse schoolblad. In de affaire Weinreb 1969-1976 voor het RIOD speelde hij een prominente rol, maar hij reed een scheve schaats met zijn bezoek aan Zuid Afrika tijdens het apartheidsregime. Onderstaande vind ik iets voor Amnesty International. Als de lezer bij deze tekst doordenkt, gaat hij /zij over zijn nek. Eerst de immens wrede besnijdenis en eenmaal dichtgenaaid in de huwelijksnacht door de man ‘geopend’ worden. Ik val niet snel flauw, dat zou hier zomaar kunnen gebeuren. Tegenwoordig slaan sommige vrouwen in de landen waar dit moet/niet eens mag met hun dochtertjes op de vlucht. Hoe hoog de percentages liggen geen idee, maar ook vrouwen die het zelf doorstaan hebben ben je dan niet voor je leven getraumatiseerd vinden dat het hoort en vanzelfsprekend is. MARTELING van een heel ernstige soort. Zijspoor: de heel jonge verkrachte kinderen tot baby’s aan toe, omdat er een fabel is, (alleen in Afrika?), dat sex met een maagd ervoor zorgt dat je nooit met HIV wordt besmet. Over dromen op blz.21 zeg ik over datzelfde boek: elke droom een nachtmerrie. Uit: Croisade van een Croiset. Ook niet de minste behoefte om naar een moskee te gaan ter kennismaking, doe ik ook niet met een kerk of synagoge of als bezienswaardigheid. De Nôtre - Dame in Parijs, onfatsoenlijk/getuigt niet van ‘goede smaak’. Een buurvrouw daar en vertelde, “ik heb mijn jupon uit getrokken en op mijn hoofd gedaan”, de synagoge in Praag. Ja, als museum of over hebbend voor een goede vriend, als mijn aanwezigheid bij een huwelijk of begrafenis van iemand om wie ik veel geef op prijs wordt gesteld. Wat ik ook niet wist: dat de dichtgenaaide meisjes uren doorbrengen op de wc en druppelsgewijs plassen, zo ook bij menstruatie, niet te bevatten. Menig gelovige zeggen, dit staat helemaal niet in de koran, over inentingen niet in de bijbel, dat heeft de mens bedacht, niet god. Zo kan iedereen zijn eigen godsdienst maken. Ik heb weliswaar geen houvast aan mijn nihilisme, maar ik vind dat toch het enige reële. Nog meer over discriminatie, er is een zorgnet waar ik wel

184

eens een advertentie heb staan. Ik vind dat ik als joodse vrouw het niet prettig mag vinden om een getatoeëerde verzorgende te hebben. Ik werd beschuldigd van discriminatie en om die reden dreigde men mij te verwijderen. Als dat vrijheid inhoudt… Dromen, wakker worden. Entebbe, Achille Lauro, hier speelde de nachtmerrie over de infibulatie zich af en mijn moeder ging overboord. Geen Shoah meer, wel antisemitisme. Dat de oorlog tussen de Israëli’s en de Palestijnen zich niet tot dat grondgebied beperkt, ook daar hoef je niet van op te kijken.Ook niet van het drama van de Olympische Spelen in Müchen, maar dat sport verbroedert… Ze gingen gewoon door. Domweg gelukkig ben ik nooit geweest, al is als kind wel alles vanzelfsprekend. Het is vandaag 6 september 2013. De huisarts is net weg en voor mij is er geen enkele hoop. Waarom huil ik dan nog?

HAMARTIA Ik wist het al. Wat doe ik dan? Ik tracht de machteloze huisarts een hart onder de riem te steken, hoe anders zou het later lopen. Het is een schat, maar haar uitspraken niet consistent. Ik kan beter troosten dan wat dan ook. Ja, en les geven. Ik bleef wel alleen achter en het is weekend.

ZIEK ZIJN SCHRIJVEN ALLES OP MIJN IDIOSYNCRATISCHE WIJZE

nooit heb ik me gezien gevoeld de verbazing met mijn eerste rapport o dit kind kan ook leren niet MANJA en de verbazing voor mij nu verbijsterend was het meisje wel zo onzichtbaar voldoende gebeurtenissen waar anders uitspreekt des te schrijnender en groter de aanklacht spreekt er niet veel meer uit dat ze teveel was dat

ze haar niet konden zien

pijn verdriet NU in tralies schreef ik nog WILDEN

de vijand heeft mijn ouders getraumatiseerd

mijn ouders en de ‘hulp’verlening mij

mijn moeder die geen moeder zijn kon mijn vader een onwrikbaar brok graniet tevens mijn rots in de branding

op den duur holt de eeuwig beukende zee

zelfs daar slijtplekken in EEN VOORSCHOT OP IN MEMORIAM MANJA CROISET

IN MEMORIAM WIL HABERS Het was 1966, het neusje van de zalm Psychotherapeutisch Centrum Veluweland. Ik was 19 of 20, niet van belang, maar ik wist het al voordat het gebeurd was. Ik had er al tweeënhalf jaar psychiatrische inrichting opzitten. Er was een beeldschone vrouw; geen hard, maar lief gezicht en een zacht en warm karakter. Hoeveel kleiner de wereld nog was. Voor haar opname vielen de nachten haar al zwaar en lag ze uren 's nachts met de plaatselijke politie te bellen, dit vertelde ze

185

in een groepssessie. Ze verzorgde de bloemen toen nog alleen een villa, nu een heel complex en mocht als enige in de privé tuin van dokter Arendsen Heijn komen. De ene zelfmoordpoging na de andere. Zowel Jan Foudraine, haar behandelaar als dokter G.W. Arendsen Heijn zagen haar wegglijden. Ongebruikelijk zijn ze samen met haar gesprekken aangegaan. En dan, dàn is ze vermist. In de PI’s werd je verre van de zelfmoorden gehouden, DOODgezwegen. Het was een kleine elitaire gemeenschap, iedereen zat bij elkaar de hele nacht. In de loop van de volgende dag komt Jan Foudraine doodzenuwachtig binnen. Ze is gevonden. Met pillen zich verdronken. Achtenveertig jaar terug in de tijd. Hoe ik daar kom, ze was zo lief, zo zacht, zo’n groot hart en ze was al een poos extreem onaangenaam. En nu lig ik hier minstens zo bitter en vals. De middelen heb ik niet, misschien wel genoeg om mijn zwemreflex te onderdrukken. Namelijk bij de eerste slok water die je binnen krijgt, ga je automatisch vechten. Lopen kan ik niet meer. Een verloren strijd. Euthanasie heet goed geregeld in Nederland. Hoe tergend langzaam zullen mijn krachten afnemen en kom ik uiteindelijk te overlijden? Geen in memoriam van Wil Habers. Maar liever fel en hard dan hypocriet, onwaarachtigheid is verschrikkelijk. Dan weerspreek ik me. Door mij wordt een ander wijzer, maar de beschadigingen gaan niet aflatend door. Oude wonden opengereten, nieuwe erbij. Door mijn film heb ik contact met hem gehad, hij herinnerde me zich niet. Een paar jaar eerder nog wel, we zaten naast elkaar bij de herdenking na de dood van Dr. G.W. Arendsen Hein. Hij vroeg aan mìj: “waarom ben ik daar weggegaan?” Mijn antwoord: “Jan, omdat twee kapiteins op één schip niet werkt!” Hij zei: “dà zal het geweest zijn!” Manja Croiset is wel IEMAND GEWORDEN, buitengewoon ziek en ongelukkig. Maar geen nobody! Eelt op mijn ziel krijg ik nooit. DE BEDELARES DIE IK NIET WIL ZIJN

een stukje over mijn verwoeste leven. 68 jaar, bitter en dat wou ik niet worden. Hier lig ik en ik kan niet anders. Eén neef. Verder betaalde hulp. PGB, gevechten met CIZ, WMO, Zorgkantoor. Overgeleverd aan. Hoe lang nog? “Nee, zegt mijn huisarts: de ander tot overlast zijn, is geen reden voor euthanasie”. Alsof ik dat niet weet. Enig idee hoe het voor mij voelt? Als ge in nood gezeten, geen uitkomst ziet, wil dan nooit vergeten god bestaat dus níet. NOBODY KNOWS THE TROUBLES I HAVE SEEN.

Geen 1000 boeken noch de film zullen mijn leven kunnen weergeven. Into each life some rain must fall, but too much is falling in mine. De film heeft wel een perspresentatie gehad, ik blijk Doña Quichota te zijn. “De aandacht die ze zo graag wil”, wordt er gezegd. BELUST OP SENSATIE. NEE, DIE IK HELAAS NODIG HEB. RIOOLJOURNALISTIEK een foto in een krant, een stukje film uit de context, de speelgoedkamer. De bedelares die ik NIET wil zijn laten ze weg. Het blad DEVIANT, sommige mensen zijn niet te helpen. GEEN HAND IN EIGEN BOEZEM. Ik heb een ingezonden brief gestuurd uiteraard NIET GEPLAATST! Buitengewoon eenzijdig. Het is tijdens het filmen helaas nooit aan de orde gekomen. Hoeveel moeder ben ik van mijn (ver)pleegdochters geweest, docente en vraagbaak. Steun en toeverlaat van de jonge vrouw, die in de film mijn ‘mammie’ is, zoveel ben ik er ook geweest voor mijn hulpen, nu minder doordat ik minder kracht heb, maar lesgeven en dat open oog is gebleven. Ik wil helemaal geen fragmenten uit de film op de televisie. Het is een verhaal, niet één plaatje. Het geeft een vertekend beeld. Er komen interviews aan en ik wil reageren op de film, ze willen me daar vragen over stellen en niet alleen dit boek, maar ik kan niet zeggen wat ik wil, want hij is nog niet op televisie geweest; dan kan het niet begrepen worden. Als ze er nog komen, wat ik niet meer geloof, zelfs dan krijg ik er geen gezondheid voor terug. Al weer zo’n 20 jaar geleden een vriendin met kanker. Bij haar op bezoek, terwijl er thuiszorg is. Ze tracht zich overeind te hijsen en valt en nogmaals. Zachtjes zeg ik tegen de hulp : “Moet je haar niet helpen?” * “ Nee” zei zij: “ze wil dat zelf.” Overleden in het ziekenhuis op EEN ZAAL. Dat gaat mij niet gebeuren. Tenminste, dat hoop ik. Ik heb me dat bezworen, steeds meer begin ik te twijfelen of dat haalbaar is. De grote zaal Jacoba van Velde, vorig jaar was het boekje

186

opeens weer in the picture. Veel van mijn generatiegenoten kenden het niet. Ik stikte er al in als puber. Salamander pocket, het duurste, het prisma fl. 1.25 , dan bruine beertjes fl. 1.50 en de dure salamanders fl. 1.75 Querido. Ja, de Elsevier nog duurder, van mijn beetje zakgeld kocht ik tranen over Johannesburg voor de verjaardag van mijn vader. Het is nu bij mij. Ik begreep dat toen nog niet. Nu doe ik hetzelfde. *Dit stukje uit mijn hoofd, maar niet van mijn hand, namelijk gedicteerd aan een PGB-verzorgster hetgeen helemaal niet mag, dit is LUXE! Als ze het lezen, kan ik het er zomaar door verliezen. LUXE? Is dit opnieuw een ultieme vorm van sublimatie. Ik was nooit jaloers, kon de zon in het water zien schijnen. Geen enkele reden om jaloers te zijn op Wil Habers, maar was ik maar dood geweest op haar leeftijd en liefst nog veel jonger.

Hoe graag zou ik in plaats van een bedelares een Einzelgänger zijn.

Kwinkslagen in een boek dat de lezer waarschijnlijk zwaar op de maag zal liggen of hoe ik toch ook kan zijn

Descartes. Nee, Cartesius, als ik Descartes schrijf, moet het in het Frans. Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Ergo conclusio of misschien zelfs Q.E.D. Ik denk zo krankzinnig veel, dan is de filosofie daarachter dat ik niet minderwaardig zijn kán.Terwijl ik wel invalide ben en als je dat letterlijk vertaalt, minderwaardig betekent. De waarheid is kil, het geloof in de waarheid is machtig. Nietzsche. Zou deze notoire atheïst dan toch een reïncarnatie zijn van deze zo bekende filosoof, die ik al eerder aanhaalde? l’Êre et le Nént. Het zijn en het niets, deze filosofie van Sartre past zo bij mijn leven /gevoelswereld. Met zachtheid bereikt men meer dan met kracht. LA FONTAINE Misschien is zachtheid wel een gigantische kracht. ©Manja Croiset.

STRUGGLE FOR LIFE

life full of fear

is a bad life

life full of sadness

is also a bad life

life full of pain

is a horrible life

life full of hatred

is what creates a bad life

but an empty life

is no life at all

and as long as you wish that

other people have a fulfilled

life

you still have a heart

and that’s life

Uit: out of the caves from my soul. Bitter zijn en haat is niet hetzelfde en toch… Bitter in de mond maakt het hart gezond, misschien aangaande geneesmiddelen, maar emotioneel. Nooit, dat is absoluut onmogelijk. DISSONANTE SYMFONIE Mijn eerste uitgave, verschenen op 5 juli 2006, mijn zestigste verjaardag. Bestaande uit 4 bundels, de eerste geschreven in 1968. Een litanie, toen liet ik dat nog niemand lezen, de volgende pas in 1999 en in bloemlezing of rouwkrans © Manja Croiset

187

wie is die vrouw in de spiegel 2012. Leek de tekst achterhaald in positieve zin. Alle winst van decennia strijd in een klap weggeveegd. Een persoonlijkheid verworven en nu 2013 herken ik niet alleen de vrouw niet, er is geen vrouw te zien. Waarom is een SCEN-arts een huisarts? Vreemd fenomeen. Behalve bij psychisch lijden. Blijkt niet waar nog schrijnender, het gesprek had achterwege kunnen blijven. Het etiket was al geplakt, onuitwisbaar net als de getatoeëerde kampnummers. Dan moet er een onafhankelijk psychiater bij. Bij andere aandoeningen verwijst de huisarts ook door. Er bestaan niet voor niets specialisten voor vele ziektes en hoe zit het bij euthanasie in een ziekenhuis, wordt daar een SCEN-/huisarts bij gehaald?

Een oog meer of minder een oortje versnoept niet kunnen lopen en je kunt nog even doorgaan. Het woord heeft ze niet gebruikt, heeft ze gedacht CONVERSIE? Een wildvreemde arts komt voorbij fietsen. Een oogopslag matigt ze zich een diagnose, een grove beoordelingsfout, en doet de winst van jaren hard werken en groei in een keer teniet. Ik val verward uit elkaar, na eerst stevig weerwerk te hebben gegeven terug bij af. En dan, dan blijkt de SCEN-arts totaal niet onafhankelijk, maar met mijn huisarts in maart 2013 uitgebreid gesproken te hebben over mijn ingewikkelde psychische problematiek. Zelf heb ik tegen mijn nieuwe, naar verhouding jonge huisarts gezegd: “ik heb een ingewikkelde psychische en fysieke problematiek, zoek alle feedback die je nodig hebt”. Ik begrijp niet, dat ze voor de psychische facetten niet overlegd heeft met mijn psychiater, maar vooruit. Toen de eerder geconsulteerde arts dienst bleek te hebben; heeft toen echt niet een van de twee kunnen bedenken, dat ze niet onafhankelijk was? De huisarts had het om het fysieke onvermogen aangevraagd. De SCEN-arts, verre van blanco. Het STIGMA had ik al en geen schijn van kans. Als ik het geweten had, was ik dat heftige gesprek toch niet aangegaan! Haar RIJKwijdte te groot. Buiten de inrichting en opnieuw is het gebeurd. Gebaseerd op een brief van maart 2010, deels onwaar en volledig achterhaald. Het was me niet verteld. Eerst de halve weigering tot inzage. Ze las stukjes voor. Ik stond op in zijn geheel. Ik begon agressief, hoorde mezelf en kon ombuigen naar mijn woordspeling: “ Arts weigert patiënt inzage cv. - STATUSsymbool” en is het alsnog in zijn geheel toegestuurd. De meest uitgebreide Curriculum Vitae bezit ik zelf op papier en in mijn geheugen. Het was vernietigend. Op dá moment ontdekte ik pas het voorgesprek. Kon helemaal niemand bedenken dat elk lichaam vernield wordt door ruim 54 jaar vele soorten vergif en een chronisch gebrek aan slaap? Slaapdeprivatie valt onder martelen en je vindt er geen sporen van terug op het lijk. Odo, toen zei ik nog pappa, kwam als grapje - erg dat dat erbij moet worden gezegd ter voorkoming van verkeerde conclusies, maar er staat al meer onterecht op zijn conto - onze slaapkamer binnenstormen met de houten hamer. “Zal ik je een holzhammernarcose geven”? En we zijn weer bij duits binnenstormen en ik beïnvloed Herr Obersturmbahnführer JA, LEKEN DIE WÉL NADENKEN, die vinden het logica… compliments make me grow criticism let me shrink almost a still born baby met excuses aan al de ouders die dat hebben meegemaakt

Do you want a cup of tea no mommy I am empty. How can I answer I do not exist and now they can say: You see MENTAL.

They belong together feeling inferior and superior. En hiervan is niets over. Zo kapot gemaakt, dat ik opnieuw denk goed dat ik vastliep. Ik was toch te dom voor dat gymnasium en de universiteit. Alleen maar dom en klein, niet groot(s). Who is the woman in the mirror? There is nobody in the mirror.

188

EIN UNTERMENSCH Bij deze herdruk actueler dan ooit, jood en gek en wat doe ik? Ik daag de vijand uit en ga onderdoor aan de vriend al keek ik met dicht geknepen keel naar de demonstraties in Berlijn. De andere al erg, maar Auf Deutsch JUDE SCHWEINE… Ik mocht niet kijken van mijn huisarts, maar IK MOET de barricades op. Blz.191 Hoe zit dat eigenlijk? Suïcide is uit het wetboek van strafrecht en toch kan je zo maar met een R.M. in een P.I. worden gesmeten. EEN IN MEMORIAM WIL HABERS? EEN ENORME BESCHULDIGING OVER ONDESKUNDIG EN ONZORGVULDIG HANDELEN.

Mijn leven is vergaand negatief beïnvloed en mijn vertrouwen beschaamd. Het stukje af, paniek slaat toe. Over twintig minuten gaat de zorgzame vrouw weg. IK HEB EEN PGB om te kiezen en nog voel ik me overgeleverd. SORRY! Automatisch verontschuldig ik me weer… VEROORDEELD TOT LEVEN als het die naam verdiende zou het geen condemnation zijn VEROORDEELD TOT EXISTEREN ETHIEK ETHIEK ETHIEK WELKE ETHIEK De laatste weken van mijn vaders leven waren een lijdensweg. Eveneens een medische misser. Een verwachting werd gebracht als een gegeven. Wij kwamen daarachter en zeiden dat tegen zijn huisarts. “Doe er iets aan.” Nee, dat kon niet, mijn vader vroeg er niet om. Okay, niet zij haar boekje te buiten, alhoewel hij op de hoogte gebracht had moeten worden. Een arts, ook een mens die fouten kan maken, maar met verstrekkende gevolgen erger dan in andere beroepen. Nu blijkt dat het volgende wel mag, nagevraagd bij de NVVE: dat ik de wens heb, maar niet gevraagd aan de dokter en de arts in kwestie bood het me aan. Ik blij, maar dacht strafbaar, dat blijkt niet het geval. Linksom of rechtsom; er zijn vele fouten gemaakt. Dan was mijn vader de dupe en niet ik. Alhoewel zijn hele omgeving erbij betrokken was en het zwaar was voor iedereen. Als het niet uitmaakt, omdat hij al dood is, dan doen de gruwelen in de kampen er ook niet toe. Ze zijn al HEEL LANG MORSDOOD. Dan hoef je, behalve voor je eigen gemis, niemand meer te herdenken. Dan kan geschiedenis ook echt geschiedenis zijn. Eindelijk, eindelijk geen mishandeling meer in de psychiatrie en nu gaat het in het reguliere circuit verder. Waarom heet dat REGULIER? Het kenmerk van de MENS vertaald, geest, dat onderscheidt dit beest van de andere zoogdieren. KRANKZINNIG EEN ONDERSCHEID TE MAKEN. Bij de bevolking ben je gek en helaas ook bij degenen die kennis menen te hebben/horen te hebben. Vox populi. SCEN-arts of scène-arts? Grapje? Nee, sarcasme. Haar woord theatraal, een dolkstoot. Hoe gevoelig dat ligt! Een nicht kwam vlak erna bij me en zei; Ooo dat ben ik ook. Mijn reactie ALLE JODEN GESTICULEREN EN SPELEN SCHITTEREND VIOOL en we hebben samen gelachen, maar over is het nooit meer gegaan. En deze GEK is wel heel lastig. Over gekken, ze worden nog altijd met de nek aan gekeken en heel vreemd; bij hen ligt euthanasie nog moeilijker. Ik had gehoopt dat het na de jaren zestig en tachtig veranderd zou zijn, maar helaas. Mensen worden in isoleercellen gekwakt, die ze zo beschaafd separeer noemen. Er gebeuren vreselijke dingen. Erger dan je voor mogelijk houdt. Dagen niet naar omgekeken, stikken in braaksel en heel, heel veel meer. Had ik maar in die vorige eeuw domme pech gehad, maar het blijft structureel en dat is het helaas mijn hele leven zo gebleven. En dit is “gewoon” in de 21e eeuw.

189

Woensdag 30 oktober 2013 Geschokt en intens verdrietig bereikt me via de media het bericht dat het handjevol Shoah overlevenden in Israël dat nu heel oud moet zijn in armoede leeft en slecht behandeld wordt. Opnieuw zeg ik ‘jodenfooi’. Ze besteden geld en tijd er zijn geen woorden voor aan herdenkingen voor de vermoorden en ik voelde me nederig en vereerd dat ik toestemming had gekregen, materiaal daarvan te mogen gebruiken. Ik zeg niets meer, het zal de lading nooit kunnen dekken. Opnieuw stille tranen en niet om mijn leven ditmaal. Later bespreek ik het met mijn zus in Israël. Ja, het is bekend en er zijn protesten, maar Israël is arm en dan lees ik over ontwikkelingshulp aan Suriname ook nodig, maar wel geld. Het is een trots volk, waar op? Een volk wat is dat op blz.44 ein mensch zu sein… Inmiddels weer totaal ontgoocheld, gedesillusioneerd - kan dat dan? Ik heb nooit illusies gehad en zo minderwaardig. Alles is helemaal voor niets geweest, me kapot gewerkt en het heeft nergens toe geleid. De prijs leek zo hoog, te hoog wat ik voor mijn moeder gedaan heb. Goddank heb ik dat voor haar kunnen doen. Israël het beloofde land. Bestaat er een grotere gotspe? In Nederland hebben we tenminste de W.U.V. Zal ik mijn hele boek vernietigen? Wat hieronder staat, was al geschreven. Verwijderen? Ik heb het leven nooit begrepen. Even de neiging om hier een hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis hakenkruis bij te zetten. Laat ik nu wijzer zijn. Nu valt mijn leven in het niet/mijn leed in het niet, dat zal niet beklijven, maar nu totaal onbelangrijk. Dan kijk ik ook opnieuw naar de Palestijnen. Mijn zin de vijand heeft mijn ouders getraumatiseerd. Mijn ouders en de hulpverlening mij. Nu mishandelt Israël zijn eigen familie. Misschien een idee om ze in concentratiekampen te stoppen en te vergassen. Ja, ik ga ver. De Shoah overlevenden krijgen nu echt een jodenfooi. Er was geen plaatsvervangende schaamte, alleen diep verdriet en geschokt. En nu: “O MANJA, OOK JIJ”, ik ga weliswaar niet voorbij aan andere ellende in de wereld, is het dan ook voor mij nu eigen volk/soort eerst? Zo ontdaan, wat gebeurt er wereldwijd? Ik was zo vereerd en dankbaar voor het mogen gebruiken van de Yom Ha’Shoa poster. Hij past nog steeds heel goed bij het gedicht, maar niet meer vereerd. Tijd noch moeite gespaard daar in dat land voor de dodenherdenking. Wat herdenken ze dan? De overlevenden, ondervoed en watjes, wonend in krotten en ze hadden zich moeten verzetten. Als er zo over gedacht wordt, laat dan ook je memorial day zitten. Hypocriet. Die mensen hadden zich moeten verzetten als je deze waanzinnige opvatting consequent doorvoert. Ze hebben geen idee, blijkbaar, hoe de geschiedenis is geweest. Er blijken grote bedragen door Duitsland voor hen gestort te zijn, maar besteedt aan het land. Familie zei: “er is hier armoede / geldgebrek”. Ja en? Dit was voor HEN! Opgeslokt door de duisternis, gestikt in mezelf. Mijn eerste boek een DISSONANTE SYMFONIE de oudste bundel een LITANIE, dit geen bundel beide namen wel van toepassing, mijn laatste evenzo. Dit boek De ONVOLTOOIDE noch van Schubert noch van Mahler. Omdat ik niet meer in staat ben gebleken de schoonheidsfoutjes weg te laten werken. Mijn wens: “laat het zo, behalve als je een typefout tegenkomt…” Tot op het laatst toe heb ik geprobeerd te sublimeren, daarmee ben ik zwaar mijn grenzen overgegaan. Baat het niet, dan schaadt het vaak wel. Manj-aforisme. Mijn hele leven heb ik gemoeten, boven mijn kracht. Nu vraagt niemand het meer en doe ik het mezelf aan. Je zou het een vorm van automutilatie kunnen noemen. Nooit heb ik kunnen bevroeden, dat mijn lijf het eerder zou begeven dan mijn geest. Terugkijkend is het zo dat het functieverlies al minstens 29 jaar geleden in is gezet. Aftakeling begonnen. De psychiater over mijn oog wat niet te duiden was: “heb jij in de jaren zestig melleril geslikt?” Ongetwijfeld. Het hele repertorium uit die tijd en later schoot me te binnen dat het inderdaad het geval was. Alles, alle antipsychotica nooit een moment psychotisch geweest, alle antidepressiva uit die tijd wel eens een dagje, maar niet structureel. Geen optimist, dat zou ook nergens op slaan, maar geen depressies. Dat wist men toen niet, maar levert oogbeschadigingen op. Mijn neuralgieën kunnen eveneens de basis zijn. Opgezocht. Niet van artsen. Heb ik net als mijn moeder trilafon geslikt? Er was een meisje dat een hoge dosering kreeg en zij had de starheid van een Parkinsonpatiënt.

190

In een vertwijfelde poging tot een grapje bij een ongelukje EN PLEIN PUBLIQUE EEN FLATUS SLAAN Verder decorumverlies MOET VOORKOMEN WORDEN. Nog altijd overgeleverd aan

DE WET EN WETENSCHAP. Dit is niet op uw conto, wat niet weg neemt dat u zich wel met wat meer souplesse had kunnen opstellen. Waarom is het fenomeen SCEN-arts er? Om een niet gewenste dood te voorkomen. Maar dat is iets voor de NVVE en de politiek. De rol van de SCEN- arts een kleinere. Puur om de uitvoerend arts juridisch te dekken, niet de mening van een slecht geïnformeerde arts. Die kennis is onmogelijk. Nogmaals een juridische dekking voor de arts die voltrekt en wel duidelijk of de patiënt echt WIL en niet in een crisis. Meer zou het niet moeten zijn. MENS INSANA IN CORPORE INSANO. Hoe moeilijk kan het overigens zijn dat los van problemen een lichaam vernield wordt door 54 jaar gifgebruik, daarvoor hoef je echt niet voor arts gestudeerd te hebben. Er stilletjes tussenuit knijpen

helpen hoeft niet perse te baten om toch hulp te zijn

verdwijnen oplossen in mijn eigen duisternis NOOIT MEER BEDELARES HOEVEN ZIJN De eclectische psychiater zo noem ik hem, maar de 70 gepasseerd en officieel niet meer bevoegd en wat een kennis die al die ‘guppy’s niet meer hebben op bezoek en vraagt: “ben je rancuneus naar je huisarts?” Absoluut niet, maar onzeker/onveilig door haar inconsequente uitlatingen. Wel naar Mme Riche, die ik zo noem en om het buiten mezelf te plaatsen, plus omdat ik anders als een viswijf tekeer zou gaan. Hij is het met me eens, dat het niet moet kunnen een klacht over een arts los van je gelijk, seponeren omdat je te ziek bent om naar een hoorzitting te gaan. Terug in de tijd, hoe erg ook en ik (mede) daardoor op bed lig, de zeer ernstige mishandelingen in de jaren zestig hoe vreselijk ze ook waren; ze dachten toen dat het goed was, zo kwamen DE GEKKEN in het gareel. Ik kan daar in de 21e eeuw niet meer zo naar kijken. Zondermeer allergisch als artsen op hun strepen van hun ‘functie’ gaan staan. Het maakt me furieus, het totaal overgeleverd zijn aan, ik kan wel verbaal weerwerk geven, maar ik kom daar niet verder mee. En dan ben ik toch wonderbaarlijk mondig geworden, maar hoeveel anderen zijn eveneens de dupe? Naar de KNMG geschreven, GEEN ANTWOORD naar de Tweede Kamerleden GEEN ANTWOORD. Ik kan niet dood, ik moet ACTIE VOEREN!

191

5 december 2013 Nelson Mandela vandaag op 95 jarige leeftijd overleden. Het stemt me dankbaar, de buren hebben de vlag halfstok hangen, ik bel ze om dat te zeggen en erbij dat ik in gedachten mijn handtekening eronder zet. Dan mis ik mijn ouders, met wie ik deze emoties wel deelde. Zijn reactie: “ik was geschokt, hier verder helemaal nergens”. Ze kunnen weer een potje bij me breken. Mijn hulp van vandaag heeft deze foto op mijn verzoek gemaakt van deze zomerplant die nu bloeit. Ik plaatste hem op Facebook en mijn weblog als ode aan Nelson Mandela. Op zulke momenten, hoe ziek je je ook voelt, zet je alles opzij. Ook al merkt hij er zelf niets van en ik denk gelukkig maar, gezien het volgende bulletin, twee dagen later..De erven rollen over de straat. Hij die goed was voor degenen die hem mishandelden, de man van verdraagzaamheid en vrede. Opnieuw, nee het woord nieuw niet op zijn plaats, zo oud als de mensheid. Mijn blik blijft altijd op de wereld gericht. De/mijn waanzin regeert. ondanks isolement bij de wereld betrokken mijn lot maakt me tot een misantroop met een groot hart Ik begrijp dat het voor outsiders niet mogelijk is, om een goed beeld van me te vormen. De verwarring is logisch. Echter onthoud je, als je kennis niet toereikend is van het STIGMA.

Hoe moeilijk kan het zijn om te zeggen ik weet het niet? De verschillende disciplines spelen elkaar de bal toe. Wetenschap staat op velerlei gebied nog in de kinderschoenen. Dat is triest, doch een gegeven. De introspectie die verwacht wordt van de patiënt, zou de artsen zeker sieren. De pijn met de waarheid, hoe hard ook, is acceptabeler dan onterecht etiketten te plakken en daarmee letsel toe te brengen. Er is op zoveel vragen geen antwoord. Zelf had ik al idiosyncrasie te berde gebracht. Ik zou geen vechtgesprekken meer voeren. Zinloos en verspilde energie, waaraan ik een chronisch tekort heb. Toch laat ik ook niet meer over me lopen, tevens kom ik daarmee op voor anderen. Zeggen het niet te weten is grootser dan je gelijk halen. Ik ben en blijf overgeleverd aan de macht en zak terug. En ik blijf ervan overtuigd dat ik het niet verkeerd heb gedaan, maakt dat het niet extra treurig? Inmiddels weer zo doordrongen van mijn eigen missers. Intens verdrietig en een zo’n klein mens, ik bedoel nu geen regressie. Kort geleden blij en trots op mijzelf. Ik schaam me en het lukt me niet op een andere wijze. *KLEINE ZIELEN. Louis Couperus. *Miserabel product en nu verwijs ik niet naar les Misérables. Victor Hugo. *Nee Manja Croiset. IK had het kunnen weten! En toch ik heb geen fout gemaakt. De art(sen). *Eindigend met een beschuldiging de twee artsen DE KLEINE ZIELEN. De hoorzitting waar ik niet heen kon en de kracht die ik niet had voor een petitie voor Tweede Kamervragen. Ik kan nog lang niet dood, ik moet de barricades op al is dat slechts virtueel. UITERSTEN

20 september 2014 opnieuw lager pitje, nog steeds engagement. Er wordt ludiek gereageerd, op Isis demonstraties, op facebook. Dit waren mijn reacties. Eens en niet, altijd nuanceren. Angst heet een slechte raadgever, maar op je hoede zijn is niet verkeerd en adrenaline bestaat niet voor niets. Wat dachten jullie van de gulden middenweg? Niet wegkijken, maar net zomin idioot gedrag. De bevolking was doodsbang, koude oorlog nucleaire dreiging in die periode werden de sirenes, elke eerste maandag in de maand ingevoerd eind jaren vijftig begin zestig. De Bescherming Bevolking werd in het leven geroepen. In iedere wijk iemand, die gekscherend Berend Blokhoofd werd genoemd. Je moest van alles in huis hebben blikken bruine bonen, weet ik veel allemaal ja lach maar en onder de trap gaan zitten bij gebrek daaraan onder de tafel met een vergiet omgekeerd op je hoofd. Nou dat was ANGST, maar niet doen of het bestaat erger. Je

192

kunt het toch zien. Die demonstraties niet een incident, maar structureel. De vader van de kinderen waar ik op paste Cor Roos BB van was er een. Zijn dochtertje brulde dan altijd, het was vlakbij op het City theater. Het geluid ging door merg en been. Je kunt niet zeggen “we hebben het niet geweten”, maar ook dat gold voor WO II. Niet alleen artsen, de politiek en de mentaliteit van het zoogdier mens. Op LinkedIn zei iemand het valt allemaal wel mee. Wat een doorsnee mens is, wisten Maxima noch ik. MIJN SHOAH is nog niet voorbij. Eerder kwam illusie aan de orde, vrede komt er nooit. maar als je vrede met jezelf kunt sluiten dan ben je een redelijk gelukkig mens.

OVERROMPELENDE NASCHRIFTEN Na de eerste versie. Totaal onverwacht overvalt TAUTOLOGIE geen taalfout. Hier kan geen goede hulpverlening tegenop! Het hele boek OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT spreek ik vol compassie over mijn ouders en keek niet om in wrok, had ook niets te vergeven. WEL IN VERBIJSTERING OVER HET HELE LEVEN, mijn ouders, het was verleden tijd en alhoewel de verblijven in inrichtingen…. Ik benoemde ze beschreef de gruwelen over mezelf wel, maar zonder enige emotie. Gebeurd. Verleden en vandaag,….ik word wakker en dender er tegen aan, dat ik niet alleen op mijn 16e het huis uit moest, maar ook op mijn 30e. Die hypotheekschuld hebben ze niet gehad, maar wel een aan mij die ze nooit meer zullen kunnen inlossen. Het woord bruut borrelt in mij op. Mijn ouders vonden zich oud, ze WAREN 58 en 61 en hebben nog 35 jaar GELEEFD. Het einde logisch wat minder… Maar een half jaar voor mijn vaders dood, ik een rolstoel. Zij een soort van lopend bij de high tea voor mijn 65e. Mijn zus uit Israël was eind augustus begin september over, zij reed met mijn auto en ging met mijn ouders uit eten en ik was... thuis. Ze geloofde het niet, toen ik een dikke maand later belde dat ze over moest komen voor Odo. Ze wou het even uitstellen, want haar (klein)kinderen waren er net... Kom maar film nummer twee. ik stond op straat op mijn 30e letterlijk op straat

TOEN KOOS IK VOOR HET SINAÏ CENTRUM details eerder in het boek, maar ik had er geen last van en nog steeds heel beroerd, maar vanmorgen echt in een soort van SHOCK. Helemaal niet streng doch rechtvaardig. Wel degelijk meedogenloos en egoïstisch een eigenschap die mij werd toegedicht. Later niet meer, maar toch. Bij de dood van mijn moeder kreeg ik van de psychiater een condoleancekaart met erop het verlies van je ouderlijk huis, dat het nooit werkelijk geweest is. Het bracht me bij mijn 16e weg uit mijn geboortehuis en nooit meer teruggezien, de persoon in kwestie nog al ontdaan en wel wat gewend en nu dit. 69 jaar aaneengesloten ellende. Nog meer therapie, wat moeten ze met me, wat moet ik? Ik voel me heel ziek en ja artsen misschien is het psychogeen, maar me DOODZIEK voelend. En op facebook, zie ik familie op een feestje waar ik inderdaad niet thuis hoor. Aangetrouwd van mijn oudste zuster, ziek en eenzaam kon ik die confrontatie van plezier hebbende mensen niet aan. Een hele goede eigenschap kwijt, nl. de zon in het water kunnen zien schijnen. Laat ik hopen dat het incidenteel was! Een samenloop van omstandigheden. Nu zit ik trillend te typen. Verbijsterd hoe is het mogelijk, dat het niet tot me doordrong en nog steeds geen omzien in wrok geen HAATgevoelens, maar vergeet de compassie en het sociale bewustzijn van mijn ouders.Ouders? En ik had dit al geschreven en nu pas… Ja hoor Marjolijn, iedereen getraumatiseerd en ik GEESTESZIEK nou en hoe! Stekenblind of TE LOYAAL. Hoe lang geleden schreef ik al: “ de vijand heeft mijn ouders getraumatiseerd, mijn ouders en de hulpverlening mij?”

193

EN NU PAS DE IMPACT TERWIJL IK DACHT DAT HET ACHTER ME LAG. EEN WONDER DAT IK NIET GEESTESZIEK BÉN. Zachte stille tranen. Ik praat en beweeg hoe kan dat? MUTATIE EN KATATONIE zouden logischer zijn. Lethargie? In onmacht gevallen. Niet zomaar een crisis. Nog een vertwijfelde poging tot een grapje de 68 jarige oorlog, nog 12 en dan is het de 80 jarige. Nooit zal dit meer overgaan. Geen dissociatieve stoornis meer, tel uit je winst. Ik houd niet van winst, het voetbal bezorgt me voor meer dan een maand hartritmestoornissen ook geen prettige wijze van sterven. Vroeger ging ik dan letterlijk het bos in, meer mensen doen dat maar nagenoeg aan bed gebonden. Vluchten kan niet meer en er zijn er te weinig om bij te schuilen, als het op de woorden van de musical van Annie M.G. houd. Ik wou dat er een ramp gebeurde en dat het werd afgebroken. Ach, bij de Olympische spelen in München gingen ze ook gewoon door. Zet ik nu aan tot terreur? Alsof dit geen terreur is. Misschien ben ik er in een isoleercel nu wel beter af zo lang ze de sleutel maar niet omdraaien. Waarom werd de Damschreeuwer opgepakt en is deze waanzin normaal? Overlast is overlast. Erger dan de jaarwisseling, dat is slechts 24 uur. Ik beschouw deze geluidsoverlast als een vorm van huisvredebreuk! Op het internet gecheckt en officieel/juridisch blijkt dat waar. Inmiddels vacantietijd. Bij niemand horen. Ik ben ontheemd en de gevoelens van verlatenheid vieren hoogtij. DE MISKENNING En dit: Een bitter einde… Sommige dingen vergeet je, van een paar vergeef ik, van anderen doe ik het boek dicht. Het contact is deels goed. Dit echter zal ik noch vergeten noch vergeven uitgesproken in de film over mijn leven door mijn zus: “Ze hebben in een grote tragedie geleefd tot aan hun dood toe hebben ze voor Manja moeten zorgen”. Het snijdt me dagelijks door mijn ziel. Ze heeft geen idee wat ik voor hun stervensfase allemaal heb gedaan en los daarvan tijdens avonden en nachten bij mijn moeder. Ze woont 4000 km hier vandaan en meet zich dit oordeel aan. ONRECHTVAARDIG en SCHOKKEND gebaseerd op gesprekken via de telefoon? Waarom trek ik het me aan en leg ik het niet naast me neer? Ik weet toch dat het anders was… En zoiets moet niet in een boek. Ik heb het al zo vaak tegen haar gezegd. Zinloos. Terug naar het onderwerp. Ze zouden MIJ echt niet serieus nemen bij het indienen van een klacht. Elk boek van mij zou kunnen heten: zieleroerselen van een getormenteerd mens. Living on my isle of fear and loneliness en nu ook nog illnesses aan huis / bed gebonden. Ik heb het niet. Afgesloten van de wereld. Getormenteerde zielen zijn grote geesten, wordt er wel gezegd. inderdaad ik zie er uit als een spook EEN EPILOOG, DIE ER NIET OM LIEGT “Komt het allemaal door WO II / je moeder?', vroeg de cineast. Wie schrijft het boek de kindertijd van de drie meisjes Croiset? De Croisetjes van de Lijnbaansgracht noemde huisarts Lankhout ons. Ik heb het vaak over het/ons/mijn leven als DIE BLEIERNE ZEIT, Margaretha von Trotta (film). Who is afraid of Virginia Woolf, past er ook aardig in. Dat is de eerste psychiater HB wel opgevallen; is alles zo highbrow bij jullie thuis? Geen idee wat hij bedoelde, maar ik kan nu VOLMONDIG JA ZEGGEN! Hè ja, de PI’s achter me. Altijd geroepen de enige die me niet mishandelde tot boven de 40 pas toen * -loog D.R en -iater H.DF in mijn leven kwamen en nu ga ik worstelen met hem. En opeens joods zijn wist hij, highbrow zijn koker! Why for hell sake fobiepatiënt? Woede laaide totaal onverwacht op. En niet om wat ze nu in de pers van hem veroordelen. Hij stond nota bene bekend als psychiater voor oorlogsslachtoffers, wendde mijn vader zich tot om hem of omdat hij een soort van bekende was? Daar had dit natuurlijk ook moeten staan, maar nu pas realiseer ik het me. Hij was dikke maatjes met Professor Bastiaans en dr. G.W. Arendsen Hein. Veel later begon hij tegen mij te klagen over het verlies van zijn vermoorde joodse vrindjes. Hij was het niet maar klinkt voor mij zo VVD en zijn artsenverzet. Hij was een studentje. Het irriteerde me mateloos. “O, ik dacht dat het bij jou wel kon”. Waar was hij voor mij? Behalve fysiek troosten en cadeaus, heeft hij me leren praten, me inzichten gegeven of opengebroken? TOTAAL ONTDAAN het dekt de lading niet. Op een gegeven moment maakte ik een einde aan de sexuele relatie, mijn

194

moeder was in Israel en mijn vader vroeg me of ik zin had om uit eten te gaan. “Ja, zei ik, maar ik moet iets kwijt”. En vertelde. Mijn vader; “dacht je dat ik achterlijk was, dat ik dat niet allang wist?” Het hele boek doornemend en dat is een fractie van de mensheid, kom ik opnieuw tot de conclusie dat mijn zgn. waanzin de enige normale reactie op deze krankzinnige wereld is. WAS IK MAAR GEK /ONNOZEL. Daarvoor blijk je gestudeerd te moeten hebben. LEVENSKUNST. Ik bezit hem niet. Woorden van psycholoog DR: “je bent de ongelukkigste mens, die ik ken”. Ik zei: “KOM KOM …Kijk de wereld” in en hij herhaalde,: “die IK KEN”. Misschien is het WEL VEEL BREDER. Ik dom, was het maar waar. HET GAAT VEEL VERDER DAN DE IDIOT SAVANT. Mijn IQ ligt wel hoger dan tussen de 50 en 70. Plus het beperkt zich absdoluut niet tot een onderwerp. AANKLACHTEN? NEE, EEN IMMENSE LITANIE DIE ZIJN WEERGA NIET KENT. Plagiaat van Louis van Gasteren? Dat wens ik te ontkennen. Ik denk hetzelfde als de titel van zijn film WEET JE NU WAAROM IK HUIL die niet bijster goed was. Dit kan echt niemand helpen. Ben ik EEN MUTANT wat is dit? Ooit het kleurloze meisje. Ik leef hier al zo lang mee en schrik er zelf van…

Geestesziek? Nee. GEK? JA, IN DE VORM VAN DEVIANT. En ik vond mezelf zo dom en onwetend. Vreemd slot en ik ben me kapot geschrokken. Wie wil er nu nog bij me komen en voor me zorgen? Dit gaat niet meer over de Shoah enz., maar over MIJ. Letterlijk KRANK VAN ZINNEN? Opeens veel simpeler. De lat die te hoog lag, hormonaal ging er iets mis. Thuis een soort van geestelijke mishandeling. Het minderwaardigheidsgevoel overcompenseren. De echte mishandelingen in de inrichtingen, weer verwachtingspatronen en over geanalyseerd. Nog steeds denkend te dom voor dat gymnasium en studeren helemaal niet binnen mijn mogelijkheden. En toch steek ik vele zeergeleerde dames en heren zo in mijn zak. Natuurlijk een optelsom, want natuurlijk was WO II bepalend voor ons gezin. ALLES ALLES IS VOOR NIETS GEWEEST! Met die theorie zijn het wel AANKLACHTEN.

* EEN TERUGBLIK OPNIEUW GESCHOKT OOK ZIJ! DE GRONDSLAG DIE NIET AAN DE ORDE KWAM/MOCHT KOMEN. Tijdens de narcoanalyse of een andere keer regressie in de therapie een jong stemmetje weten pappa en mamma niet dat ze een kindje hebben dat Manja heet De tweede keer kwam ik blind bij gillend en dat werd uitgelegd als niet durven zien. Maar als peutertje, mijn verkleefde oogjes ’s morgens en pas nadat mamma ze schoon had gemaakt konden ze open. Toen geen kik, hoe wisten ze het dan? Van het volgende weet ik absoluut zeker, dat het tijdens zo’n sessie was. Ik word wakker als baby’tje. Psycholoog K.K. vraagt: “was het kindje welkom”? Mijn antwoordde luidde, “natuurlijk niet”. Curieus natuurlijk als baby kunnen praten, maar zo werkte het wel. Het was DE GELEGENHEID geweest om op het juist spoor te komen, helaas is dat de kop in gedrukt. Tijd noch moeite gespaard, maar gefocust op iets anders. De psychiater reageerde fel/kwaad met: “dat is geen antwoord, MANJA”! Het was het meest basale van mijn problematiek, schrijf ik bedroefd. Blijkbaar niet de moed gehad het later aan te kaarten of zelf weer verdrongen. Ik sprak die woorden ontremd door de penthotal. Als hij had gevraagd “en waarom niet”? Dan had ik toen al verteld over de conditie van mijn moeder en hoe dat kwam. Nooit maar dan ook nooit is het aan de orde geweest. Als er op dat moment was ingegaan op de ongewenstheid van dat kindje, had alles een ander verloop kunnen hebben. Zoals vermeld, die zoektocht heb ik zelf gemaakt. Een ander fragment. De psycholoog K.K. zegt: “je had zo je eigenconcentratiekampje”! Per slot van rekening waren professor Bastiaans en hij daarin gespecialiseerd. Maar mijn behandelaars maakten hoofdzakelijk gebruik van de accommodatie en licentie. D.R. vond dat buitengewoon lachwekkend, het was verre van geestig

195

en ja, ik had er een. Een ander dan K.K. bedoelde, hij duidde het ouderlijk huis en ik had het over ZEIST! Eindelijk een soort IK ontwikkeld en veilig bij mezelf. Het lijkt wel of dat verboden is, artsen deden daar hard hun best voor en ik ACCEPTEERDE dat niet. Eerst de huisarts en daarna al 24 jaar mijn ijkpunt, maar ik lijd er zwaar onder en het maakt weer onveiliger. Tot de laatste drong het door, na maanden zijn we tot elkaar gekomen en heeft hij ingezien, dat hij het totaal verkeerd heeft aangepakt. Dat is groots, niet iedereen kan dat. Ik ben geen mm geweken. Ik zei eerder tegen mijn neef: “ik wou dat í ongelijk had dan kon ik dat toegeven en was het uit de wereld”. Maar overtuigd van niet en wat ik vroeger gedaan zou hebben, kwispelstaartend handenlikkend naar hem/iemand toe kruipen uit angst voor het verlies. Nee, al zou ik willen, ik ká het niet meer. En ik kom weer terecht bij de SCEN-arts. Theatrale presentatie…En ik ben zo puur natuur geworden. Jaren geleden werd mij door deze erudiet man gevraagd: “als je niet was vastgelopen, wat was je dan geworden?”Mijn antwoord: “een tweede Oliver Sacks.” “Niet aan het toneel?” Ik schrok me rot en vroeg: “vind je me theatraal?” Als dat toen al zo hard aan kwam door iemand, die me geloof ik hoog had zitten en het me gewoon vroeg en ik zo flipte, gezien mijn voorgeschiedenis logisch, maakt voor de lezer duidelijker waarom ik compleet instortte door het rapport van de SCEN-arts. Niet om het geen doorgang vinden van de euthanasie - ook heel erg en zo vernield dat het nooit meer zal kunnen. Ik heb me wel iets kunnen herrapen, maar echt te boven komen, NOOIT! Misschien zelfmoord. Maar ik was thuis gekomen bij mezelf en dat bracht veiligheid met zich mee en nu stroomt dag en nacht angst door mijn venen en ik mag dan hoog van de toren blazen, maar zo bang dat ik hier niet kan blijven wonen. “Totaal niet”. Puur die achternaam. Als ik iets op het podium had gedaan, behalve lezingen geven e.d., dan was het vlijmscherp politiek cabaret geworden. Toen de therapie opgang kwam, was het op zijn zachtst gezegd ongemakkelijk dat mijn vader me kwam halen, me schuldig en beschaamd voelend en mijn vader bovendien oud “nu wil ik geen hulp van mensen, die niet goed bij me liggen”. De mummie oftewel ingewikkeld persoon. 28 juli 2014. De psychiater is er speciaal voor gekomen in noodweer code oranje door heel Nederland, Schiphol dicht. Toen was het kwartje wel al gevallen. Het werd gelukkig geen vechtgesprek. VICTORIA, SED NON LIBERTAS. Verloren heb ik hem niet. Zijn woorden: “Ik heb het volledig verkeerd aangepakt. Je bent een zwaar getraumatiseerde vrouw, de tijd zal leren of het helen zal. Ik heb oude littekens open gereten en het heeft veel te lang geduurd”. Groei mede door hem en nu een averechts resultaat. Hij dacht me op aarde te laten landen en ik kwam in de hel terecht hij was juist niet op de stoel van de vakman gaan zitten, maar als mens, iets wat hij voor een ander ook zou doen. Een wens van mij vrienden en geen hulpverlening. We zijn beiden niet meer piep, hoeveel tijd heb ik, hebben wij? Dat het hem ter harte ging en gaat, wist ik. Ook toen hij fout zat, heeft hij er extra veel tijd ingestoken. Dat is voor mij al heel waardevol en ongebruikelijk, het lag niet aan zijn inzet. Hij heeft de verantwoordelijkheid genomen voor wat hij had aangericht, ruiterlijk erkend als iedereen dat deed…Waarom dan toch nog onzeker? Omdat ik niet kan bevatten dat iemand die me bijna 25 jaar kent, zo’n taxatiefout kan maken. Hij kent me blijkbaar niet… Dat is verontrustend. Na de dood van Odo, schreef ik in mijn nieuwste boekje als opdracht aan hem, “aan mijn schild en de betrouwe dat voorheen mijn vader was”. En nog erger, hij is niet de enige in mijn kring van hulpverleners/mensen die me bijstaan en het zelfs niet zien. Van reddingsboei naar vuurtoren in een moeilijke fase en ik had hem weer nodig als lifeline en het ging zo mis. Iets waar je decennia over gedaan hebt om te bereiken en dat beschadigd is, is niet zo maar een twee drie met een bezoek weer over. De onzekerheid is gebleven. Wat gebeurt er bij een volgende crisis? En als die zgn. gewenste dood er eindelijk komt, ga ik waarschijnlijk alleen en gek van angst, die door alle miskleunen terug is. Geen gewenste dood, een verlangen naar het einde van het lijden, maar zonder voldoening. Het vertrouwen terug en dat schept veiligheid, maar er is geen toekomstperspectief. De huisarts bevestigt: “het zal alleen maar slechter worden” geheimen heb ik niet meer, maar minder zwart is het niet geworden

196

Natuurlijk is WO II / de SHOAH de grondslag van mijn problematiek. POOLNACHT denkend aan nooit meer slapen W.F. Hermans blz 19 Het voelt alsof ik in een poolnacht ben geboren. Duister en in een koude sfeer, 68 jaar later ervaar ik dat nog net zo. Af en toe schijnt de maan en soms zelfs met een halo. Het poollicht heb ik nooit aanschouwd. slechts een emotie op een warme dag in juli ter wereld gebracht Es geschah am hellichten Tag film uit 1958 over de moord op een meisje de zon heeft niet geschenen in mijn leven toch heb ik wel zeldzaam het spectrum gezien somewhere over the rainbow en we zijn weer bij de oorlog de nacht waakt zorgvuldig over zijn geheimen zelfs de maan kijkt niet mee geen knipoog te bespeuren

13 oktober 2014 de huisarts volmondig uit haarzelf verkeerd / overhaast aangepakt. Helaas blijkt ze niet consequent in haar uitlatingen. In dit boek zit een ander nieuw boek verdisconteerd de zoektocht. Ik hoop dat het nu klaar is de odyssee van mijn bestaan of ook nog multatuli? Het leven blijft verrassen/verbijsteren. Een lievelingstekst van een oud hulp. Willy Lindwer eindigt mijn film ermee. tussen geboorte en dood een ontdekkingsreis door ziel en wereld die leven heet een ieder ervaart die op zijn unieke wijze Ik houd het op deze, hij is voor mij imaginaire. Toch door mij gemaakt en ik schrijf zelden fictie. Misschien iets waarin ik geloof of gehoopt heb en daarom in me opwelde, zoals met alles wat ik schrijf. Ik opende een traan met een kwinkslag ermee. “ doordat je je zo aan me geeft, geef je me ook mezelf terug” Te ziek om te leven, te sterk om te sterven. In de twee artsen een geschenk is het vertrouwen hersteld. Nou geschenk, ik heb het niet cadeau gekregen, bevochten. Maar de kans gekregen, dat had anders niet gekund! BEDANKT. Een soort van positief slot?Met alleen gelijk hebben, schiet je niet veel op. Een conflict kun je slechts samen oplossen. Bij de vereniging van SCEN zet ik opnieuw mijn vraagtekens. Een serie gesprekken met een psychiater vereist. Wie/wat is er hier geschift, is het de melk? Ik meen toch te weten dat ik al zo’n 54 jaar in het psychiatrische circuit verkeer… Was dat soms een boze droom?

STUPIDE geen idee wat ze aanrichten, daarvoor moet je gestudeerd hebben, dit kan echt niet iedereen! Wat denken ze; dat ik mijn teen gestoten heb? Bedoelen ze hiermee zorgvuldig te zijn? Ja, maar Incompetent. Patiënt Pesten… Zelfs mijn taalvaardigheid is níet toereikend.

197

OPNIEUW IS DE HULPVERLENING ERIN GESLAAGD MIJ TE TRAUMATISEREN! Hoe kijken ze naar de aanvragende arts? En zij nu naar mij reageren? Zijn we weer terug bij af? Curieus. Anderzijds, ik heb meegewerkt aan een dissertatie met de naam UNBEARABLE SUFFERING over afgewezen euthanasie-procedures, ik zou een gedicht aanleveren. Het werd in eerste instantie te heftig bevonden, ook toen viel ik van verbazing van mijn stoel. Zo iemand promoveert, mijn diagnose klopte trouwens ook niet, hoe kan een tekst bij zo’n onderwerp te heavy zijn? Het is alsnog geplaatst. Waarom ben ik dan toch ondersteboven en kan het me weer overvallen? Ik weet inmiddels dat artsen niet per definitie *intelligent noch competent blijken te zijn en ik blijf zo naïef. Ik zei laatst tegen een arts, die moest erom lachen: “HET LUKT ME MAAR NIET OM PARANOÏDE TE WORDEN”! Laten we het er op houden, dat het me siert. In een vertwijfelde poging niet negatief af te sluiten. Hoeveel jaar geleden zei psychiater HDF: “geen mens kan zijn hele leven watertrappelen”? Hij kon me omarmen met woorden, vreemd genoeg heb ik die gave eveneens bij sommige mensen. Zoveel jaren eerder HB: “je bent mijn duikelaartje, dat koppie komt altijd weer boven”! Ik was het toen niet met hem eens, maar een van de weinige keren dat hij gelijk had. Watertrappelen is trouwens heel vermoeiend. Het zwaarste deel van zwemles m.i.! Januari 2015. Ik opende met: “waar zijn we nu al 15 maanden mee bezig, elkaar te beschadigen?” GESPREK volgde. De huisarts: “Manja, met jouw klachten en 20 jaar ouder, naadloos toegekend.” En als mijn fysieke leeftijd nu eens ouder is? EINDELIJK eindelijk zegt ze: “dat zou goed kunnen, gezien je voorgeschiedenis”. Toch zijn belastende onderzoeken vereist, waarvan we beiden weten, dat ze me verder zullen beschadigen. En waarom? Vanwege mijn kalenderleeftijd, ik kan het maar niet bevatten, des te schrijnender! Februari 2015 Geen hersteld vertrouwen, de huisarts wil samen met een collega komen, mijn neen wordt niet gerespecteerd. Ze komen er niet in, een flashback; ZEIST! Dat meisje van 16 werd geroepen naar het Hoofdgebouw, ze zat daar VOOR EEN TRIBUNAAL of er vragen werden gesteld, geen idee, beantwoorden haar vermogen te boven. Ik had al het woord conxie in mijn hoofd en aapjes kijken, MAAR DIT!!!!! Toch blijf ik van mening psychiatrische patiënt af. Hulpbehoevend niet afhankelijk een significant verschil! Dan heb ik dat zelf regelmatig abusievelijk ook zo gebruikt. B.v. bij mijn moeder. Deze druk opende ik met: Het nieuws is niet bij te benen, ook privé is dat aan de orde! Kan ik nog verder met deze huisarts? * Corr.Wel intelligent, niet erudiet en harde werkers komen vaak verder dan hoogbegaafden, die gewend zijn dat alles komt aanwaaien en niet hebben leren studeren… Een voetnoot bij paranoïde bij het nieuws: Rutte “geen reden tot paranoïa maar wees waakzaam”. “Kijk mijnheer Rutte en vele vele anderen, allochtonen / kinderen zouden simpel HOMO LUDENS kunnen zijn, taal en passant meekrijgen. Het Nederlands is gênant slecht in de media, elders ook, maar dat is minder relevant.”

9-3’15 Een telefoongesprek met mijn huisarts en nu staat ze dan echt achter MIJ en niet haar collega. De SCEN-arts wat die heeft aangericht, blijvend geestelijk en lichaam letsel! Geen illusie zij ook niet, maar ze zal vragen of ze me bezoeken wil…. Maar gaat het niet nog slechter als ze nee zegtO, nee lieve schat, antwoordde ik. Ik ben nu alleen assertief! Wat ik haar allemaal heb toegewenst en alleen dat “ver”sterven in de woestijn genoemd En ik had een vraag een zeer relevante. Neemt de KNMG elke klacht in behandeling? Nee, alleen en ernstige en goed onderbouwde… Ik had dus echt een zaak en in principe gewonnen. En nu heb ik haar dan eindelijk echt terug, ze heeft het gezien en neemt het voor mij op. En daarna zou het weer fout lopen. Ze kan niet omgaan met haar machteloosheid. En daarvan ben ik en mijn neef de dupe.

Er zijn heel veel joodse connecties bijgekomen, lotgenoten zonder rivaliteit begrip en mededogen, ook zij vinden naar verhouding mijn leven extreem.

198

Had me gezocht toen ik nog was!

Was ik ooit? een zieke oude olifant terugtrekken en in afzondering sterven gaat er nog een oerbrul aan vooraf? “without tears my body is crying”

9 januari 2015 Om met Lisette Lewin te spreken, haar boek voor bijna alles bang geweest.Ik durf te verwedden, dat de opname die ze er in beschreef het Sinaï Centrum was. Bij mij geen geweest nog altijd, maar door de aanslagen heb ik meer: “kom maar op als je durft, ik laat me niet kisten”, ook als het letterlijk mijn kist zou betekenen en dat staat helemaal los van dat ik klaar ben met mijn leven. Nu pas begrijp ik dat mijn vader “DE WACHTTOREN” illegaal drukte, ik wist het wel en snapte het, MAAR NU VOEL IK HET. Ik mag dan een jood heten, maar totaal nihilist en nu kom op ik ga naar een synagoge. Ik kom er nooit, twee gezien als een museum en een keer in Antwerpen omdat een vriend het prettig vond als ik bij zijn huwelijk was. Maar dat zou ik voor een katholiek ook doen. Bij het Leidsch Dagblad naar een kerkelijke huwelijksinzegening van een collega geweest. Zelfde laken een pak. EN GOD ALMACHTIG BESTAAT GELUKKIG NIET VOOR DEZE SCHOFTEN AL GEEN WOORDEN, MAAR STEL EEN ALMACHT, EEN ALMACHT IS DE DUIVEL DE BAAS! Nederland is stil gevallen, wedden dat SPORT doorgaat! Alleen omdat het opeens dichtbij is? Een ramp kort op het nieuws, een donatie her en der en nu… Contradictie. Voor mij geen nieuws. Het komt niet als donderslag bij heldere hemel, stilgevallen ben ik niet in tegendeel. Wat doet de terneer geslagen meerderheid? Wat kretologie. Ik ageer en natuurlijk niet als enige. En waarom als ik doorlopend zeg, dat oorlog zo oud is als de mensheid?

Je suis Manja Croiset une juive. Boven alles een mens en zeker geen UNTER! En ik ben er trots op dat ik een activiste genoemd werd, al is het met de dood in mijn hart, ik ga niets en niemand uit de weg.

Voetnoten bij Het Parool. Op de crematie van Wessel Eikelenboom, sprak zijn zoon Ruud en refereerde aan de oorlog en sprak over Pieter ’t Hoen en Frans Goedhart als twee personen. Niet te verwarren met Gerrit Jan van Heuven Goedhart was eveneens een Nederlands journalist, politicus en verzetsstrijder. Mijn vader speechte erna en wees op het feit dat het een en dezelfde persoon was, die in de illegaliteit onder het pseudoniem/schuilnaam ’t Hoen actief was. Over de familie Eikelenboom, Wessels vrouw omhoog gevallen, sprak zeer bekakt, op weg dement te worden, zijn we op bezoek en Wessel informeert naar Marjolijn. Mijn ouders vertellen, dat ze aan de rand van de rivier de Jordaan woont. Door de constitutie van Suus Eikelenboom, was haar nagenoeg alles ontgaan, maar door dat ene woord werd haar jeugd getriggerd. Het was nieuw voor mij omdat ze haar afkomst het liefst verloochende. “DE JORDAAN DAAR HEB IK OOK GEWOOND”. De Jordaan, bij mì komt het Palingoproer 1886 boven. In diezelfde 19e eeuw o.a. een beeld van de armoedige Jordaan met de strontkar, met de bijnaam de Boldootkar.

199

Das lied ist aus die melodie verklungen. Filmtitel. Robert Stolz componist 1930. Frag nicht, warum ich gehe, frag nicht warum. Vele executanten, maar ik hoor Marlène Dietrich.

Mein leben ist ein verlorener krieg, aber kein wirtschaftswunder für mich. you cannot live only by willpower, determination is not enough to survive MC Nog eenmaal Wim Kan citeren. “Het was me het jaartje wel lieve mensen”.

I jump to conclusions and out of the window. MC Er is (g)een oplossing in zoutzuur of er moet een wonder gebeuren in de vorm van serendipity.

GODOT IS NOOIT GEKOMEN UITZICHTLOOS EN ONDRAAGLIJK LIJDEN

mijn oren zo doof mijn ogen zo wazig mijn benen die me niet dragen mijn luiken zijn volledig geblindeerd

zullen we maar niet meer praten alles alles verder ongezegd maar laten zullen we maar niet meer praten alles alles gewoon maar laten omdat geen enkele zin meer zin heeft einde zullen we maar niet meer praten alles alles bij het oude laten

jaren geleden schreef ik dit maar er is geen oude meer ja in de vorm van passé mijn Shoah is helaas niet voorbij

VAARWEL

Wachten op Godot. Toneelstuk van de Ier Samuel Becket. Oorspronkelijk in het Frans geschreven, twee jaar later in het Engels. En ik heb wat gewacht in mijn leven.

200

OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT het heeft onze familie getekend en gevormd mijn kinderboekenserie no 67. Shoah/WO II OVER DE DISCRIMINATIE DIE NOOIT VOORBIJ GAAT zo had het boek kunnen heten het is geen incident maar een stramien een ode aan alle andere dappere mensen zoals bv het meisje van Little Rock mijn oudste zus had het boek Pinky het blanke negermeisje van mij als je een negermeisje bent en het fotoboek NICK IN AFRICA en dit in de tegenwoordige tijd o wat mooi wat schitterend een zwart-wit fotoboek met Nelson Mandela op de cover wij denken niet in ‘kleur’

201

HET is 4 April geen 4 Mei, Jules Schelvis overleden 2016

Bij het nieuws Jules Schelvis overleden. De laatste overlevende van Sobibor.

Als er iemand zegt R.I.P. dan kom je halen. R.I.P voor iedereen in leven, ik vrees dat hij het nooit meer gekend heeft.

Het is 4 april geen 4 mei, rouwen gaat niet in opdracht. Kijkend naar het in memoriam Jules Schelvis zelf een lezing gevend met muzikale omlijsting, is dit misschien wel mijn herdenking. Mijn keel zit dicht, mijn hart op slot. OVER DE SHOAH DIE NOOIT VOORBIJ GAAT

Ik zie parallellen, zijn ouders niet religieus, maar humanisten. Hij was drukker net als mijn vader.... geen illegaal. Hij had over het vanzelfsprekend laten registreren.

Niet voor iedereen "als'' mijn vader dat had gedaan, lag ik hier niet.

Een laat en groot transport van hem juni 1943 3000 Amsterdammers niet via de Hollandsche Schouwburg via Muiderpoort rechtstreeks naar Westerbork.

Te vol met zoveel nieuwkomers zijn ze met het eerst volgende transport afgevoerd. Hij zegt van Sobibor nooit gehoord, we dachten Auschwitz. Maar een grootmoeder van mijn moeder 8 April 1943 Sobibor, door het werken aan mijn boek zag ik een Croiset tegelijkertijd. Het gas anders en langzamer dan in Auschwitz en hoe lang het gevoeld, weten we al helemaal niet....

Zijn vader is in Sachsenhausen vermoord, nog een parallel, de mijne heeft dat KZ overleefd.

Als ik hem nu hoor verslaan hoe het was in die veewagen, begrijp ik niet, hoe ik het zelf zo heb kunnen beschrijven, onbegrijpelijk.... Ik zie veel in memoriam Wim Brands, iedere dode is er een en jong, maar gepreoccupeerd. Wel bij het Leidsch Dagblad gewerkt,niet otegelijkertijd.

Teveel ik, nee het voelt zo dichtbij, vandaar vandaag 4/4 dodenherdenking. In Memoriam Jules Schelvis en miljoenen anderen.... Het eindigde met Mahlers Urlicht zijn eigen In Memoriam. Mooier kan het niet...

voor zover de dood mooi kan zijn

202

===ANNOTATIES. Lijst met toestemmingen en bronnen.

Blz. 4 Gedicht van H(annie) Rouweler. Blz. 11, 17 en 18 De drie cartoons N.N. komen uit oude NRC’s van mijn ouders, die zwart/rode van “kabaret” uit een VARA gids, blz. 52 in de cartoon met een K duits, musical en film met C. Blz. 12 Anarchistisch Tijdschrift http://www.tijdschrift-de as.nl/documenten/de_AS_159-160.pdf Blz. 21 en 55 foto’s Kamp Westerbork via hoofd PR. Mevrouw L(idia) Vedder. Blz. 22 Collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam. Foto: J(eroen) Nooter, 1993. A(nton) Kras. Blz. 23 en 89 Kamp Amersfoort e.a. door directeur H(arry) Ruijs. Inmiddels W(illemien) Meershoek. Blz. 30 Informatie Kamp Westerbork. J(osé Martin, medewerkster Collectie – Een Naam en een Gezicht. Blz. 29 Foto’s en 163 Auschwitz Muzeum Blz. 32 Citaat van H(ans) de Munnik toestemming via zijn moeder. En de toegestane 3 regels. Blz. 37 Gedicht Jelle Harpenau. Het comité4 en 5 mei de vrijheid om te citeren. Blz. 38 Mevrouw G(erdi) Verbeet, voormalig Tweede Kamervoorzitter. Blz. 54 Stukje speech S(idney) van Geest. Blz. 55 Telefonisch P(aul) Arnoldussen, die mij belde bij de dood van mijn vader. Blz. 55 t/m 63 UvH HHC dhr. J(eroen) Breekveldt Blz. 89 Amsterdam Museum via J(oyce) Edwards. Blz. 93 Schets, Jan Derksen Staats. Museum Flehite via Drs. G(erard) Raven Blz.109 http://nl.wikipedia.org/wiki/Sachsenhausen_(concentratiekamp) Blz.115 Lijkenkar Vught.

Blz. 121 http://nl.wikipedia.org/wiki/Dodenmars_Holocaust Blz. 122 Toestemming T(racy) Metz. Via facebook. Blz. 124 en 125 geen bron van de foto Wikipedia Han van Zomeren. Ik vind een boekje van hem. Blz. 127 Afbeelding van de DOKWERKER gemaakt door Mari Andriessen. Blz. 128 Gedenksteen.Huis van Bewaring I. Fotograaf Ole Eshuis.

Blz. 138 Foto, Manja van Anna Gmeyner, Ullstein Bilderdienst, 2015 www.cossee.com via Mw. E(va) Cossée.

Blz. 145 Yad VaShem en de ontwerpster D(eah) Giladi 23 jaar. Jeruzalem. Met elk ja was ik blij, deze stemde me nederig en ik was vereerd. Haar voorwaarde was, niet alleen in de annotatie, maar op de bladzij met poster zelf. Less humble. Na wat er in de media tot me kwam, heb ik de mening herzien. Blz. 149 Elizabeth Eckford 1957. 15 jaar, verdient ook een plek op deze lijst, hoe is haar leven verder verlopen? 72 jaar nu. In 1958 Elizabeth Eckford moved to St. Louis, Missouri where she achieved the necessary qualifications to study for a B.A. in history. After university she became the first African American in St. Louis to work in a bank in a non-janitorial position. Blz. 162 en 164=3 Mr. Dr. (HC) M.J. (Job) Cohen. Blz. 164 Yad VaShem via N(annie) Beekman. Blz. 165 foto G(abriëlla) Croiset recent genomen. Blz. 174, 175 Stukje speech, M(arjolijn) Croiset. Blz. 179 Collectie JHM, Amsterdam. © Stichting Charlotte Salomon Charlotte Salomon® A Kras. Blz. 180 P(aul) Witteman niet van hem persoonlijk, maar van een VARA-medewerkster. Ik betwijfel, of hij ook ja had gezegd, als hij mijn commentaar had gelezen. Mijn invulling: ik denk dat hij puur op de titel van mijn boek is afgegaan. Wat ik hem aanwreef, is dat hij te zelf ingenomen is, en geen rekening heeft gehouden met dat ik het met geen enkel argument van hem eens ben. Daarom geloof ik het niet en denk arrogantie, zo’n verzoek dat zit wel goed. Blz. 198 Dodenlied Zuid Celebes. Uit: bezonken rood J(eroen) Brouwers. Boek en toneelstuk

203

door het Ro. In het Ro gezien De Dood en het meisje Ariel Dorfman. N.a.v. de oorlog onder het Chili Pinochetbewind. Blz. 50 Mijn vader op zijn crematie door M(anja) Croiset http://www.youtube.com/watch?v=S4tZD0HlD5M&feature=plcp&context=C3c921c4UDOEgsToPDskL0mIx-yH4Rbr4Gdfswtm0Z. Blz. 80 Wim Kan, “er leven haast geen mensen meer”. http://www.youtube.com/watch?v=Q2Qu3O4EsVU Blz. 80 Bij deze conference van Wim Kan, 1977 bij ons hard gelach en niet in de gelagkamer. Mijn ouders hadden net een huis gekocht in Hoogland. Een zin uit deze voorstelling er is nog een adresje in de buurt van Amersfoort. Mijn oudste zuster: “Odo, dat ben jij”! Blz. 88 4 mei de laatste uit mijn leven achter onzichtbare tralies instaan. Het gezin staat op het Leidseplein en Blz.128 en zittend in de vensterbank http://www.youtube.com/watch?v=kPtrQKhTpMk Blz. 142 You Tube over de Shoah die nooit voorbij gaat, te vinden bij Manja Croiset. Alle You Tubes door mij gemaakt middels deze links op internet te vinden YT op Google Manja Croiset en u vindt ze allemaal onder elkaar. http://www.youtube.com/watch?v=v8ntwXjlqis mijn stem toegevoegde waarde. Er zijn vele andere waaronder ook op transport en op blz.196 Het gaat om de eerste, HULP VERLENING http://www.youtube.com/watch?v=zqLvVCmCSDo. OP TRANSPORT e.a. http://www.youtube.com/watch?v=_Kl5eCwMMzQYT Blz. 199 I jump to conclusions https://www.youtube.com/watch?v=G0QH3QWs-rU&feature=related Blz. 200 Pinky het blanke negermeisje, film boek en toneelstuk Cid Sumner. Als je een negermeisje bent, Catherine Marshall. Het boek was al helemaal af en ik vond een blokje teksten door Mireille Visser verzameld had, die ze goed vond en die over de dood en vernedering handelden en ik heb ze toe gevoegd. Bij de foto’s van KZ. Sachsenhausen heb ik me vrij gevoeld ze te plaatsen. Als je vader daar heeft vast gezeten impliceert dat voor mij daar materiaal van te gebruik te mogen maken. Ze zijn de slachtoffers verantwoording verschuldigd en niet andersom. Veel is uit privébezit. Waaronder kopieën van persoonlijke papieren deels i.b.v. musea. Sommige zaken van internet gedownload, waarvan ik de bron niet heb kunnen achterhalen, waarvoor mijn excuses. Uit Wikipedia, waarvan ik aan neem dat het is toegestaan. In elk geval, permitteer ik me die vrijheid. Een onconventioneel en oorspronkelijk boek met dezelfde look and feel als: “Mandarijnen op zwavelzuur van W.F. Hermans". Ole Eshuis, fotograaf die me verscheidene malen op de gevoelige plaat heeft vastgelegd.

Hoezo materiaal van derden? Omdat de tweeden toch al dood zijn.

204

Eerder verschenen 2006: Dissonante Symfonie. Verzameld werk, uitgeverij Gopher. ISBN 9789051793260 2007: Mijn leven achter onzichtbare tralies, autobiografie, ISBN 978-90-5179-511-0 2007: Uit de spelonken van mijn ziel, gedichten, ISBN 9789051795127 2007: Out of the caves from my soul / my life a kind of a prison, ISBN 9789051795301 2008: Croisade van een Croiset: elke droom een nachtmerrie, ISBN 978-90-8954-020-1, 2008: Mijn leven achter onzichtbare tralies, heruitgave, ISBN 978-90-8954-059-1. Met 2 cd's 2009: Toeschouwer of deelnemer: filosoof of zonderling, bloemlezing, ISBN 978-90-8954-080-5 2009: Knipoog in de duisternis, ISBN 978-90-8954-091-1 2011: Traan met een kwinkslag, ISBN 978 90 8954 349 3

2012: Zielenroerselen van een getormenteerd mens. Living on my isle of fear and loneliness ISBN 978-90-8954-4551 2012: Wie is de vrouw in de spiegel. bloemlezing of rouwkrans ISBN 9789089544766 2013: MC de alleszeggende stilte/eenzame wolf ISBN 9789089545473 AGONIE. Bonus bij MC. Mega Inculpatie. 2014: Spelen met taal, ISBN 9789402100099 Grotere uitgave ISBN 9789402117400 2014: April Over de Shoah die nooit voorbij gaat, (familie)historie, ISBN978040211903 2014: WOORDKUNSTENAAR niet bij letters alleen. Met eigen gemaakte illustraties. ISBN 9789402122138 Een hart van bloedkoraal, helemaal niet bloedend hard. MEEDOGENLOOS vervolg op mijn leven achter onzichtbare tralies ISBN 9789089541512 Het heeft een ISBN, maar is nooit verschenen. Ik schrijf geen boeken, ik noteer slechts wat er in me leeft. Bladzijden vol aantekeningen. Hele stukken en de openingszin. Ik ben geboren daar waar alles gebeurde…. Het stille kindje, haast onzichtbaar de goede leerling, het knappe balletmeisje, maar altijd was er die mysterieuze angst. Denkend not done met Ik beginnen, een nicht vertelde me een regel die voor brieven geldt je wil ze de kost geven, die dat wel doen, maar niet voor boeken. Weer wat geleerd. Over die plek zie blz.130 zittend in de versterbank etc. Behalve mijn eigen idioom, mijn vele woordspelingen. Is mij opgevallen, dat ik van alliteratie houd. En het verschil in talen, in de ene wel componenten en de ander niet, boeiende materie. Wetenschapper lijkt me het fijnste beroep, ik bedoel als onderzoeker, met serendipity, zou ik ook blij zij. Het een sluit het het ander niet uit, bezig met iets en het duikt op. Ik ben zo moe en zo verdomd alleen. Geen Ciske de Rat, Manja Croiset. Even nog, ik kan het niet laten les geven! De smartlap letterlijk. Een doek met met “het levenslied”, een voorloper van karaoke. En vader Abraham‘s “bedankt lieve ouders bedankt voor dit leven bedankt lieve ouders voor wat u mij heeft gegeven etc. en dat mijn wiegje eens in uw huis heeft gestaan”. Zal ik zeker niet zingen. Nog éé keer: “ik kan niet meer”. Of toch het Heintje Davidseffect?

Inderdaad 2015: Manja en Klinieken of de miskenning, met ilustraties Paperback ISBN 9789402132472 2015: Manja en Klinieken of de miskenning, met ilustraties Hardcover ISBN 9789402136579

2015: AUTENTHIEKE VERTELLINGEN door generaties heen 1915-2015 Privé uitgave 2015: Dansboekje Privé uitgave. Foto’s met een verhaal. 2016: A WINK IN THE DARKNESS or my life behind invisible bars, my autobiography ISBN Hardcover 9789402144642 Paperback 9789402137835

205

BALLADE

monotoon concert in (m)c mineur adagio

ongewenst ongewenst ongewenst onbemind onbemind onbemind molensteen molensteen molensteen overbodig overbodig overbodig

lento o n b e g r e p e n

INTERMEZZO andante waarom zou ik nog attent zijn het wordt toch niet op zijn meritis beoordeeld pianissimo miskend miskend miskend

lento z w a n e n z a n g

Ballet op muziek van Tsjaikovski. Cyrillisch: Как над горячею золой. Het Zwanenmeer. Cyrillisch Лебединое Озеро, Lebedinoje Ozero

Ik ben nog een van de vier zwaantjes geweest.

Odette/Odile

Als ik een zwaan was, was het de zwarte. ODILE

Het leven zou een pas de deux moeten zijn, maar helaas voor mij een solo.

In dans en muziek het hoogst haalbare.

Cadans in balans

Eerder veklaarde ik dat ik “einzelgänger” prefereerde boven een bedelares.

206

SYNOPSIS Een gezin bestaande uit vijf personen, vader, moeder en drie dochters, van wie de schrijfster de jongste is. Zij is geboren op 5 juli 1946 in Amsterdam. Er zijn verschillende verhaallijnen in het boek. Het verzetswerk van de vader, die daardoor in Durgangslager Amersfoort en Concentrationslager Sachsenhausen terecht kwam, de angst en het verdriet van de joodse moeder die haar hele familie verloor in WO II en de lange lijdensweg van de jongste dochter Manja, die het leed van haar ouders verder draagt, een leed dat nooit voorbij gaat. De rode draad is de oorlog, de SHOAH, die de levens van deze mensen traumatiseert. Bij elk uit zich dat op een andere wijze. De vader regeert het gezin als een huistiran doch met charisma, beter een verlicht despoot, dan de chaos die een democratie zijn kan een stabiele factor. De moeder sluit zich op in haar lichaam en zwijgt, de dochters schikken zich of stellen zich waar mogelijk te weer, ook onderling. Zij maken elkaar het leven niet gemakkelijk. Op den duur raakt dit gezin van kwetsbare en tegelijkertijd sterke persoonlijkheden gevangen binnen een ziek systeem dat de leden vergiftigt, maar tegelijkertijd een groot sociaal bewustzijn teweeg brengt. Manja legt een lange weg af door de psychiatrie. Vele opnames in klinieken, die haar situatie ook fysiek verslechteren. Therapieën slaan niet aan. Inmiddels is zij nagenoeg aan bed gekluisterd. Haar lichaam betaalt de prijs voor een te beladen leven. Via schrijven probeert ze haar problematiek te sublimeren. Het boek was in opzet bedoeld om de Shoah en zijn gevolgen te beschrijven. Door het verzetswerk van Odo Croiset, de vader, kwam de schrijfster associatief terecht bij andere aspecten van menselijk lijden; van klein familieleed tot de wereldbrand die er volgens haar altijd is. Ze neemt soms geschiedschrijving van anderen over. Resultaat is een diversiteit aan stijlen en onderwerpen die bij elkaar worden gehouden door het stigma van de alom tegenwoordige discriminatie. De schrijfster Manja Croiset vertelt deze (familie)geschiedenis op de manier zoals we die kennen uit haar eerder verschenen boeken. Ze schuwt geen enkele overdrachtsvorm. Flarden proza wisselen zich af met verhalende gedichten, pure poëzie, aforismen en zelfs taalspelletjes. De schijnbare chaos, met veel authentiek en historisch beeldmateriaal, trekt de lezer onontkoombaar de beleving van de SHOAH in en wat daarna kwam - om niet meer los te laten.

MANJA CROISET voor haar boekenkast met haar 11e boek: Bloemlezing of rouwkrans, wie is die vrouw in de spiegel. In deze boekenkast staat, gekozen uit de erfenis van haar ouders:

Dieven in de nacht van Arthur Koestler, dat zich afspeelt in Palestina. Ik kies dit boek uit vele anderen vanwege

het zogenaamde niet joods zijn / voelen.

Foto: Jonna Balk

‘Het leven dat niet bedoeld was te zijn en dat is zo gebleven.’